مسعود نيلي، اقتصاددان در همايش چشم‌انداز اقتصاد ايران در سال 1404 با بيان اينكه «در خردادماه امسال نوشته بودم در كشور ما بعضي دولت‌ها آتش‌نشان هستند و برخي ديگر دولت آتش‌فشان»، افزود: «قاعدتا دولت آتش‌فشان مطلوب نظام حكمراني ايران نبوده و نيست، بنابراين اين دولت جديد آمد. اما نگران بودم كه همين دولت هم به دولت آتش‌نشان تبديل شود. يعني آتش‌نشاني كه هنوز صبح زود سر كار مي‌آيد و منتظر است بفهمد كجا آتش گرفته و برود آنجا را خاموش كند. اگر اين دولت تبديل به دولت آتش‌نشان شود؛ آن وقت است كه سال اول فعاليت دولت هم به اتمام مي‌رسد و مجموعه‌اي از ركوردهاي جديد در نرخ ارز و كالاهاي ديگر رخ مي‌دهد كه ديديم اين اتفاق هم افتاده است.»
نيلي با طرح اين مساله كه «تكيه دولت تاكنون روي مسائل اجتماعي بوده»، مي‌افزايد: «پيش از اين هم گفته‌ام كه مهم‌ترين مساله ما ناترازي‌هاست و جز اين، فوري‌ترين مساله ما در حوزه روابط خارجي قرار دارد كه در شرايط به مراتب بدتري نسبت به چند ماه پيش قرار داريم.»
اين استاد بازنشسته دانشگاه شريف تاكيد كرد: «نيازمند اين هستيم كه ابتكارات جديدي را در حوزه روابط خارجي ارايه دهيم و مانع از اين شويم كه كشور در سال آينده در شرايطي قرار بگيرد كه شايد روند بهبود ساختارها و درست كردن آنها، كار خيلي سخت و دشواري شود.»
نيلي افزود: «اگر قرار باشد با همين دست فرماني كه طي چند ماه گذشته داشتيم به راه خودمان ادامه دهيم، با توجه به ديناميكي كه در حوزه بين‌المللي وجود دارد، ممكن است كه سال آينده سال خيلي متفاوتي با تمام سال‌هاي دور گذشته اقتصاد ايران از آب در بيايد. بنابراين بسيار بايد مراقبت بكنيم.»
اين اقتصاددان در اشاره ظريف به يك بيت از شاعر ايراني، سعدي‌شيرازي گفت: «من فكر كردم براي توصيف چيزي كه مي‌خواهم بگويم از شعر سعدي استفاده كنم كه مي‌گويد اي كه دستت مي‌رسد كاري بكن/ پيش از آنكه از تو نايد هيچ كار».
نيلي در بخشي از يك پنل تخصصي اين همايش همچنين با بيان اينكه «يك عادت حكمراني در كشور وجود دارد كه مبتني بر يك ارزش‌ها و پيش‌فرض‌هايي است» گفت: «تغييرات بزرگي كه ظرف اين چند سال اخير به خصوص اتفاقاتي كه الان در جريان هست افتاده و مساله اين سه راس مسلط بر چالش‌هاي اقتصادي ايران را به وجود آورده. ناترازي‌ها در يك سمت آن است و مساله تنش‌هاي روابط خارجي و شكاف‌هاي اجتماعي در دو ضلع ديگر هستند. من برداشتم اين است كه چالش‌هاي ما درست درك نشده است.»
او افزود: «اين ديدگاه وجود دارد كه بالاخره يك چالشي با دنيا به خصوص با امريكا داشتيم و هميشه هم بوده و حالا يك كمي افت و خيز هم داشته و آن حكمراني ما به اين موضوع توجه نكرده كه آن ديدگاه با استفاده از ظرفيت‌هاي نفت و گاز و آب و منابع ديگر جبران مي‌شد.»
نيلي گفت: «الان در شرايطي هستيم كه از فروش نفت خود به كشورهاي ديگر به واسطه تحريم‌ها محروميم. به نظر من روح حكمراني در ايران بايد اين را متوجه شود كه الان وقت تغيير است. در نتيجه به نظر من هنوز پيوسته بودن اين مثلث چالش‌ها با همديگر درست فهميده نشده است.»
اين اقتصاددان خاطرنشان كرد: «حالا هم گروه‌هاي ذي‌نفعي مانده‌اند كه علاقه دارند اين شرايط تنش‌هاي بين‌المللي همچنان به قوت خود باقي بماند. اين گروه‌هاي ذي‌نفع، به نظر من بي‌رحمانه و با شدت در حال مصرف باقيمانده منابع كشورند و آنها هستند كه مشوق تداوم چنين رويكردي‌اند. يعني مانع از يك نگاه برون‌گرا مي‌شوند. ما احتياج به يك تغيير پارادايم در روابط خارجي داريم. از يك سو به لحاظ ارزشي و از طرف ديگر گروه‌هاي ذي‌نفع نوعي چسبندگي به وجود آمده كه ما را در يك منطقه خطر قرار داده است.»
مذاكره را به بحث عمومي بگذاريم
نيلي خاطرنشان كرد: «شايد لازم باشد درخواستي را مطرح بكنيم كه چون آينده كشور به‌طور جدي الان در گرو چند تا تصميم مهم است. اما اين‌گونه ترويج مي‌شود كه منظور شما از تغيير در رويكرد روابط خارجي، مذاكره با ترامپ است، چون او رويكرد مناسبي ندارد و تحقيرآميز برخورد مي‌كند. اين موضوع بايد به بحث عمومي گذاشته شود. من فكر مي‌كنم الان مهم‌ترين مساله كشور در عرصه عمومي به بحث گذاشته نشده است. شايد اين كار بتواند تاثير مستقيمي در ادامه روند رو به جلوي ما داشته باشد. پيش‌فرض‌هاي قبلي در حوزه روابط خارجي تغيير كرده و بايد به اين موضوع توجه داشت.»
سياست ضد ايراني ترامپ چيست؟
محمود سريع‌القلم، استاد دانشگاه شهيد بهشتي نيز در اين همايش با بررسي روندهاي اقتصاد سياسي در سال ۲۰۲۵، هشدار داد كه در صورت عدم افزايش درآمدهاي نفتي به بيش از ۵ ميليون بشكه در روز، ايران با سقوط اقتصادي مشابه پاكستان مواجه خواهد شد. وي همچنين به اولويت‌هاي دولت ترامپ در دوره جديد اشاره و تاكيد كرد كه سياست‌هاي امريكا به سمت ورشكستگي اقتصادي ايران و تشديد تحريم‌ها پيش مي‌رود.
در اين همايش، سريع‌القلم ظهور ترامپ را يكي از مهم‌ترين اتفاقات جهاني دانست و اظهار كرد كه اولويت اصلي دولت ترامپ بر پايه شعار «اول امريكا» استوار است. اين رويكرد بر توليد ثروت و منفعت‌طلبي براي ايالات متحده متمركز است.
به گفته سريع‌القلم، مقامات امريكايي خواستار ورشكستگي ايران، صفر شدن درآمدهاي نفتي، حمله به تاسيسات هسته‌اي و اجراي تحريم‌هاي شديدتر (اسنپ‌بك) هستند.
سريع‌القلم هشدار داد كه اگر درآمدهاي نفتي ايران در دهه آينده به بيش از ۵ ميليون بشكه در روز نرسد، كشور به وضعيتي مشابه پاكستان، اما با شرايط كمي بهتر، سقوط خواهد كرد. اين در حالي است كه همسايگان ايران مانند عراق در حال پيشرفت و تركيه به يك قدرت منطقه‌اي تبديل شده‌اند.
وي تاكيد كرد كه ايران بايد براي مقابله با اين چالش‌ها، راه‌حل‌هاي اقتصادي و سياسي مناسبي را در پيش گيرد و از وابستگي به درآمدهاي نفتي بكاهد. در غير اين صورت، با توجه به سياست‌هاي خصمانه امريكا و رقابت فزاينده منطقه‌اي، آينده اقتصادي ايران با تهديدات جدي مواجه خواهد شد.