آيا مهندسي ژئوپليتيكي سوريه اسراييل و تركيه را روياروي هم قرار مي‌دهد؟
رقابت خاموش در شام!
بسياري از تحليلگران و كارشناسان مسائل جهان عرب، در روزهاي نخست سوريه پسا اسد چنين تصور مي‌كردند كه تشكيل حكومت جديد مي‌تواند ضمن پر كردن خلأ‌هاي امنيتي موجود در كشور، سوريه را به يك كنشگر تاثيرگذار در منطقه لوانت تبديل نمايد. ديري نگذشت كه اين سناريوي محتمل بيشتر به يك روياي شبه‌محال مبدل گشت. حكومت جديد حاكم بر دمشق با چالش‌هاي در هم تنيده سياسي-امنيتي و اقتصادي و اجتماعي مواجه است كه اغلب آنها ميراث به جاي مانده از ترسيم مرزهاي سايكس-پيكو و معاهدات بعد از آن و درنهايت استعمار فرانسه است؛ دگرديسي دولت-ملت در سوريه متاثر از يك دگرديسي ناقص است و اين مساله يكي از علل و عوامل اصلي ساختار سياسي استبدادي توام با منازعات قومي-فرقه‌اي از دوران پسا استقلال تاكنون مي‌باشد. در جريان جنگ داخلي سوريه تا سرنگوني حكومت اسد، تركيه يكي از اصلي‌ترين و تاثيرگذارترين بازيگر منطقه در تحولات سياسي اين كشور بود. نخبگان آنكارا اميد داشتند كه سوريه پسااسد بستر و شرايط جديدي را براي تكميل نفوذ فزاينده تركيه فراهم مي‌كند اما تنها چند ساعت از سقوط حكومت اسد نگذشته بود كه اسراييل به عنوان يك بازيگر جديد وارد عرصه منازعات در سوريه شد. اسراييل با تصرف بخشي از خاك سوريه و هدف قرار دادن تاسيسات و زيرساخت‌هاي نظامي به جاي مانده از حكومت جديد، عملا تركيه را به چالش كشيد.
آغاز فصل جديدي از منازعات
خبرگزاري العربي در گزارشي بيشتر در تلاش بود تا صحت و سقم ادعاي احداث پايگاه نظامي تركيه در سوريه را مورد آزمون و خطا قرار دهد. اين رسانه به سلسله مذاكرات ميان حكومت جديد سوريه با تركيه اشاره كرد كه از دسامبر سال گذشته آغاز شده بود. هدف از اين مذاكرات و مباحثات دستيابي به يك توافق نظامي و امنيتي جامع ميان دمشق و آنكارا بود كه به موجب آن حكومت جديد سوريه مسووليت حفاظت از حريم هوايي كشور و نوسازي ارتش جديد سوريه را به تركيه واگذار خواهد كرد. همچنين آنكارا متعهد شد كه در مبارزه با داعش از حكومت سوريه پشتيباني نمايد. اين خبرگزاري همچنين افزود كه در خلال هفته‌هاي گذشته هيات‌هاي نظامي تركيه از فرودگاه‌هاي نظامي تدمر (پالميرا) و T-4 (طياس) در شرق استان حمص بازديد كردند. اين دو فرودگاه نظامي مزبور در مركز سوريه واقع شدند و مي‌توانند نقش لجستيكي را در آينده‌اي نه چندان دور براي تقويت حضور نظامي تركيه در استان‌هاي طرطوس و لاذقيه كه بر ساحل مديترانه اشراف دارند را بازي نمايند و چه بسا فرارتر از آن، احداث پايگاه نظامي تركيه در حمص مقدمه را براي نفوذ تدريجي آنكارا در لبنان را فراهم نمايد. فضاي سياسي-امنيتي سوريه و آينده نامعلوم آن در سايه رقابت‌هاي ژئوپليتيكي ميان كنشگران قديم و ظهور اسراييل به عنوان يك بازيگر جديد، شكل و الگوي منازعات احتمالي را در هاله‌اي از ابهام قرار داده است.
روزنامه الشرق الاوسط نيز به نوبه خود به تلاش تركيه براي احداث پايگاه‌هاي نظامي در استان حمص در سايه تشكيك و نگراني‌هاي اسراييل به نيات آنكارا اشاره كرده است. اين نشريه همچنين به نقل از مقامات تركيه‌‌اي افزود كه توافق‌هايي ميان تركيه و سوريه براي احداث خطوط ريلي و جاده‌اي به امضا رسيده است. در كنار نفوذ فزاينده آنكارا در سوريه، چنين استنباط مي‌شود كه اين كشور به عنوان دومين عضو قدرتمند ناتو در تلاش است تا در صورت خروج نيروهاي نظامي امريكايي از سوريه، خلأ واشنگتن را در سوريه پر نمايد. حضور نظامي ايالات‌متحده در سوريه و همكاري با شبه نظاميان نيروهاي دموكراتيك سوريه (SDF) بيشتر منوط به خطر بازگشت احتمالي داعش در اين كشور مي‌باشد.
از اين رو، تركيه در تلاش است تا با احداث پايگاه‌هاي نظامي در مركز سوريه علاوه بر تقويت و تثبيت نفوذ سياسي-نظامي فزاينده خود، در مبارزه با داعش به جاي واشنگتن و متحدان محلي آن ايفاي نقش نمايد. اما اين همه داستان نيست بلكه مقدمه‌اي براي آغاز يك سلسله منازعات ژئوپليتيكي بي‌پايان در منطقه لوانت است. اسراييل كه به عنوان يك بازيگر اصلي در سوريه پسا اسد ظهور كرده است، نفوذ تركيه در سوريه و نزديكي نخبگان جديد اين كشور به آنكار را خطري بسيار جدي براي جايگاه ژئوپليتيكي خود در منطقه لوانت تعبير مي‌كند و مقامات اسراييلي بارها به اين مساله اذعان كردند.
رويارويي محتمل؟
خبرگزاري الجزيره از زبان مقامات امنيتي اسراييل مدعي شد كه احداث پايگاه نظامي تركيه در سوريه به مثابه يك خطر جدي براي امنيت اسراييل به شمار مي‌رود كه آزادي عمل آن را در سوريه با چالش مواجه خواهد كرد. اوهاد طال، عضو فراكسيون روابط خارجي و دفاع در كنيست اسراييل نسبت به نفوذ فزاينده تركيه در سوريه ابزار نگراني كرد و خواستار تقويت روابط ديپلماتيك اسراييل با يونان و قبرس و اقناع امريكا براي فشار بيشتر به آنكارا شد. او همچنين در صفحه رسمي خود در پلتفرم ايكس (توييتر سابق) خواستار تعطيلي سفارت تركيه در تل‌آويو شد. اسراييل در اقدامي پيشدستانه سه فرودگاه احتمالي (فرودگاه‌هاي حماه، T-4 و تدمر) را كه احتمال مي‌رفت به يك پايگاه نظامي دايم براي تركيه تبديل شوند در جريان يك رشته حملات هوايي مورد هدف قرار داد. اين اقدام تهاجمي و در عين حال بازدارنده اسراييل در برابر تركيه با هدف جلوگيري از استقرار سامانه‌هاي پدافند هوايي و پهباد‌هاي نظامي در پايگاه‌هاي مزبور انجام گرفت. در صورت تقويت حضور نظامي تركيه در سوريه، برتري هوايي اسراييل در برابر سوريه با چالش روبه‌رو مي‌شد و حريم هوايي اين كشور ديگر براي جنگنده‌هاي اسراييلي امن نخواهد بود. از سوي ديگر، مقامات تركيه نيز به نوبه خود به واشنگتن اعلام كردند كه هدف از احداث پايگاه‌هاي نظام در سوريه مبارزه با تروريسم و كمك به ثبات و امنيت در اين كشور است و هيچ برنامه‌اي براي مقابله با اسراييل در دستور كار نيست. مقامات تل‌آويو نيز تا حد زيادي جنگ و رويارويي نظامي مستقيم ميان تركيه و اسراييل در سوريه را احتمالي بعيد مي‌دانند؛ زيرا تركيه يكي از اعضاي ناتو است و اين سازمان علاقه‌اي به دشمني با اسراييل ندارد. مساله‌اي كه بيش از همه چيز مقامات اسراييلي را نگران كرده اين است كه تركيه از پايگاه‌هاي نظامي خود در سوريه در صورت تنش‌هاي احتمالي آتي ميان تل‌آويو و آنكارا به عنوان برگ برنده عليه اسراييل استفاده نمايد و نفوذ ژئوپليتيكي اسراييل را در سوريه و لبنان به چالش بكشد. به ادعاي گروهي از ناظران تشديد تنش بين اسراييل و تركيه را مي‌توان به مثابه فصل جديدي از سلسله فصول منازعات ژئوپليتيكي ميان كنشگران جديد و قديم در معادلات سياسي لوانت تعبير كرد. بعد از سقوط حكومت اسد، برخي از بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي درگير در سوريه جايگاه خود را به عنوان يك بازيگر تاثيرگذار از دست دادند يا دستكم به حاشيه رفتند. اين مساله فرصت ممتازي را براي تركيه و قطر به عنوان دو كنشگر اصلي در سوريه اعطا كرد تا نفوذ خود را در اين كشور تثبيت كنند. آنكارا، سوريه را دروازه لوانت مي‌داند كه مي‌تواند مقدمه نفوذ اين كشور در لبنان و تقويت جايگاه ژئوپليتيكي در مديترانه شود. دوحه نيز سوريه را يكي از قطب‌هاي اصلي لجستيك انرژي و مسيري آسان براي دسترسي به بازارهاي انرژي اروپا به ويژه در حوزه گاز مايع ال ان جي مي‌داند. روسيه نيز به عنوان بازيگرِ قديمِ جديد در تلاش است تا روابط ديپلماتيك خود را به تدريج با حكومت جديد سوريه تقويت نمايد تا از اين طريق حضور و نفوذ نظامي خود را بر پايگاه هوايي حميميم و بندر طرطوس تثبيت نمايد. در مقابل، اسراييل در دوران سوريه پسااسد به يكي از بازيگران اصلي در سوريه تبديل شده كه كنشگري خود را با حملات هوايي به زيرساخت‌ها و تجهيزات نظامي به جاي مانده از حكومت سابق آغاز كرد تا از اين طريق در برابر دشمنان احتمالي خود در آينده بازدارندگي ايجاد نمايد و مناسبات سياسي لوانت را به سود خود رقم بزند. حمايت اسراييل از دروزي‌هاي سوريه و تلاش براي اقناع امريكا به تن دادن حضور نظامي محدود روسيه در ساحل سوريه (طرطوس و لاذقيه) حاكي از آن است كه تل‌آويو نفوذ آنكارا و دوحه در سوريه و بر نخبگان اين كشور را خطري جدي براي جايگاه ژئوپليتيكي خود در لوانت مي‌داند.