نگاهي به «وظيفه‌اي به نام نبوغ» زندگينامه جامع لودويگ ويتگنشتاين
رنجِ فلسفي‌زيستن
سميه مهرگان
لودويگ ويتگنشتاين (1889-1951)، فيلسوفي پيشگام در فلسفه تحليلي، نمونه‌اي بارز از نبوغ فلسفي است. او مردي بسيار پرشور، منزوي و دردمند بود كه دو شاهكار فلسفي را به وجود آورد؛ آثاري كه ديدگاه‌هايي كاملا متضاد درباره زبان ارايه مي‌دهند، اما هر دو تاثير شگرفي بر فلسفه گذاشته‌اند. به‌طوري‌كه او را از مهم‌ترين فيلسوفان پس از كانت مي‌دانند. كتاب «لودويگ ويتگنشتاين؛ وظيفه‌اي به نام نبوغ» اثر ري مانك، نخستين زندگينامه جامع ويتگنشتاين است كه زندگي، فلسفه و شخصيت او را به طرز درخشاني به تصوير مي‌كشد. اين كتاب در سال 1990 منتشر و با استقبال گسترده‌اي روبه‌رو شد و ترجمه فارسي آن به تازگي توسط رضا دهقان و از سوي نشر ماهي منتشر شده است. لودويگ ويتگنشتاين در سال 1889 در اتريش در خانواده‌اي يهودي‌تبار به دنيا آمد. پدرش، كارل ويتگنشتاين، از چهره‌هاي برجسته صنعت فولاد اتريش و فردي بسيار ثروتمند بود. به لطف اعتبار، خيرخواهي و حمايت او از هنر، خانواده ويتگنشتاين در جامعه وين جايگاهي ممتاز داشتند. آنها صاحب يكي از مهم‌ترين محافل موسيقي در وين بودند، جايي كه آهنگسازاني چون برامس، مالر، برونو والتر و پابلو كازالس از دوستان نزديك خانواده بودند و در عمارتي كه به نام «پاله ويتگنشتاين» شناخته مي‌شد، برنامه اجرا مي‌كردند.
لودويگ كوچك‌ترين فرزند از هشت فرزند خانواده بود. او تحت آموزش معلمان خصوصي رشد كرد و بيشتر آموزش فرهنگي خود را از خواهرش مارگارتا گرفت. در پانزده سالگي به مدرسه‌اي در شهر لينتس فرستاده شد و پس از سه سال، تصميم گرفت مهندسي را در دانشگاه صنعتي برلين دنبال كند. در آنجا طي يك دوره دو ساله تحصيل كرد و به هوانوردي علاقه‌مند شد. سپس براي ادامه تحقيقاتش به منچستر رفت و در آنجا ملخ جت‌پيشران را اختراع كرد كه ثبت اختراع شد.
در همين دوران، او با آثار گوتلوب فرگه، منطق‌دان برجسته قرن نوزدهم، آشنا شد و تصميم گرفت به ديدار او برود. فرگه او را تشويق كرد كه نزد برتراند راسل در كمبريج تحصيل كند. ويتگنشتاين به كمبريج رفت، راسل را ملاقات كرد و تصميم گرفت در كنار او به مطالعه فلسفه بپردازد. هفت سال بعد، او با تلاشي بي‌وقفه كتابي درباره منطق، ضرورت منطقي و مرزهاي زبان نوشت. اين كتاب كه بعدها شاهكار نخست او، يعني«رساله منطقي-فلسفي» نام گرفت، در سال 1921 منتشر شد (اين كتاب با چند ترجمه به فارسي منتشر شده، از جمله ترجمه ميرشمس‌الدين اديب سلطاني، مالك حسيني، فريدون فاطمي).
ويتگنشتاين در جنگ جهاني اول به عنوان سرباز ارتش اتريش جنگيد و به دليل شجاعت نشان‌هاي افتخار دريافت كرد. پس از جنگ، دچار افسردگي شد. او معتقد بود كه تمامي مسائل اساسي فلسفه را حل كرده است و اكنون بايد به دنبال رسالتي ديگر در زندگي باشد. با تاثير از لف تالستوي، تصميم گرفت معلم ابتدايي در يك روستاي فقيرنشين اتريش شود. اما او معلمي سخت‌گير و تندخو بود و سرانجام پس از سيلي زدن به يكي از دانش‌آموزان، از كار بركنار شد. پس از بازگشت به وين، مدتي افسرده و بي‌هدف بود تا اينكه خواهرش او را به طراحي و نظارت بر ساخت يك عمارت براي خود مشغول كرد؛ خانه‌اي كه هنوز در وين پابرجاست.
در سال 1929، ويتگنشتاين بار ديگر به كمبريج بازگشت تا ايده‌هاي خود را بيشتر بسط دهد، اما خيلي زود متوجه شد كه بسياري از نظريات خود در «رساله منطقي-فلسفي» نادرست بوده‌اند. او با انرژي خارق‌العاده‌اي به تدوين فلسفه‌اي جديد پرداخت كه بعدها در كتاب «تحقيقات فلسفي» (ترجمه فارسي: مالك حسيني) ارايه شد. اين كتاب بسياري از ديدگاه‌هاي رساله را كنار گذاشت و فلسفه‌اي انقلابي را معرفي كرد. در ادامه، او بر فلسفه روانشناسي، دانش و يقين متمركز شد. ويتگنشتاين در سال 1951 بر اثر سرطان درگذشت. و اما چرا كتاب «لودويگ ويتگنشتاين: وظيفه‌اي به نام نبوغ» اثر ري مانك مهم است؟ پيش از انتشار اين اثر، تنها كتاب زندگينامه‌اي قابل‌توجه درباره ويتگنشتاين، «لودويگ جوان» نوشته برايان مك‌گينس بود كه تنها تا سال 1921 را پوشش مي‌داد. اين كتاب با دقت فراوان و با دركي عميق از فرهنگ وين نوشته شده، اما فقط نيمي از زندگي ويتگنشتاين را روايت مي‌كند. در مقابل، كتاب ري مانك تصويري كامل از زندگي او ارايه مي‌دهد.
ويژگي‌هاي برجسته كتاب ري مانك را مي‌توان در سه مورد خلاصه كرد: روايتي همدلانه و روانشناختي: مانك تصويري قابل‌فهم از ويتگنشتاين ارايه مي‌دهد، اما اينكه اين تصوير تا چه اندازه با واقعيت منطبق است، پرسشي است كه درباره تمام زندگينامه‌ها مطرح مي‌شود. با اين حال، روايت او به قدري قانع‌كننده است كه مي‌تواند خواننده را به درك خوبي از زندگي و شخصيت ويتگنشتاين برساند. تركيب زندگينامه و فلسفه: اين كتاب نه تنها زندگينامه‌اي جذاب، بلكه شرحي از انديشه‌هاي فلسفي ويتگنشتاين نيز هست. بحث‌هاي فلسفي به طور منسجم در دل روايت زندگي او گنجانده شده و به شيوه‌اي روشن بيان شده‌اند. توصيف تاثيرگذار شخصيت ويتگنشتاين: اين كتاب نشان مي‌دهد كه ويتگنشتاين چگونه مشكلات فلسفي را با جديت دنبال مي‌كرد و در تلاش براي حل آنها بود. همچنين، به خوبي بيان مي‌كند كه نبوغ او در چه چيزي نهفته بود. خواندن اين كتاب نه تنها درك بهتري از لودويگ ويتگنشتاين به خواننده مي‌دهد، بلكه باعث مي‌شود بسياري از افراد شيفته شخصيت و تفكر او شوند. ري مانك در كتابش «وظيفه‌اي به نام نبوغ» تصويري دقيق و بي‌نظير از زندگي و انديشه‌هاي لودويگ ويتگنشتاين ارايه داده است. اگرچه زندگي او پر از سختي، تنهايي و رنج بود، اما آخرين كلماتش حاكي از رضايت عميق او از زندگي‌اش بود: «به دوستانم بگوييد كه زندگي فوق‌العاده‌اي داشتم.»روزنامه‌نگار