زلزله شام
معادلات سوريه با ايران و كشورهاي خليج‌فارس را تغيير داد
چشم جولاني به سرمايه سعودي
عربستان به دنبال فرصت‌سازي حداكثري در سوريه پسا اسد است
احمد الشرع، رييس‌جمهور موقت سوريه روز يكشنبه در نخستين سفر خارجي‌اش از زمان بركناري بشار اسد راهي رياض شد. گفتني است پيش از اين در ۲۴ژانويه نيز فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان در صدر هياتي به دمشق سفر و با الشرع و الشيباني ديدار كرد. همچنين رييس‌جمهور موقت سوريه پيش‌تر در گفت‌وگو با رسانه‌هاي تركيه گفته بود كه اولين سفر خارجي‌اش به عربستان يا تركيه خواهد بود. به نوشته العربي الجديد، ناظران سياسي بر اين باورند كه موضع‌گيري الجولاني ماهيت سياست خارجي حاكمان جديد سوريه را نشان مي‌دهد كه به دنبال ايجاد موازنه در روابط خود با كشورهاي موثر در سوريه و در صدر آنها عربستان و تركيه و نيز قطر هستند كه حاميان اصلي‌شان است. محمد جزار، تحليلگر امور سياسي نيز در اين باره به العربي الجديد گفت: دمشق به واسطه اعتبار سياسي و اقتصادي پادشاهي و نيز نقش رياض در بازسازي سوريه حساب باز كرده است. سوريه همچنين به دنبال تلاش براي ايجاد توازن درباره نفوذ تركيه در سوريه است.
به اين بهانه نشريه نيويورك‌تايمز با انتشار يادداشتي آورده است كه احمد الشرع ملقب به جولاني در شرايطي وارد فرودگاه عربستان شد كه پرچم جديد سوريه در كنار پرچم عربستان در فرودگاه به اهتزاز درآمد. بر اساس گزارش‌هاي رسانه‌هاي دولتي سوريه و عربستان، احمد الشرع طي اين سفر مهم با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي در كاخ اليمامه ملاقات كرد. به ادعاي گروهي از كارشناسان دو رهبر در مورد تقويت روابط و چگونگي جلب حمايت براي لغو تحريم‌هاي بين‌المللي وضع شده عليه سوريه رايزني داشتند. به گزارش اين نشريه امريكايي انتخاب رياض به عنوان نخستين سفر خارجي رهبر جديد سوريه بازتاب تغييرات سياسي عميق شام تحت رهبري حاكمان جديد در قياس با بازه زماني است كه بشار اسد در قدرت بود، بالاخص آنكه اين سفر پس از مجموعه‌اي از ديدارهاي ديپلماتيك در دمشق، پايتخت سوريه طي هفته‌هاي اخير انجام مي‌شود، به گونه‌اي كه از زمان تصرف قدرت توسط ائتلاف شورشيان در ماه دسامبر 2024، ديپلمات‌‌هايي از اروپا، ايالات‌متحده، كشورهاي عرب خليج‌فارس و همچنين روسيه به دمشق هجوم آورده‌اند تا با احمد الشرع ملاقات و با دولت او ارتباط برقرار كنند. به باور عده‌اي از ناظران نتايج تلاش‌‌هاي ديپلماتيك فشرده به شكل‌گيري نقشه سياسي جديد سوريه و ديناميك‌هاي قدرت در سراسر خاورميانه كمك خواهد كرد، منطقه‌اي كه نظم حاكم بر آن در پي تهاجمات اسراييل در غزه و لبنان و سقوط دولت اسد تغيير كرده است.
وال استريت ژورنال با انتشار گزارشي ادعايي نوشته است كه ميزان نفوذ ايران در سراسر منطقه تحت تاثير جنگ‌هاي اسراييل قرار گرفته، به اين دليل كه درگيري‌هاي 15 ماه گذشته محور مقاومت را درگير اين تهاجمات گسترده رژيم اسراييل كرده است. از طرفي ديگر روسيه نيز به عنوان متحد تهران پس از اينكه اصلي‌ترين متحد خود در منطقه يعني بشار را از دست داده؛ اكنون نيز با چالش‌هايي جدي در استراتژي نظامي خود در خاورميانه و مديترانه مواجه است. اما در اين بين تركيه كه از شورشيان حمايت كرده، به عنوان يك نيروي پيشرو در سوريه ظاهر شده است. در مورد اعراب خليج‌فارس اما بايد گفت درحالي كه اين كشورها در ابتدا در مورد گروه‌هاي افراطي چون تحريرالشام كه توانستند در دسامبر سال گذشته قدرت را در سوريه به دست بگيرند، محتاط بودند، اما از زمان سقوط دولت بشار به تدريج از احمد الشرع كه رهبري هيات تحريرالشام را به عهده داشت، حمايت كردند و همزمان از رهبران جديد سوريه خواستند كه حقوق اقليت‌ها را در اين كشور رعايت كنند.
به گزارش نيويورك‌تايمز، اين ديدارها علاقه حاكمان سني قدرتمند خليج‌فارس به شكل‌‌دهي به سوريه پس از اسد را تاييد مي‌كند. براي مشخصا عربستان‌سعودي، رويدادهاي اخير در دمشق فرصتي حياتي براي بازپس‌‌گيري نفوذ در سوريه و لبنان فراهم كرده است، دو كشوري كه اين پادشاهي در گذشته براي نفوذ در آنها رقابت كرده و در دهه گذشته عمدتا به ايران باخته است. گفتني است عربستان‌سعودي از دولت جديد سوريه حمايت كرده و خواستار لغو تحريم‌هاي غربي و اروپايي وضع شده بر دولت پيشين شده است. پس از انتصاب احمد الشرع به عنوان رييس‌جمهور موقت سوريه طي هفته گذشته، پادشاه و وليعهد سعودي هر دو پيام‌‌هاي تبريك جداگانه‌اي براي رييس‌جمهور موقت ارسال كردند. در مقابل احمد الشرع همچنين اهميت اين رابطه را مورد اشاره و تاكيد قرار داده است. گفتني است رييس‌جمهور موقت سوريه نخستين مصاحبه اختصاصي خود با رسانه‌هاي عربي را ماه دسامبر با شبكه تلويزيوني العربيه كه متعلق به عربستان‌سعودي است، داشت نه الجزيره. الشرع به العربيه گفت: عربستان‌سعودي نقش عمده‌اي در آينده سوريه دارد و من به هر آنچه براي ما انجام داده، افتخار مي‌كنم. او همچنين به سال‌هاي كودكي‌اش در رياض يعني قبل از اينكه خانواده‌اش به سوريه بازگردند، اشاراتي داشت.
همزمان نشريه واشنگتن‌پست با انتشار يادداشتي در اين راستا نوشته كه سوريه براي دهه‌ها، نزديك‌‌ترين متحد عرب ايران در خاورميانه و همچنين بازيگر كليدي و ميدان رقابت منطقه‌اي تهران و كشورهاي خليج‌فارس بود؛ بازيگراني كه به دنبال افزايش توان و نفوذشان بودند، به گونه‌اي كه پس از آغاز جنگ داخلي سوريه در سال 2011، عربستان‌سعودي و امارات متحده عربي به شدت با بقاي بشار اسد مخالفت كردند. هر دو كشور در سال 2012، در ميانه اعتراضات داخلي سوريه، سفارت‌هاي خود را در اين كشور تعطيل كردند و پس از آن بود كه بشار اسد به چهره‌اي منفور در منطقه براي اعراب تبديل شد. اما پس از يك دهه جنگ، به نظر مي‌رسيد كه نگرش كشورهاي خليج‌فارس تغيير كرده است، چراكه عربستان‌سعودي و امارات متحده عربي تلاش كردند تا بشار اسد را به جمع كشورهاي عربي بازگردانند؛ اقدامي كه ناظران مدعي‌اند احتمال دارد حداقل تا حدي ناشي از تمايل اين كشورها به كاهش نفوذ رو به رشد ايران در منطقه در آن بازه زماني باشد. در ادامه تغيير رويكرد اعراب خليج‌فارس، در اوايل سال 2023، بود كه عربستان‌سعودي پس از زلزله ويرانگري كه تركيه و سوريه را تحت تاثير قرار داد، كمك‌‌هاي انساني را دراختيار دولت بشار اسد قرار داد و همچنين در ادامه همان سال بود كه سوريه پس از يك دهه انزوا دوباره به اتحاديه عرب بازگشت.به ادعاي نيويورك‌تايمز اما اكنون با سرنگوني دولت بشار اسد، به نظر مي‌رسد ايران در سوريه تا حدودي به حاشيه رفته و تحليلگران مدعي‌اند كه عربستان‌سعودي نهايت بهره‌برداري خود را از اين فرصت كرده تا نفوذ خود را در دمشق به مراتب و در رقابت با ساير بازيگران تاثيرگذار افزايش دهد. تحليل‌هاي ادعايي نشريات مختلف از تحولات اخير خاورميانه عموما بر اين مبنا شكل گرفته است كه تغييرات اخير نشان‌دهنده يك بازنگري عميق در سياست‌هاي منطقه‌اي و تلاش براي شكل‌‌دهي به آينده سوريه تحت رهبري جديد است كه مي‌تواند فعل و انفعال‌هاي ايران و موقعيت عربستان‌سعودي و ديگر كشورهاي خليج‌فارس را تحت تاثير قرار دهد.