امپراتوري در سايه «شيخ»

شيخ طحنون بن زايد آل نهيان، مشاور امنيت ملي امارات متحده عربي و برادر رييس‌ اين كشور، كه گاهي به عنوان «شيخ جاسوس» از او ياد مي‌شود، همواره از ثروت‌‌هاي فراوان كشورش براي دنبال كردن علايق گوناگون خود استفاده كرده است؛ علايقي كه از هنرهاي رزمي گرفته تا شطرنج و بازي‌هاي ويديويي را در بر مي‌گيرد. اكنون، اما شيخ به اصطلاح جاسوس با به‌كارگيري رويكردي مشابه اما در مقياسي بسيار بزرگ‌تر، تلاش مي‌كند امارت كوچك خود را در صدر رقابت براي توسعه و كنترل سيستم‌هاي هوش مصنوعي قرار دهد؛ سيستم‌هايي كه مي‌توانند اقتصاد جهاني را در ابعادي گسترده متحول كند. حال نيز جهان به اين موضوع توجه نشان داده است، به گونه‌اي كه مديران عامل اپل، مايكروسافت و بلك ‌راك طي ماه‌هاي اخير خود را به مجموعه باشكوه سلطنتي شيخ طحنون در خليج‌فارس رسانده‌اند. پيش‌تر نيز برادر رييس امارات در سفري به ايالات‌متحده، با مارك زاكربرگ ديدار كرد و البته با لباس راحتي، يعني سويشرت و شلوار جين، به ديدار ايلان ماسك در كارخانه تسلا در تگزاس رفت. به باور ناظران اين ديد و بازديدها به اين دليل براي او ممكن شده است كه شيخ طحنون ۵۶ ساله به ‌عنوان رييس دو صندوق ثروت ابوظبي با دارايي تخميني ۱،۴ تريليون دلار و مدير يك ثروت شخصي عظيم، بيش از تقريبا هر فرد ديگري در جهان كنترل مالي دارد. وال استريت ژورنال نيز به نقل از منابعي آگاه، آورده است كه يك صندوق جديد هوش مصنوعي به نام MGX كه به رهبري شيخ طحنون اداره مي‌شود، قرار است بيش از ۵۰ ميليارد دلار از ثروت شخصي او و ساير منابع ابوظبي جذب كند. البته كه ميلياردها دلار ديگر نيز قرار است توسط شركت گروه 24، (24 Group) كه تحت كنترل اوست، براي هوش مصنوعي هزينه شود. گفتني است ماه گذشته شركت MGX يكي از معدود نام‌هايي بود كه به‌ عنوان حامي پروژه «استارگيت» معرفي شد؛ پروژه‌اي ۱۰۰ ميليارد دلاري براي احداث مركز داده كه در كاخ سفيد اعلام شد و به رهبري سافت بانك و OpenAI انجام مي‌شود. اين صندوق تحت نظارت شيخ اماراتي همچنين چك‌هاي بزرگي براي سرمايه‌گذاري در OpenAI، XAI متعلق به ايلان ماسك و شركت Anthropic كه از سوي آمازون پشتيباني مي‌شود، صادر كرده است.

خيز براي تبديل امارات به قطب جهاني

هوش مصنوعي

گروهي از ناظران بر اين باورند كه حتي در دنياي هوش مصنوعي كه مملو از سرمايه‌گذاري‌ها است، شيخ طحنون توانسته برجسته‌تر از بقيه ظاهر شود. درحالي كه بسياري از سرمايه‌گذاران ده‌ها ميليارد دلار را در حوزه‌هاي متمركز هزينه مي‌كنند، مانند سافت بانك كه روي OpenAI شرط بزرگي بسته و غول‌‌هاي فناوري كه سرمايه‌هاي كلاني را به مراكز داده اختصاص مي‌دهند؛ شيخ طحنون اما قصد دارد بيشتر از هر فرد ديگري سرمايه‌هاي عظيمي را در سطحي گسترده در اين بخش نوپا سرازير كند. هر چند كه به نظر مي‌رسد در حال حاضر، زمان پرخطري براي صرف چنين مبالغ هنگفتي در هوش مصنوعي لحاظ شده است. اين درحالي است كه مدل هوش مصنوعي كم ‌هزينه چيني ديپ سيك، (DeepSeek) به‌ طور ناگهاني همه فرضيات در مورد لزوم سرمايه‌گذاري سنگين شيخ اماراتي را زير سوال برده است، چراكه ارزش‌‌گذاري‌ها در تمامي حوزه‌هاي فناوري به‌شدت افزايش يافته و حتي خوش‌بين‌ترين سرمايه‌گذاران مخاطره‌ پذير نيز غالبا اذعان دارند كه بازار در وضعيتي آشفته قرار دارد. بنابراين شركت‌هاي پيشرو در حوزه هوش مصنوعي پيش‌بيني مي‌كنند كه سال‌ها با ضرر مالي مواجه باشند، در‌حالي كه همزمان وعده‌هاي سودآوري را البته براساس فرضيات مبهمي از موج بزرگ تقاضاها، مطرح مي‌كنند. به ادعاي وال استريت ژورنال، بسياري اما شباهت‌هايي ميان وضعيت كنوني و مراحل پاياني حباب دات‌ كام مي‌‌بينند؛ يعني همان زماني كه سرمايه‌گذاران آن دوره ده‌ها ميليارد دلار را براي ساخت شبكه‌هاي كابل فيبر نوري صرف كردند و در عين حال رشد اينترنت را حتي سريع‌‌تر از واقعيت تصور مي‌كردند. اما نتيجه آن شد كه اشباع بازار فيبر نوري زيان‌هاي هنگفتي را به بار آورد. اكنون اما شيخ طحنون هنوز دلسرد نشده است...احتمالا استراتژي او اين است كه نه تنها از پول و نفوذ خود براي سودآوري امارات و ابوظبي از رشد هوش مصنوعي استفاده كند، بلكه اين پادشاهي را به يك قطب جهاني براي اين فناوري تبديل كند.

يك رهبر با چشم‌اندازي متفاوت

وال استريت ژورنال در ادامه يادداشت خود آورده است كه شيخ طحنون از كاخ مجلل خود در ابوظبي، شخصا پيشرفت مدل‌هاي بزرگ جهاني را از طريق داشبوردي كه محققانش براي او روي تلفن همراه و رايانه‌اش ساخته‌اند، رصد مي‌كند. او به زيردستان خود در شبكه عظيم شركت‌هايي كه مالك آنهاست، فشار مي‌‌آورد تا هوش مصنوعي را به ‌سرعت در كارهايشان ادغام كنند. شيخ طحنون زير سايه برادرش، شيخ محمد بن زايد آل نهيان، وليعهد ديرينه‌‌اي كه در سال ۲۰۲۲ به رياست‌ امارات متحده عربي منصوب شد بزرگ شده است. درحالي كه برادرش محمد با رهبران خارجي در ارتباط بود و برنامه‌هايي براي تحول اقتصادي ابوظبي طراحي مي‌كرد، شيخ طحنون اما فعاليت‌‌هاي مورد علاقه خودش را دنبال مي‌كرد. به نوشته وال استريت ژورنال و به گفته منابع آگاه، شيخ طحنون آن‌‌قدر به رقابت با برادرانش در بازي ويديويي عصر امپراتوري‌ها (Age of Empires) علاقه‌مند شد كه يك كارمند از شركت سازنده اين بازي را استخدام كرد تا به او در استراتژي‌ها آموزش دهد. همچنين شيخ طحنون يكي از كاخ‌‌هاي خود در مجموعه سلطنتي‌اش را به يك سالن ورزشي تبديل كرد. او حتي يكي از بهترين تيم‌‌هاي دوچرخه‌ سواري جهان به نام «UAE Team Emirates» را تامين مالي مي‌كند و خودش نيز در جزيره‌اي نزديك كاخ رياست‌ كه آن را با مسيرهاي دوچرخه ‌سواري احاطه كرده، ركاب مي‌‌زند. او به قدري به دوچرخه‌هاي فوق‌سبك علاقه داشت كه به يكي از شركت‌‌هايش دستور داد شركت ايتاليايي سازنده اين دوچرخه‌ها را خريداري كند!

استراتژي بلندمدت امارات

شيخ طحنون اگرچه همزمان پول‌هاي زيادي را براي گسترش ورزش رزمي جوجيتسوي برزيلي و ساير انواع ورزش‌هاي رزمي مبارزه‌محور در سراسر جهان سرمايه‌گذاري كرده است، اما به نظر مي‌رسد كه علاقه‌اش به هوش مصنوعي در ابعاد گسترده‌تري دنبال شده كه آغاز ورود او به اين حوزه به اوايل دهه ۲۰۰۰ بازمي‌گردد؛ زماني كه او به قدري مجذوب شطرنج با كمك كامپيوتر شد كه يك تيم بزرگ از مهندسان را استخدام كرد تا براي او برنامه‌اي به نام «Hydra» هيدرا بسازند كه بتواند با بهترين بازيكنان جهان رقابت كند. اواخر سال ۲۰۱۷، اما زماني كه شيخ طحنون متوجه شد برنامه هوش مصنوعي «AlphaZero» شركت گوگل توانسته است تنها پس از چهار ساعت يادگيري قوانين شطرنج، بهترين برنامه شطرنج كامپيوتري جهان را شكست دهد، علاقه‌اش به هوش مصنوعي افزايش يافت. سال بعد هم شيخ طحنون از «پنگ شائو»، مدير ارشد فناوري سابق شركت «MicroStrategy» كه از يك شركت نرم‌‌افزاري به شركت بيت ‌كوين (رمزارز) تبديل شده، خواست تا شركت «G42» را تاسيس كند؛ شركتي كه به كاربردهاي هوش مصنوعي اختصاص داشت. گفتني است در آن زمان، ثروت و استراتژي اقتصادي ابوظبي عمدتا تحت كنترل برادر شيخ طحنون، يعني محمد بن زايد، بود. محمد بن زايد به ‌عنوان رهبر عملي كشور، تلاش مي‌كرد بخشي از ثروت نفتي امارات را به سمت سرمايه‌گذاري‌ها و توسعه اقتصادي هدايت كند و صندوق‌هاي ثروتي را ايجاد كرد كه بعدها به دست شيخ طحنون رسيد. شيخ ملقب به جاسوس اما از مدت‌ها قبل بخش فناوري را به ‌عنوان قطعه مهمي از اين پازل اقتصادي مي‌ديد و در سال ۲۰۱۷ به سمت هوش مصنوعي گام‌هاي تازه‌اي را برداشت. حال آنكه او يك استراتژي ملي براي اين فناوري راه‌اندازي كرد تا نقش امارات متحده عربي را تا سال ۲۰۳۱ به عنوان «رهبر جهاني در حوزه هوش مصنوعي» تثبيت كند. پس از آنكه محمد بن زايد رييس امارات متحده عربي شد، گمانه‌زني‌هايي وجود داشت كه شيخ طحنون به وليعهدي منصوب خواهد شد. با اين حال، محمد اين مقام را به پسر خود داد و به شيخ طحنون اختيار نظارت بر دو صندوق ثروت ملي را اعطا كرد. اما شيخ طحنون كه به امپراتوري تجاري خودش علاقه‌مند بود با در دست داشتن مجموعه‌اي وسيع از دارايي‌هاي املاك و مستغلات، دريانوردي، بانكداري و صنايع غذايي، كه بسياري از آنها ارتباطاتي با دولت دارند تا سال گذشته كنترل بيش از ۱،۵ تريليون دلار را در تسلط خود داشت.

از سرمايه‌گذاري در حوزه فناوري

تا چالش‌هاي ژئوپليتيكي

در ادامه يادداشت اين نشريه همچنين آمده است كه «برد اسميت» از مايكروسافت اولين‌بار در مارس ۲۰۲۳ در يك سفر كاري به ابوظبي با شيخ طحنون ملاقات كرد و آنها گفت‌وگوهايي در مورد هوش مصنوعي و انرژي داشتند. شيخ طحنون همزمان سعي كرد رابطه نزديكي با سم آلتمن از OpenAI برقرار كند، به گونه‌اي كه دو طرف در اوايل سال گذشته در مورد برنامه‌اي براي تامين مالي يك شبكه جهاني از كارخانه‌هاي توليد تراشه كه توسط TSMC ساخته شود، بحث كردند. از سوي ديگر «لري فينك» مديرعامل بلك‌راك به ‌طور مكرر به امارات متحده عربي سفر مي‌كند و با شيخ طحنون در مورد فناوري، بهداشت، طول عمر كه يكي ديگر از علاقه‌مندي‌‌هاي شيخ طحنون است، صحبت مي‌كنند. با اين همه اما به نوشته وال استريت ژورنال، پس از آنكه هيجان هوش مصنوعي در سال ۲۰۲۳ به اوج خود رسيد، آرزوهاي شيخ طحنون با مسائل پيچيده ژئوپليتيكي روبه‌‌رو شد. مدت‌ها است كه او در قامت مشاور امنيت ملي و به ‌دليل نظارت بر عمليات گسترده جاسوسي امارات متحده عربي مورد انتقادهايي قرار گرفته است. در اين راستا تحليلگران امنيتي هشدار داده‌اند كه شركت‌هاي تابعه G42 در نظارت بر ساكنان امارات و مخالفان نيز مداخلاتي داشته‌اند. در اين راستا مقامات ايالات‌متحده همچنين مدعي‌اند كه يك اپليكيشن پيام ‌رسان محبوب كه متعلق به اين شركت است، اطلاعات كاربران مانند موقعيت مكاني و مخاطبين را جمع‌آوري كرده و توانايي شنود تماس‌ها را دارند. گفتني است پيوندهاي همزمان شيخ طحنون و امارات متحده عربي با چين نيز باعث ناخشنودي جناح‌هاي سختگير امنيت ملي ايالات‌متحده شده است. بنابراين زماني كه شيخ طحنون خواستار خريد فناوري پيشرفته هوش مصنوعي ايالات‌متحده براي G42 شد، اعضاي دولت بايدن به او گفتند كه آنها خواهان اين سرمايه‌گذاري هستند، اما اگر موافقت ايالات‌متحده را مي‌خواهد، نمي‌تواند همزمان با دوطرف درگير يعني پكن و واشنگتن بازي كند. شيخ طحنون اما درنهايت ايالات‌متحده را انتخاب كرد. بنابراين روترهاي هوآوي از دفاتر G42 خارج شدند و تجهيزات غربي به صورت كلي جايگزين آنها شد. به نوشته وال استريت ژورنال و به نقل از منابع آگاه نزديك به امارات، اين پادشاهي قصد دارد مراكز داده‌اي را براي اجراي مدل‌هاي زبان بزرگ غربي راه‌اندازي كند. احتمالا براي پشتيباني از اين مراكز، بايد توليد تراشه‌ها نيز در دستور كار قرار گيرد. در اين راستا مقامات دولتي در حال گفت‌وگو با شركت‌‌هاي بزرگ مثل TSMC و سامسونگ براي ساخت كارخانه‌هاي توليد تراشه در ابوظبي هستند. همچنين، اين كشور قصد دارد نيروگاه‌هاي توليد برق گازسوز را براي تامين نياز مراكز داده بسازد و در حال بررسي گسترش نيروگاه هسته‌اي جديد خود نيز مي‌‌باشد.

موانع عملي

همزمان مقامات ذي‌ربط در تلاش هستند تا شركت‌‌هاي هوش مصنوعي محلي كه در حوزه‌هاي بهداشت و انرژي فعال هستند را به نيروهاي عمده تبديل كنند و شغل‌‌هاي هوش مصنوعي شركت‌‌هاي خارجي را به اين منطقه جذب كنند. احتمالا هدف اين است كه ابوظبي بتواند به عنوان يك هاب براي شركت‌‌هاي هوش مصنوعي كه به بازارهاي خاورميانه، جنوب آسيا و آفريقا خدمت مي‌كنند، تبديل شود. اما همچنان بسياري از موانع عملي وجود دارد. اولا، هيچ ارتباط واضحي بين ساخت مراكز داده كه معمولا شغل‌هاي كمي توليد مي‌كنند و اغلب در مكان‌هاي دورافتاده قرار دارند و همزمان ايجاد يك انفجار شغلي در زمينه نرم‌‌افزارهاي هوش مصنوعي در نزديكي اين مراكز وجود ندارد. علاوه بر اين، فهرست طولاني از شهرهايي كه داراي استعدادهاي مهندسي بسيار بيشتري هستند و مشتاق‌اند به هاب‌‌هاي هوش مصنوعي تبديل شوند مانند لندن و پاريس نيز وجود دارد. مضاف بر آن ابوظبي با چالش‌‌هاي ژئوپليتيكي مشابه توافق مايكروسافت مواجه است. امارات متحده عربي براي خريد تعداد بيشتري تراشه و همچنين تجهيزات ساخت تراشه به مجوز ايالات‌متحده نياز دارد. اين درحالي است كه دولت ترامپ هنوز نظر خود را در اين زمينه اعلام نكرده است، اما شركت MGX در حال پخش سرمايه در ميان شركت‌هاي برتر در بخش هوش مصنوعي ايالات‌متحده است. احمد يحيي، مديرعامل MGX، گفت كه اين شركت قصد دارد هفتاد الي هشتاد درصد از پول خود را در ايالات‌متحده هزينه كند. در همين حال، شيخ طحنون در حال برقراري روابط نزديك با افرادي است كه در دايره نزديك به دونالد ترامپ قرار دارند. همزمان مدير دارايي‌اش اخيرا در يك سرمايه‌گذاري جديد حدود ۱،۵ ميليارد دلاري در صندوقي به نام Affinity مشاركت كرده است. گفتني است اين صندوق تحت مديريت جراد كوشنر، داماد دونالد ترامپ است. كوشنر در دسامبر گذشته مدعي شد در سفرش به منطقه در سال ۲۰۱۸ شيخ طحنون به او گفته بود: «جراد، من با تو ملاقات نمي‌كنم مگر اينكه دو ساعت بعد از آن با من بنشيني و درباره هوش مصنوعي صحبت كني!»