گزارشي از اداره كل باستانشناسي به اداره روابط فرهنگي وزارت امور خارجه ۱۳۳۲ش
كشف آثار باستاني ساسانيان در پل خُمري افغانستان
اشاره - از جمله فعاليت‌هاي اداره روابط فرهنگي وزارت امور خارجه پهلوي دوم، همكاري و هماهنگي با وزارت فرهنگ و هنر، دانشگاه تهران و همچنين اداره كل باستانشناسي كشور بوده است. از همين روي، در اين شماره از روزنامه اعتماد، به متن يكي از گزارش‌هاي فرهنگي در حوزه «باستانشناسي» مي‌پردازيم كه به كشف آثار باستاني دوره ساسانيان در ولايت پُل‌خُمري كه مركز بغلان در شمال افغانستان است، اشاره دارد.
نامه‌‌اي داخلي با متن «ديپلماسي فرهنگي»
رونوشتي اداره كل باستانشناسي شماره ۱۵۳۱/م - ۱۳۹۵ مورخ - ۱۵/۷/۱۳۳۲ - وزارت امور خارجه - عطف بنامه شماره ۴۳۹۰ - ۵ - ۷- ۱۳۳۲ صادره از اداره روابط فرهنگي متضمن رونوشت گزارش شماره ۴۶/م مورخه ۲۶ - ۵ - ۱۳۳۲ سفارت كبراي شاهنشاهي در كابل دائر بلزوم مسافرت آقاي مقتدري رايزن فرهنگي بمنطقه حفريات پلخمري افغانستان و همچنين بهرات تصديع مي‌دهد تا آنجا كه اداره كل باستانشناسي از اين موضوع اطلاع دارند آثار مكشوفه در پلخمري در حدود يك‌سال و نيم پيش ضمن عمليات راهسازي دولت افغانستان تصادفا نمودار شده است و اولياي دولت مزبور آقاي شلوم برز رييس هيات باستانشناسي فرانسه در كابل را مستحضر نموده‌اند و هيات مزبور تا حد مختصري در آنجا حفاري كرده‌اند و درنتيجه آثار بنايي شبيه آتشكده‌هاي عهد ساساني كه نمونه بهتر و نمايان‌تر آن در خرابه‌هاي شاپور كازرون كشف‌شده نمايان‌گرديده و قطعه سنگهايي هم داراي حروف يوناني به طور متفرق ظاهر گشت كه در حفاريهاي بهدي [بعدي] شايد بتكميل كتيبه آن توفيق حاصل نمايند. اين بنا و آثار آن حدود مربوط بدوران سلطنت‌كوشانها از اقوام ايراني‌الاصل است كه دراواخر قرن ۲ پيش از ميلاد از تركستان چين به افغانستان آمده در قرن اول ميلادي سلطنت مقتدري در آنجا برقرار كرده‌اند و آقاي دكتر گيرشمن رييس هيات باستانشناسي فرانسوي در ايران شرح سلطنت‌كوشانها و فتوحات شاپوراول و شاپوردوم شاهنشاهي ساساني را برسلطنت مزبور در دوجلد تدوين و چاپ نموده‌اند و توسعه‌تمدن ونفوذساسانيان بآن‌حدود امري‌نيست كه تازگي داشته باشد و بتوان با اظهار تعصبهاي ملي غيرعالمانه آنها را انكار نمود و علاوه‌برآن پيدايش آثار تمدن‌هاي ايرانيان عهد هخامنشي در قسمتهاي سيبريه مركزي و وجود پارچه‌ها و آثار ديگر عهد ساساني در خزانه سلطنتي ژاپون كه دانشمندان روسي و فرانسوي و انگليسي و آلماني مطالب لازم درباره آنها نوشته و همان‌طور كه خاطر اولياي وزارت امور خارجه هم مستحضر است عكسبرداري و انجام مطالعات علمي از كارها و اقدامات يك هيات علمي باستانشناسي موكول بجلب موافقت و رضايت قبلي آن هيات است و در غير اينصورت موجب انعكاس نامطلوب و اثر بسيار زننده خواهد بود و يقين دارد هيات باستانشناسي فرانسوي و آقاي شلوم برژ رييس هيات مزبور مانند آقاي دكتر گيرشمن همكار و هموطن خودشان در ايران نتايج حفاري و تحقيقات خود را طبق آنچه حقيقت دارد به‌موقع خود منتشر خواهند نمود و انجام هرگونه اقدام تعقيب‌آميز از طرف ايران در چنين موارد شان ملت و دولت ايران نبوده و نيست. نسبت بآثار تاريخ ايران در هرات نيز در سال ۱۳۲۶ هنگامي كه آقاي دكتر مهدي بياني رييس كتابخانه ملي از مسافرت هيات اعزامي فرهنگي ايران تحت رياست جناب آقاي علي‌اصغر حكمت از هندوستان مراجعه مي‌نمودند پانزده روز در افغانستان و ازجمله مدت چهار روز در هرات گذرانده يادداشتهاي فراوان از ابنيه تاريخي معدود آنها كه مخصوصا مسجد جامع هرات و مقبره گوهرشاد واجد اهميت تاريخي بيشتري بود تهيه نموده‌اند و از همان موقع شاهد تعميرات غلط و زيان‌بخش كه وضع اين ابنيه را بصورت غيرتاريخي و غيرهنري درآورده و مي‌آورد بوده‌اند نظر به اطلاع سوابق فوق و موجود نبودن اعتبار ارزي لازم بميزان ۱۸۴ پوند جهت تامين هزينه مسافرت موردنظر سفارت كبراي شاهنشاهي در كابل وزارت فرهنگ بسهم خود از اقدام مثبت در اين باره اين نظريه معذور مي‌باشد و البته درصورتي كه وضع اعتبارات وزارت امور خارجه و سفارت كبراي شاهنشاهي در كابل انجام چنين مسافرتي را ميسر و عملي سازد اين وزارتخانه هم با اجراي نظريه مزبور ضمن جلب توجه اولياي سفارت شاهنشاهي برعايت جوانب كار از هر جهت موافق و خوشوقت خواهد گرديد كه اطلاعات دقيق‌تري بوسيله آقاي وابسته محترم فرهنگي تحصيل نمايد. بجاي وزيرهنگ [فرهنگ]. رضا جعفري