گذر از چارچوب سينماي اجتماعي

فيلم سينمايي رها در نگاه اول و در چارچوب تئوريك سينماي رسمي ايران، يك فيلم اجتماعي با نگاهي به طبقه فرودست جامعه است؛ نگاهي كه جست‌وجوگران عدالت را به ناكامي تراژيك و اشك‌آور يا رستگاري خداپسندانه و سيمرغ‌پسند مي‌‎رساند. اين اصطلاح «سينماي اجتماعي» كه از اوايل انقلاب به‌طور جدي وارد ادبيات سينمايي شد بيشتر از آنكه محصول جريان فكري سينماگران باشد نقشه راهي پنهان از سوي مديريت و سينمايي بود كه تكليف سينماگران قبل از انقلاب و اكران فيلم خارجي را با روش انقلابي و ممنوعيت روشن كرده بودند. آنها غير از اين علاقه‌اي هم به رئاليسم جسور و انتقادي سينماگران نداشتند و با وام‌گيري از رئاليسم-سوسياليستي مطلوب كشورهاي بلوك شرق، اين اصطلاح سينماي اجتماعي را با شعار سينماي متعهد و امپرياليسم‌ستيز وارد سينماي ايران كردند كه هم‌اكنون با نزديك به نيم قرن تجربه مسلط بر گفتمان سينماي ايران است.  ولي فيلم «رها» به عنوان اولين ساخته حسام فرهمند توانست به خوبي از كليشه‌هاي رايج اين سينماي اجتماعي فاصله گرفته و مثل بسياري ديگر از كارگردانان شاخص قديمي و جوان سينماي ايران به امضاي شخصي  خود برسد و در چارچوب‌هاي رايج نماند.فيلم، خانواده‌اي از طبقه فرودست را نشان مي‌دهد كه يك لپ‌تاپ دزدي باعث فروپاشي اين خانواده مي‌شود. فيلم رها، خانواده و مردمي را نشان مي‌دهد كه عملا رها شده‌اند و بالانشين‌ها فقط زماني به سراغ آنها مي‌آيند كه بايد در خانه را به زور بشكنند و آنها را با اتهامي بازخواست كنند. اين فيلم با نگاهي موشكافانه، بي‌اغراق و واقعگرايي غيرشلخته، نه باجي به سينماي اجتماعي مرسوم مي‌دهد و نه در چارچوب سينماي نواجتماعي و قضاوت هراسِ بعد از سال ۸۸ حركت مي‌كند. البته همين خروج از چارچوب‌هاي رايج و رسمي باعث شد كه جشنواره فيلم فجر به عنوان كارخانه استاندارد‌سازي سينماي ايران، توجهي به اين فيلم نكند و كارگرداني دقيق و حساب شده فيلم، فيلمنامه خوب، فيلمبرداري، موسيقي آن ديده نشود و به بازيگران فيلم خصوصا بازي كم نظير و هوشمندانه شهاب حسيني بي‌توجهي شود. در اين چند هفته خوشبختانه مردم از اكران اين فيلم استقبال كردند كه باعث خوشحالي است و بدون قصد لو دادن داستان بايد از سكانس تراژيك يافتن جسد گفت كه ساعاتي مانع تهويه هواي آن خانه مجلل مي‌شود و تصويري به يادماندني است.  به نظرم اين سكانس مي‌تواند تمثيلي ناخودآگاه از انبوه فيلم‌هاي متفاوت، ساختارشكن و حتي زيرزميني سينماي ايران باشد كه در دهه‌هاي گذشته در مسير سينماي اكران از بين رفتند ولي بالاخره روزي از كانالي وارد سينماي ايران خواهند شد و حق خود را خواهند گرفت.