مستند «بوم ايراني»، روايت ساخت يك غول چوبي بادباني
مرجان يشايايي
مستند «بوم ايراني» را بايد چند بار و از چند منظر تماشا كرد. اين مستند به كارگرداني محمد مقدم و حمايت حسام ميرآرمندهي، به روايت سعيد انوري‌نژاد و تهيه‌كنندگي فرزاد توحيدي، داستان ساخت و مرمت دوباره بوم است. «بوم» يكي از انواع كشتي‌هاي بادباني سنتي ايران است كه در سايه ورود كشتي‌ها و قايق‌هاي كارخانه‌اي، كم‌كم دارد فراموش مي‌شود. مستند بوم ايراني از آنجا آغاز مي‌شود كه علي پارسا كه يك محقق پرسشگر است، بر اساس سوال‌هايي كه در ذهنش شكل مي‌گيرد، به جنوب مي‌آيد و به گنجينه‌اي از سنت‌ها و تاريخ دريانوردي جنوب ايران در بندر كنگ برمي‌خورد. پارسا با نتيجه تحقيقات و پژوهش‌هاي ميداني خود كتابي تحت عنوان «بادبان‌هاي جنوب» منتشر مي‌كند كه بسيار خواندني است. اين محقق به چند نفر از دوستان جوان خود پيشنهاد بازسازي اين صنعت را مي‌دهد. شخصيت‌هاي اصلي داستان احياي بوم دو جوان و از فارغ‌التحصيلان دانشگاه شريف هستند. اين مستند كه روند تلاش مهندسان و كارشناسان و دريانوردان جنوب براي زنده كردن ساخت بوم را به تصوير كشيده است، هم به تعامل بين مردم بومي و كارشناساني مي‌پردازد كه از مركز به شوق احياي يكي از صنايع قديمي دريايي ايران به خطه جنوب آمده‌اند و هم به آنچه در روند اين كار تجربه كرده‌اند. بوم را بزرگ‌ترين صنايع دستي جهان گفته‌اند كه البته به فراموشي رفتن آن، اين نام پرطمطراق را بي‌مسما كرده است. اينكه چگونه ناخدايان هدايتگر بوم كه چند دهه است ديگر آن را نمي‌رانند، جسته و يافته‌اند، خود حديث مفصلي است و اينكه چطور مي‌شود از دانش اين گروه از يادرفته دوباره اسباب ساخت بزرگ‌ترين صنايع دستي جهان را فراهم كرد، داستان ديگري دارد. اين كار قدم به قدم با دشواري برداشته مي‌شود. هر وسيله‌اي را بايد از گوشه‌اي آورد. بادبان كه روزي در سفرهاي دريايي جنوبي ما حتي به مقصد آفريقا وسيله‌اي كارآمد بوده، حالا ديگر فراموش شده است و بايد هر تكه دانش آن را از گوشه ذهن ناخدايي سالخورده بيرون كشيد. با هزار زحمت هم پارچه مناسب بادبان را پيدا كرد و هم روش دوخت و طناب‌هايي كه بتواند اين غول چوبي را راه ببرد. نكته مهم ديگر اما تعامل تهران‌نشينان مشتاق احياي بوم با جمعيت بومي است كه مستند در بخش قابل توجهي به آن پرداخته. تهراني‌ها هيچ فكر نكرده‌اند از همه داناترند، بلكه بومي‌هاي دانا را پيدا كرده، به دانش و تجربه آنها احترام گذاشته و شريك و همراهشان كرده‌اند تا سرانجام بوم از كار درآمده و به آب انداخته شده و در پهنه آب‌هاي نيلگون جنوب كشور تصويري زيبا ساخته. ساخت يك غول چوبي زيبا حتي اگر آن را بزرگ‌ترين صنايع دستي جهان هم بدانيم، نبايد پايان كار باشد. بوم بايد به كار بيايد. گروه سازندگان براي پي بردن به آنچه درباره قايق‌هاي مشابه اتفاق افتاده به تركيه سفر كرده‌اند. كشوري كه قايق‌هاي چوبي سنتي بادبان‌دار يك محصول يگانه يا استثنا نيست. همسايه غربي ما توليد اين نوع قايق‌ها را به تعداد زياد رسانده، آنها را تجهيز و زيبا و آماده پذيرايي ساخته و گردشگري در سواحل خود را رونقي چشمگير بخشيده. اما بوم زيباي ايراني كه علاقه‌مندان به هزار زحمت و عبور از دشواري‌هاي فراوان دوباره آن را سر پا كرده‌اند، در چم و خم انواع و اقسام مجوزها گرفتار شده و هنوز مجوز سفر دريايي پيدا نكرده و فعلا هرازچندگاهي در چند مايلي ساحل پرسه‌اي مي‌زند تا شايد روزي مسوولان به صرافت بيفتند و اجازه دهند صنعتي كه سالانه پول هنگفتي را به كشور همسايه سرازير مي‌كند، در كشور ما هم اجازه رشد و شكوفايي پيدا كند.