از خليج فارس تا نيل

گروه سياسي| دومين سفر يك رييس‌جمهور ايراني به مصر براي شركت در اجلاس گروه «دي8» در شرايطي قرار است برگزار شود كه دامنه وسيعي از پرونده‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي در دستور كار رييس‌جمهور ايران قرار دارد. براي نخستين‌بار در سال 91 بود كه محمود احمدي‌نژاد براي شركت در دوازدهمين نشست سران كشورهاي عضو سازمان همكاري‌هاي اسلامي راهي قاهره شد، اما اين‌بار بر خلاف نوبت قبلي كه احمدي‌نژاد تلاش مي‌كرد بيشتر در گره‌ها و تنش‌ها و چالش‌ها بدمد ، پزشكيان راهي قاهره مي‌شود كه شعار تنش‌زدايي و صلح در سطح منطقه و جهان را سر دهد. مسعود پزشكيان ديروز چهارشنبه ۲۸ آذرماه به مصر سفر كرد تا علاوه بر حضور در يازدهمين نشست سران هشت كشور اسلامي در حال توسعه (دي ۸)، در ديدارهاي جداگانه با برخي از سران شركت‌كننده در اين اجلاس، ملاقات و در خصوص روابط دو‌جانبه و مسائل مورد علاقه گفت‌وگو كند. در حاشيه نشست سران دي‌۸، نشستي هم در خصوص غزه، سوريه و لبنان با حضور پزشكيان و ديگر سران كشورهاي شركت‌كننده در قاهره برگزار مي‌شود. رييس امور اطلاع‌رساني دولت ديروز در حساب كاربري خود در شبكه ايكس، اعلام كرد كه عباس عراقچي وزير امور خارجه و عبدالناصر همتي وزير امور اقتصادي و دارايي در اين سفر با پزشكيان همراه مي‌شوند. يازدهمين نشست سران سازمان همكاري اقتصادي هشت كشور اسلامي در حال توسعه موسوم به دي ۸ شامل ايران، تركيه، مصر، پاكستان، اندونزي، نيجريه، مالزي و بنگلادش، از امروز (پنجشنبه ۲۹ آذرماه ۱۴۰۳) با حضور روساي جمهور هشت كشور از جمله مسعود پزشكيان برگزار مي‌شود.« اعتماد» براي بررسي ابعاد گوناگون اين سفر سراغ دو تن از تحليلگران حوزه سياست خارجي رفته تا درباره ابعاد گوناگون اين سفر بحث و تبادل نظر كند.

توسعه روابط با مصر به نفع منطقه است

دكتر يوسف مولايي، استاد حقوق بين‌الملل در گفت‌وگو با اعتماد ضمن تحليل سفر مسعود پزشكيان به مصر براي حضور در اجلاس گروه دي‌8 به اين نكته اشاره مي‌كند: «سفر دكتر پزشكيان به مصر كه پس از 20سال در حال اجرايي شدن است، نشانه گشايشي در حوزه سياست‌هاي خارجي كشور و و تلاش دولت براي تنش‌زدايي است. مصر كشور مهمي در حوزه خاورميانه است و نقش بسزايي در ترسيم سياست‌هاي منطقه‌اي دارد. ضمن اينكه در تعارضات منطقه‌اي و مسائل غزه، سوريه، لبنان و...كنشگري‌ مهمي دارد. البته از يك سفر نمي‌توان انتظار داشت كه دامنه وسيع مشكلات در روابط كشورها را به تنهايي حل كند، بلكه گامي رو به جلو و مثبت است كه در صورت همراهي با سياست‌هاي فعال و برنامه‌ريزي‌هاي اساسي در حوزه تنش‌زدايي مي‌تواند دستاوردهايي به نفع ايران ايجاد كند. با اين توضيحات سفر رييس‌جمهور به مصر را بايد مهم ارزيابي كرد، در عين حال بايد منتظر برنامه‌ها و كنشگري‌هاي بعدي هم بود تا بتوان از چالش‌ها عبور كرده و به سمت دور تازه‌اي از روابط حركت كرد.»

مولايي ادامه مي‌دهد: « ايران اساسا نمي‌تواند مناسبات اقتصادي و راهبردي خاصي با مصر داشته باشد. چرا كه دو كشور از نظر تامين نيازهاي اساسي همديگر موقعيت ويژه‌اي ندارند. اما مواضع سياسي و ديپلماتيك پيشرفته ايران با مصر مي‌تواند كمك موثري براي تنش‌زدايي در منطقه باشد. نقش مصر در مناسبات سياسي منطقه مهم است، در مسائل غزه و تنازعات حماس با اسراييل اين نقش كليدي است. از سوي ديگر براي اينكه ايران بتواند مناسبات توسعه‌يافته‌تري با كشورهاي عربي داشته باشد، مي‌تواند از كارت مصر استفاده كند. اما توسعه مناسبات با مصر به تنهايي اثرگذار نخواهد بود. ايران بايد بسته‌اي از سياست‌هاي تنش‌زدايي را آماده كند تا از دل آن بهبود روابط با مجموعه كشورهاي منطقه‌اي محقق شود.» اين تحليلگر يادآور مي‌شود: « متاسفانه تنش و چالش اصلي ايران كه باعث عدم تحقق منافع ملي كشورمان شده با امريكا ؛ حل چالش‌ها با امريكا مي‌تواند كمك قابل توجهي به ايران بكند. روابط ايران و مصر به خصوص در خصوص غزه مي‌تواند راهگشا باشد، ضمن اينكه ايران در تحولات سوريه مي‌تواند از مصر استفاده كند. هرچند مصر در مواجهه با تركيه و امريكا نمي‌تواند جايگاه رفيعي داشته باشد اما در قالب يك كاتاليزور مي‌تواند چالش‌هاي ميان ايران و امريكا را كاهش دهد. مصر در كنار عربستان و امارات و قطر در سوريه نقش‌آفرين است اما به اندازه‌اي تعيين‌كننده نيست كه بتواند مجموعه مسائل منطقه را حل و فصل كند.»

مولايي در پاسخ به پرسش« اعتماد» كه گروه دي 8 كه در شرايطي كه امريكا از نظم نوين منطقه‌اي و جهاني صحبت مي‌كند، نشست‌هايي مانند گروه دي‌8 تا چه اندازه مي‌تواند اثرگذار باشد؟ مي‌گويد: « كشورهاي گروه دي 8، قدرت‌هاي اقتصادي جديدي هستند كه در مجموع نقش كوچك در نظام بين‌الملل ايفا مي‌كنند. اما نمي‌توان گفت كه گروه دي‌8 قطب جديدي در تحولات بين المللي است. بيشتر كشورهاي عضو اين بلوك با امريكا و سياست‌ها و نظم مورد نظر امريكا هماهنگ هستند. هيچكدام از كشورهاي عضو دي 8 استقلال لازم براي مخالف با ديدگاه‌هاي امريكا را ندارند. اما بازيگران مهمي در مناسبات آينده مي‌توانند باشند.»

اين تحليلگر در پايان يادآور شد: «اهميت اين گروه براي ايران آن است كه مي‌تواند سياست تنش‌زدايي مورد نظر دولت را از طريق گروه دي‌8 به جهان مخابره كند. معتقدم ايران بايد فكري براي تنش‌زدايي با امريكا داشته باشد. اگر مناسبات ارتباطي ايران با امريكا بهبود يابد، بدون ترديد شرايط براي كسب دستاورد، پايان دادن به تحريم‌ها و بازگشت به عرصه اقتصاد و سياسي جهاني براي ايران هموار مي‌شود.»

اثرات كوچك و دستاوردهاي بزرگ

مهدي مطهرنيا استاد دانشگاه، آينده‌پژوه، كارشناس و تحليلگر مسائل بين‌المللي در واكنش به سفر رييس‌جمهور ايران به مصر براي شركت در اجلاس دي‌8 (يازدهمين نشست سران سازمان همكاري اقتصادي هشت كشور اسلامي در حال توسعه) مي‌گويد: « امروز جمهوري اسلامي در بافت موقعيتي خاصي قرار گرفته و تلاش مي‌شود ايران در انزواي سياسي نگه داشته شود. ايجاد يك فرصت در قالب گروه‌‌دي8 براي دولت جمهوري اسلامي ايران و ساير قواي حاكم بر ايران، مي‌تواند يك فرصت ويژه تلقي شود. لذا حمايت از شخص رييس‌جمهور در اين سفر توسط كليت حاكميت ايران در ادبيات سياسي معنا‌دار است. با توجه به اين معنا اين نشست‌ها يك فرصت براي ايران است، اما در بافت موقعيتي تحريمي كه بر عليه ايران در منطقه و نظام بين‌الملل وجود دارد، بهره‌برداري از اين فرصت نيازمند يك انضمام رسانه‌اي به هم پيوسته و خلاقانه همچنين يك حركت ديپلماتيك عاقلانه حوزه منطقه و جهان است. » مطهرنيا يادآور شد: « ايران هم‌اكنون تحت فشار موجود در منطقه خاورميانه قرار دارد، خروجي حوادث‌ 7 اكتبر و پيامدهاي آن، همچنين فشارهايي كه عليه ايران ايجاد شده، دستيابي به دستاوردهاي ذكر شده براي ايران را با چالش‌هاي بسياري مواجه ساخته است. در عين حال زمينه‌سازي براي تبديل چالش‌ها و فشارها به فرصت، ضرورتي است كه رييس‌جمهور و ساختار اجرايي كشورمان بايد در راستاي آن گام بردارد. قبول دارم كه كسب اين دستاوردها‌ بسيار دشوار است اما براي تحقق منافع ملي ايران ضروري است. » اين تحليلگر مسائل بين‌الملل ادامه مي‌دهد: « مصر يكي از كشورهاي مهم در سپهر سياسي منطقه محسوب مي‌شود كه تلاش داشته با يك انزواگرايي فعال، خود را از آسيب‌هاي موجود در منطقه دور نگه داشته و اثري را باقي بگذارد كه نهايتا بتواند منافع اين كشور را محقق كند. پس سفر پزشكيان به مصر در گام نخست مي‌تواند فرصتي براي ديدار با رهبران اثرگذار مصر و حل و فصل مسائل ريشه‌داري باشد كه پس از ترور سادات رخ داد و از آن زمان تا به امروز روابط قاهره و تهران را تحت‌الشعاع قرار داد. موضوع مهم بعدي دستاوردهايي است كه ايران از حضور در گروه دي‌8 مي‌تواند كسب كند. اين گروه، گروهي است كه مدعي است مي‌تواند در برابر گروه 7 جايي براي كنشگري ايجاد كند. البته اين ادعا از واقعيت‌هاي سياسي به دور است. چرا كه بسياري از كشورهاي گروه‌دي8، فاقد استقلال لازم در تصميم‌سازي‌ها هستند و سياست‌هاي آنها با سياست‌هاي امريكا هماهنگ مي‌شود. از سوي ديگر بسياري از كشورهاي گروه دي‌8 از منظر اقتصادي قدرتي كمتر از قدرت ايالت‌هاي امريكا دارند. » مطهرنيا با اشاره به اينكه ايران در حوزه گروه دي 8 بايد ادبياتي ايجابي و تنش‌زدا داشته باشد، مي‌گويد: « ايران بايد با ادبياتي سخن بگويد كه به جاي نفي ديگران و قرار دادن گروه دي‌8 به عنوان تشكلي در برابر گروه‌هاي ديگر به عنوان فرصتي براي اتحاد بيشتر در مسير اهداف جامع‌تر همه اعضاي فعاليت كند. ادبيات ايران بايد يك ادبيات ديپلماتيك، مبتني بر ايجاد اتحاد ميان اعضاي گروه دي‌8 و يافتن راهكارهاي مناسب براي افزايش هماهنگي ميان اين كشورها عمل كند. برخي روساي جمهور ايران با ايجاد يك دو انگاري، ادبياتي در نفي ساير كشورها در پيش گرفته‌اند. ايران از نقش امپرياليسم در بروز مشكلات ساير كشورها صحبت كرده است. اين گفتمان امري غير واقعي نيست اما همه حقيقت هم نيست. بخشي از حقيقت آن است كه كشورهاي كمتر توسعه‌يافته هم به واسطه سوءتدبيرهاي رهبران كشورها نتوانسته‌اند با خردورزي در راستاي منافع ملي مردم خود عمل كنند. براي همين است كه ايران بايد در مناسباتش با گروه دي‌8 و ساير تشكل‌هاي بين‌الملل و منطقه‌اي به دنبال اين معنا حركت كند كه با توجه به بافت موقعيتي خود پرچم‌دار تنش زدايي و صلح باشد. اين روند در عرصه داخلي هم بايد از سوي دولت در پيش گرفته شود. اين تحليلگر سياست خارجي در پاسخ به اين پرسش اعتماد كه آيا گروه دي‌8 مي‌تواند تغييري به نفع ايران ايجاد كند؟ مي‌گويد: «تغييري ايجاد نمي‌شود. نوع موضعي كه غرب در مواجهه با ايران دارد، نهادينه است. اما اين دليل نمي‌شود كه رييس‌جمهور ايران نتواند از اين فرصت بهره برده و در راستاي منافع ملي ايرانيان، اقدامات و ديدارهايي را در دستور كار قرار دهد. اين سفر مي‌تواند فرصتي براي دستيابي به گام‌هاي مهم باشد. به قول دارن هاردي (Darren Hardy) در نظريه اثر مركب، بايد كارهاي اثرگذار كوچك را پيگيري كرد، در كنار هم قرار داد تا نهايتا از بطن آن بتوان، تاثيرات بزرگي را در عرصه‌هاي گوناگون ايجاد كرد. رييس‌جمهور ايران هم با حضور در اين اجلاس و قرار دادن اثرات كوچك برآمده از ديدارها، توافقات و تفاهم‌نامه‌ها مي‌تواند اثر بزرگي را به نفع منافع ملي همه ايرانيان خلق كند.»

اقتصاد مصر؛ فرار از فروپاشي با جذب سرمايه‌گذاري خارجي

تقريبا يك سال پيش، مصر يكي از بحراني‌ترين شرايط اقتصادي خود را پشت سر مي‌گذاشت. اين كشور از زمان قيام‌هاي بهار عربي در سال 2011 از بحران‌هاي اقتصادي دوره‌اي رنج مي‌برد و دولت براي تامين هزينه هنگفت واردات گندم، پرداخت يارانه‌ها و حقوق بخش عمومي با چالش‌هايي مواجه بود، اما از ابتداي سال جاري ميلادي، شرايط پيچيده‌تر هم شد تا اينكه در ماه مارس 2024 (ارديبهشت امسال) دولت اعلام كرده كه به تعهد خود به صندوق بين‌المللي پول مبني بر كاهش مخارج دولت و تقويت رقابت با دادن نقش بيشتر به بخش خصوصي در اقتصاد عمل خواهد كرد. اتفاقي كه با ورود سرمايه خارجي توسط امارات، اقتصاد مصر را در چند هفته از فروپاشي نجات داد. در اين بخش نگاهي داريم به برخي از شاخص‌هاي مهم اقتصادي اين كشور خاورميانه كه با ورود سرمايه‌گذاري خارجي، حالا شرايط بهتري را تجربه مي‌كند.

توليد ناخالص داخلي (اسمي) در سال 2024: 410.8 ميليارد دلار

توليد ناخالص داخلي براساس برابري قدرت خريد در سال 2024: 2.24 هزار ميليارد دلار

سرانه درآمد (اسمي) در سال 2024: 3878 دلار

رشد اقتصادي در سال 2024: 2.7درصد

تراز تجاري: مثبت 3 ميليارد دلار

صادرات: 88.1 ميليارد دلار شامل نفت خام، محصولات پتروشيمي، ال‌پي‌جي و طلا‌.

سه خريدار عمده كالاي مصر: تركيه، ايتاليا و امريكا.

واردات: 85.1 ميليارد دلار شامل گندم، خودرو، نفت خام و ذرت.

سه فروشنده عمده كالا به مصر: چين، امريكا، عربستان

جذب سرمايه خارجي: 143.5 ميليارد دلار در سال 2024

ذخاير خارجي: 62.2 ميليارد دلار

خط فقر مطلق: 4.5درصد از جمعيت

خط فقر ملي: 32درصد

شاخص توسعه انساني: 0.72 در سال 2024 رتبه 105

شاخص ادراك فساد: رتبه 35 در ميان 100 كشور

نرخ بيكاري: 7.2درصد/ نرخ بيكاري جوانان: 5.2درصد