آينده‌اي سبز براي ايران: چگونه فرزنداني پرسشگر و مطالبه‌گر پرورش دهيم؟
رضا طارقيان
عكس روبه‌رو الهام‌بخش اين نوشته است... دختري ۱۶ ساله سوئدي مشغول سخنراني براي رهبران جهان در همايش اقدام براي اقليم ۲۰۱۹ مي‌باشد، جايي كه آنها را دزد روياها و كودكي خودش خطاب مي‌كند. آيا من مي‌توانم تصور كنم ترانه، دختر خواهر من، در اجلاس ۲۰۲۹ كه ۱۶ ساله خواهد بود... مي‌تواند جاي گرتا تونبرگ را بگيرد... واقعيت را بخواهم بگويم... احتمال آن بسيار كم خواهد بود.
در سرزمين ما هر از گاهي تجمع و درخواست احقاق حق قابل مشاهده است. مطالبه‌گري در زمينه‌هاي سياسي و اجتماعي مثل تجمع چندوقت پيش جلوي مجلس شوراي اسلامي در مورد قانون حجاب و فيلترينگ، اقتصادي مثل گردهمايي‌هاي هميشگي بازنشستگان و معلمان، و حتي ورزشي مثل جمع شدن طرفداران باشگاه‌هاي پرسپوليس و استقلال، اتفاق مي‌افتد كه البته گروه خاصي را شامل مي‌شود. حالا نگاه كنيد به مطالبات زيست‌محيطي كه همه اقشار جامعه و گروه‌هاي سني را شامل مي‌شود در چه وضعيتي است. تقريبا صفر. نمونه بارز و دم‌دستي آن، هواي فوق‌العاده آلوده شهر تهران در دو ماه گذشته بوده كه ما حتي حضور پنج نفر در جلوي سازمان محيط‌زيست را مشاهده نكرده‌ايم.
من خودم به عنوان يك دهه شصتي، تقريبا هيچگاه آموزشي درباره اهميت واقعي محيط‌زيست و مطالبه‌گري طبيعت‌محور در مدرسه نديده‌ام. متاسفانه به‌نظر مي‌آيد كه فلسفه و تفكر غالب بر سيستم آموزشي تغيير چنداني نكرده است و همچنان بر آموزش سنتي و آزمون‌محور متمركز است. اين البته نقش پدر و مادرها در آموزش و تغيير رفتار فرزندان را پررنگ‌تر مي‌كند. ما به عنوان پدر و مادر چه مي‌توانيم بكنيم تا در كشوري كه طبيعت آن به‌شدت شكننده شده است فرزندي مثل گرتا تونبرگ پرورش بيابد.
براي پرورش روحيه پرسشگري و تفكر انتقادي در فرزندتان، فضايي در خانه ايجاد كنيد كه سوالات آزادانه مطرح شوند و به آنها پاسخ داده شود. مسائل روز، چالش‌هاي زيست‌محيطي و مشكلات جهاني را به‌طور باز و بدون پيش‌داوري با هم مطرح كنيد. به فرزندتان كمك كنيد تا منابع مختلف اطلاعاتي را تحليل كرده، ديدگاه‌ها را مقايسه كرده و قبل از شكل‌گيري نظر شخصي، به جست‌وجوي شواهد بپردازد. اين كار مي‌تواند از طريق بحث‌هاي خانوادگي، پروژه‌هاي تحقيقاتي مشترك يا بررسي اخبار به‌طور جمعي انجام شود. براي تكميل آموزش فرزندتان فراتر از كلاس درس، او را با ديدگاه‌هاي مختلف آشنا كنيد.
از آنجا كه ممكن است برنامه درسي رسمي مسائل جهاني زيست‌محيطي را به طور كامل پوشش ندهد، كتاب‌ها، فيلم‌هاي مستند و منابع آنلاين درباره تغييرات اقليمي، توسعه پايدار و فعاليت‌هاي محيط‌زيستي را معرفي كنيد. علاوه بر اين، در پروژه‌هاي محيط‌زيستي محلي، پاك‌سازي‌هاي طبيعت يا گردش‌هاي طبيعت‌گردي شركت كنيد تا تجربه‌هاي عملي و ارتباط عميق‌تري با طبيعت ايجاد شود. همچنين، به‌دنبال NGO يا گروه‌هاي محلي بگرديد كه بر مسائل محيط‌زيستي تمركز دارند. اگر چنين فرصت‌هايي محدود است، مي‌توانيد گروهي كوچك از والدين و كودكان هم‌فكر تشكيل دهيد تا درباره موضوعات محيط‌زيستي بحث كرده و اقداماتي انجام دهيد. براي پرورش همدلي و نگاه جهاني در فرزندتان، ارزش‌هاي سنتي ايراني مانند احترام عميق به طبيعت كه در شعر و هنر تجلي دارد را با مسائل محيط‌زيستي مدرن پيوند دهيد. تاكيد كنيد كه مراقبت از محيط‌زيست تنها يك نگراني علمي نيست بلكه بخشي از ميراث فرهنگي غني ماست. همچنين، فرزندتان را تشويق كنيد تا فراتر از مرزهاي محلي و ملي بينديشد و چالش‌هاي جهاني زيست‌محيطي و ارتباط جوامع مختلف با يكديگر را مورد بحث قرار دهيد. اين كار مي‌تواند احساس مسووليت و همبستگي با مردم سراسر جهان را در او تقويت كند، همانطور كه در فعاليت‌هاي گرتا تونبرگ ديده مي‌شود.
براي پرورش مهارت‌هاي رهبري و ارتباطي در فرزندتان، او را تشويق كنيد كه مهارت‌هاي سخنراني عمومي، نوشتن و فعاليت‌هاي اجتماعي را توسعه دهد. اين مي‌تواند از طريق پروژه‌هاي مدرسه، يا حتي شروع يك وبلاگ يا بازكردن صفحه در شبكه‌هاي مجازي باشد كه به او فرصت مي‌دهد تا افكار خود را با اعتماد به نفس بيان كند. همچنين، با نشان دادن تعهد خود به مسائل محيط‌زيستي، چه از طريق انتخاب‌هاي سبك زندگي شخصي، يا مشاركت در ابتكارات محلي، به فرزندتان الگوي فعال بودن در زمينه محيط‌زيست بدهيد. در خانه، فضايي باز براي گفت‌وگو ايجاد كنيد كه ايده‌ها بدون ترس از رد شدن مطرح شوند و حتي اگر جامعه يا سيستم آموزشي سخت‌گير باشد، خانه به مكاني براي خلاقيت و تفكر مستقل تبديل شود. همچنين، با استفاده از فناوري و مشاركت در جوامع آنلاين، فرزندتان را تشويق كنيد تا در پلتفرم‌هاي آموزشي ديجيتال و انجمن‌هاي فعالان محيط‌زيستي به تبادل نظر بپردازد و از تجربيات همسالان و متخصصان در سراسر جهان بياموزد.
سخن آخر و سخت با خودم، وجيهه و مجيدآقا، پدر و مادر ترانه و همه پدر و مادرها اينكه، ما در DNA و ريشه‌هاي تاريخي خود يك مستبد جلوي چشم‌بين داريم. طبق نظريه‌هاي جامعه كوتاه‌مدت محمدعلي همايون كاتوزيان و استبداد شرقي ماركس اين ويژگي نه چندان خوش‌آيند و عقب‌افتاده شخصيت ما، ريشه در شرايط اقليمي و ضرورت بديهي استفاده صرفه‌جويانه از آب، عدم توسعه نهادهاي مدني و... دارد. ما نياز داريم به درك عميقي از مفهوم آزادي برسيم و در كنار آن افق ديد خود را در همه جهات توسعه بدهيم تا فرزنداني مطالبه‌گر با تفكر انتقادي داشته باشيم... شايد تغيير حاصل شود.
كارشناس آب و تغيير اقليم