آتشبس، عادي‌سازي 2 و ايران در دستور كار ترامپ و نتانياهو قرار دارد
تاجر و «بي‌بي» در يك قاب
نتانياهو و ترامپ روز سه‌شنبه ديدار مي‌كنند؛ ديداري سرنوشت‌ساز كه مي‌تواند الگو و نظم خاورميانه را به اشكال مختلف تحت تاثير قرار دهد. در همين راستا كارشناسان و نشريه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در باب موضوعات مورد بحث ميان طرفين تحليل متفاوتي را مطرح كرده و درباره اولويت‌هايي كه قرار است محور رايزني نتانياهو و ترامپ باشد، گمانه‌زني‌هايي داشته‌اند؛ گروهي مدعي‌اند كه اجرايي شدن فاز دوم آتشبس در اولويت قرار دارد و گروهي ديگر از مقدمه‌چيني ترامپ براي كليد زدن پروژه عادي‌سازي 2 مي‌گويند. در اين ميان مساله برنامه هسته‌اي ايران، رويكرد ترامپ و فعل و انفعال‌هاي احتمالي نتانياهو نيز در كانون توجه‌ها قرار دارد. به باور گروهي از تحليلگران مراودات ميان ترامپ و نتانياهو اين دو مرد جنجالي به قدري مهم است كه نخست‌وزير اسراييل به عنوان اولين رهبر خارجي كه پس از آغاز به كار رييس‌جمهور جديد ايالات‌متحده، جلسه‌اي با او در دفتر بيضي كاخ سفيد خواهد داشت، انتخاب شده است. گروهي ديگر اما باور ديگري دارند و معتقدند كه رابطه بين نتانياهو و ترامپ چندان دوستانه هم نيست. آرون ديويد ميلر كه در طول ۲۴ سال خدمت خود در وزارت امور خارجه ايالات‌متحده روي فرآيند صلح خاورميانه كار كرده و اكنون نيز در بنياد كارنگي براي صلح بين‌الملل فعاليت مي‌كند، در اين باره به نشريه تايم گفته: «ترامپ و نتانياهو يكديگر را دوست ندارند و به يكديگر اعتماد ندارند، اما واقعا به يكديگر نياز دارند.»
عبور از فاز اول آتشبس
به ادعاي گروهي از ناظران واقعيت اين است كه در ميانه مطالبات نتانياهو و رييس‌جمهور امريكا در بازه زماني كنوني، ترامپ مي‌خواهد آتشبس غزه با عبور از مرحله اول زمينه را براي آتشبس طولاني‌مدت هموار كند، چراكه اين گزاره مسير را براي توافق استراتژيك با عربستان‌سعودي و همزمان مهار (ادعايي) برنامه هسته‌اي ايران هموار خواهد كرد. اين درحالي است كه از منظر نتانياهو اولويت حفظ قدرت است، از همين رو «بي‌بي» نمي‌خواهد به حماس فرصتي براي پيروزي در غزه بدهد؛ به اين دليل كه بايد شركاي راستگراي افراطي‌اش را در كنار خود نگه دارد. با اين حال، بسياري همچنان اين سوال را مطرح مي‌كنند اگر قرار باشد او به خواسته‌هاي ترامپ در زمينه آتشبس تن دهد چگونه اولويت‌هاي خود را محقق سازد. در اين باب گروهي بر اين باورند كه احتمالا اين مسائل در روز ديدار برجسته مي‌شود، آن‌هم در بازه زماني كه جدول زماني توافق با حماس نيازمند تصميم‌گيري نتانياهو درباره مرحله دوم آتشبس است. اين درحالي است كه نظرسنجيها نشان مي‌دهند اسراييلي‌ها به طور قاطع مي‌خواهند مرحله دوم آتشبس اجرا شود، اما بزالل اسموتريچ، وزير دارايي و رهبر يك حزب راستگراي افراطي آن هم با هفت كرسي در ائتلاف حاكم، با اين اقدام مخالفت كرده است. نومي بار-ياعكوف، از مركز امنيتي ژنو در گفت‌وگو با نشريه تايم مدعي شد: اگر نتانياهو مرحله دوم آتشبس را اجرايي كند، اسموتريچ استعفا خواهد داد زيرا اسموتريچ قطعا تن به چنين تعهدي نخواهد داد.
همزمان وال استريت ژورنال با انتشار يادداشتي در اين راستا نوشته است: پس از همان هفته‌اي كه آزادسازي گروگان‌ها كليد خورده و اهرمي شد براي نمايش دوباره قدرت حماس در غزه، نتانياهو با معضل بقا در ائتلاف خود پس از خروج مورد انتظار حزب بزالل اسموتريچ مواجه شد. ياعكوف اما در ادامه مصاحبه خود به تايم گفت: «(نتانياهو) استاد سياست و بقا است، هر چند كه همچنان مشخص نيست چگونه به اين مساله رسيدگي خواهد كرد.» گروهي با استناد به داده‌هاي حاصل از نظرسنجيها مدعي‌اند كه اسراييل به دنبال بهانه‌هايي براي به تاخير انداختن اجراي كامل توافق خواهند بود، اما ممكن است در اين بين توافقي به مراتب بزرگ‌تر از مساله آتشبس در حال شكل‌‌گيري باشد. اما به نظر مي‌رسد باتوجه به اينكه ترامپ پيشنهاد داده كه بخش زيادي از جمعيت ۲،۲ ميليون نفري غزه ممكن است به كشورهاي همسايه منتقل شوند، حال نيز متحدان امريكا در منطقه تحت فشار قرار گرفته‌اند. استيو ويتكاف فرستاده ويژه ترامپ پس از بازديد از غزه در روز پنجشنبه در گفت‌وگو با آكسيوس، نشان داد كه دولت ترامپ نمي‌خواهد نتانياهو زمان بخرد. ويتكوف به تخريب كامل برخي از بخش‌هاي نوار غزه اشاره كرد و برخي برآوردها مبني بر اينكه بازسازي اين نوار پنج سال طول مي‌كشد را رد كرد و مدعي شد: «اين برنامه بين حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال زمان خواهد برد.» مواضع ويتكاف پس از سخنان ترامپ در ماه گذشته ايراد شد؛ زماني كه گفت به دليل ويراني غزه، مي‌خواهد كه دولت‌هاي مصر و اردن مردم فلسطين را بپذيرند، چراكه بايد كل آن منطقه را پاك‌سازي كرد. اظهارنظر ترامپ فعلا پايتخت‌هاي عربي را ترسانده است.
مقدمه‌چيني براي عادي‌سازي2
شوراي آتلانتيك با انتشار يادداشتي درباب ديدار نتانياهو و ترامپ مدعي شد، اولويت توافقي بالقوه براي عادي‌سازي روابط بين اسراييل و عربستان‌سعودي است. ترامپ مي‌خواهد به سرعت در اين زمينه گام بردارد، بالاخص آنكه فرستاده ويژه‌اش يعني استيو ويتكاف را هم در دوران انتقال و هم در هفته گذشته عازم رياض كرده است. اين دستاورد (ادعايي) تاريخي، كه دستاورد بزرگي براي منافع امنيت ملي ايالات‌متحده نيز محسوب مي‌شود بيش از هر زمان ديگر در دسترس است، اما قريب‌الوقوع نيست. تحقق اين ايده به سلسله مراحل با توالي دقيق و يك استراتژي سياسي متناظر، نياز دارد تا اجرا‌سازي ديوانه‌وار در هفته‌هاي آغازين دوره رياست‌جمهوري ترامپ.
به ادعاي ناظران براي اينكه اين معامله قابل اجرا باشد، بايد شرايط متعددي فراهم شود. اول، آتشبس غزه بايد پابرجا بماند و فاز دومش اجرايي شود اگر همه چيز به خوبي پيش برود، تا اوايل ماه مارس، مرحله يك، با آزادي سي و سه گروگان اسراييلي و افزايش قابل توجه كمك‌هاي بشردوستانه به غزه، كامل خواهد شد. مرحله دوم، كه مذاكرات براي آن به تازگي در حال انجام است، آزادي گروگان‌هاي زنده باقي مانده اسراييلي را تضمين مي‌كند. علاوه بر اين بازسازي غزه بايد آغاز شود و مسيري معتبر به سوي نوعي تشكيل دولت فلسطين در كرانه باختري و غزه تعريف گردد. محمد بن سلمان، وليعهد سعودي و دستيارانش به طور مداوم تشكيل كشور فلسطين را به عنوان پيش‌شرط خود مطرح كرده است. حل و فصل همه اين قطعات به زمان نياز دارد و به احتمال زياد در سفر نتانياهو به واشنگتن دي‌سي پازل يكجا تكميل نخواهد شد. ترامپ هفته گذشته با ارايه طرح تخليه فلسطيني‌ها از غزه شرايط را پيچيده كرد، خواسته او به معناي مرگ كشور فلسطيني است. طبيعتا اين گزاره به يكي از دغدغه‌هاي جدي بن سلمان نيز تبديل شده، هماني كه اولويتش ثبات منظقه‌اي است تا با توسل بدان بتواند اصلاحات اقتصادي و اجتماعي چشم‌انداز 2030 را اجرايي كند؛ طرحي كه براي پادشاهي ضروري است.
فرصت‌سازي «بن سلمان»
به ادعاي ناظران، سعودي‌ها احتمالا به اسراييل فشار خواهند آورد تا از مواضع خود در سوريه پس از سقوط بشار اسد عقب‌نشيني كرده تا به تلاش‌هاي عربستان براي كمك به رهبري پس از اسد در دمشق كمك كند جايگاه خود را برجسته نمايد. درنهايت، ترامپ و بن سلمان بايد بر سر يك‌سري توافقات دوجانبه ميان امريكا و عربستان كه زيربناي توافق عادي‌سازي است، به اجماع نظر دست يابند. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه پيشين ايالات‌متحده، اندكي قبل از ترك سمت خود در يك سخنراني در شوراي آتلانتيك اين موارد را بيان كرد: يك معاهده امنيتي، يك توافقنامه همكاري دفاعي، يك توافقنامه انرژي شامل همكاري هسته‌اي غيرنظامي و يك معامله تجاري و سرمايه‌گذاري است. موضوعات مختلف در دوران دولت بايدن به تفصيل مورد مذاكره قرار گرفتند اما به نتيجه نرسيدند. ترامپ بايد آنها را بررسي كرده و مطمئن شود كه مي‌تواند از آنها حمايت كند يا به دنبال اصلاح باشد. هنوز ممكن است چانه‌زني سختي براي تيم‌هاي امريكايي و سعودي در مورد ماهيت ضمانت‌هاي امنيتي ايالات‌متحده براي جلوگيري از فعل و انفعال‌هاي (ادعايي) ايران وجود داشته باشد. اطمينان از هم‌صدايي عربستان با امريكا به جاي چين نيز فعلا خواسته‌اي است كه منجمد مانده است. تعهد بن سلمان براي سرمايه‌گذاري 600 ميليارد دلاري در ايالات‌متحده مي‌تواند به پيشبرد اين مذاكرات كمك كند، به خصوص اگر شامل خريد يك پلتفرم دفاعي بزرگ ايالات‌متحده مانند هواپيماهاي اف-15 باشد.ترامپ درنهايت بايد معاهده امنيتي ايالات‌متحده و عربستان‌سعودي را براي تصويب دراختيار سناي امريكا قرار دهد كه براي تصويب به دوسوم آراي دموكرات‌ها نياز است. اين هدف دست يافتني است، اما اگر استراتژي زمين سوخته ترامپ در دستور كار داخلي قرار بگيرد، سناتورهاي دموكرات ممكن است تمايلي نداشته باشند تا نوبل صلح به رييس‌جمهوري برسد از همين رو در مسير پيش رو سنگ‌اندازي خواهند كرد. پيشنهاد سفر زودهنگام ترامپ به عربستان‌سعودي مي‌تواند به پيشبرد اين بسته كمك كند، اما ممكن است براي تكميل آن زمان كافي نباشد. در اينجا يك سكانس پيشنهادي وجود دارد كه ترامپ و نتانياهو بايد در مورد آن صحبت كنند: قفل مرحله دوم آتشبس. اگر اسموتريچ از ائتلاف خارج شود، نتانياهو بايد انتخابات زودهنگام برگزار كند. به ادعاي ناظران «بي‌بي» با دارايي‌هاي برجسته (ادعايي) وارد رقابت‌ها مي‌شود: همه گروگان‌هاي اسراييلي با خانواده‌هاي‌شان در خانه زندگي مي‌كنند. «بي‌بي» نيز از حمايت ترامپ برخوردار است؛ هماني كه همچنان در اسراييل محبوبيت دارد. اگر نتانياهو چشم‌انداز توافق عادي‌سازي با عربستان‌سعودي را بپذيرد، شانس معقولي براي بازگشت به عنوان نخست‌وزير با شركاي ائتلاف ميانه رو (بني گانتز يا ياير لاپيد) يا دست راستي كمتر راديكال (نفتالي بنت يا آويگدور ليبرمن) دارد. انتخابات اسراييل همچنين به بلوغ توافق‌هاي امريكا و عربستان و براي ترامپ فرصت مي‌دهد تا يك استراتژي سياسي تازه تعريف كرده كه سناتورهاي دموكرات را براي راي دادن به معاهده در اواخر سال 2025 ترغيب نمايد. نقطه ضعف اين روش زمان از دست رفته است. انتخابات اسراييل و تشكيل كابينه مي‌تواند تصميم‌گيري را تا شش ماه متوقف كند. ترامپ مطمئنا تكرار انتخابات اسراييل در دوره اول رياست‌جمهوري خود را به ياد مي‌آورد كه تقريبا دو سال هزينه داشت. اما ارزيابي واقع‌بينانه از زمان و شرايط سياسي مورد نياز براي تثبيت اين توافق نشان مي‌دهد كه صبر استراتژيك بخش بهتري از خرد است. در اين ميان تايم با انتشار گزارشي مدعي است: اين احتمال وجود دارد ترامپ، نتانياهو را مهره‌اي حدف شده قلمداد كند، درحالي كه همزمان تلاش مي‌كند آتشبس غزه را تثبيت كرده و به دنبال دستيابي به توافق‌هايي با عربستان و ايران باشد.