به بهانه ديدار بي‌سابقه رهبران سوريه و عراق مطرح شد
قمار سوداني
شياع السوداني، نخست‌وزير عراق اخيرا با ميانجيگري مقام قطري با احمد الشرع، رييس‌جمهور موقت سوريه در دوحه ملاقات كرد. اين ديدار براي نخستين‌بار از زمان سقوط دولت بشار اسد در دمشق انجام شده است. به باور گروهي از ناظران اين مذاكرات كه با ميانجيگري «شيخ تميم بن حمد آل ثاني» امير قطر برگزار شد، نقطه عطفي نه تنها در روابط عراق و سوريه، بلكه در چشم‌انداز منطقه‌اي پس از دوران اسد به شمار مي‌رود. احمد الشرع از زمان آغاز به كار خود در اوايل سال جاري، به چندين پايتخت عربي حوزه خليج‌فارس سفر كرده بود. در عين حال ديدار با السوداني نخستين ملاقات او با مقام‌هاي عاليرتبه عراق محسوب مي‌شود. از اين رو اهميت اين ديدار تنها در جنبه نمادين آن خلاصه نمي‌شود، بلكه از نظر محتوايي نيز حائز اهميت است، چراكه به ادعاي ناظران نشان از آغاز تلاش‌هاي سوريه براي ازسرگيري ارتباط با بازيگراني است كه در مدار ايران قرار دارند. در همين راستا وب‌سايت امواج مديا با انتشار گزارشي به نقل از منابع سياسي آگاه مدعي شد: السوداني و الشرع در اين ديدار گفت‌وگوهاي جامعي درباره امنيت منطقه‌اي، كنترل مرزها و مبارزه با تروريسم انجام دادند. همچنين طرفين بر اين باورند كه بعد از تحولاتي كه اخيرا رخ داده، احياي هماهنگي ميان بغداد و دمشق به نفع هر دوطرف است. اين منابع مطلع كه نخواستند نامشان فاش شود در گفت‌وگو با اين وب‌سايت اعلام كردند كه يكي از دستاوردهاي ملموس اين مذاكرات، توافق اوليه بر سر بازگشايي گذرگاه‌هاي رسمي مرزي بوده است. در اين ميان در اقدامي قابل تأمل، نخست‌وزير عراق دعوت‌نامه‌اي رسمي به احمد الشرع ارايه داد تا در نشست پيش‌روي اتحاديه عرب كه ماه آينده در بغداد برگزار خواهد شد، شركت كند. در صورت پذيرش اين دعوت، اين نخستين حضور سوريه در چنين نشستي از زمان سقوط دولت بشار اسد در اواخر سال گذشته خواهد بود. هر چند كه الشرع پيش‌تر در ماه مارس، براي شركت در نشست اضطراري اتحاديه عرب درباره فلسطين، به عربستان‌سعودي سفر كرده بود.در اين ميان تحليلگران با اشاره به نقش قطر در ميزباني اين ديدار مدعي‌اند كه هرچند دوحه در سال‌هاي گذشته يكي از منتقدان سرسخت دولت اسد به شمار مي‌رفت، اما سياست ديپلماتيك كنوني اين كشور رويكردي عمل‌گرايانه‌تر در پيش گرفته است. از طرفي ديدار با نخست‌وزير عراق براي شخص احمد الشرع، نشان‌دهنده تلاش براي گسترش دايره تعاملات سياسي فراتر از پادشاهي‌هاي عرب حاشيه خليج‌فارس است. اين تعامل حتي براي برقراري ارتباط با بازيگران عربي كه روابط امنيتي و سياسي عميقي با تهران دارند نيز ارزشمند است.
سوداني بر سر دوراهي
نشريه عربي سنتر واشنگتن دي سي با انتشار يادداشتي مدعي شد، اهميت اين ملاقات براي بغداد، اما فرصتي است تا در روند بازگشت سوريه به معادلات سياسي منطقه، نقشي فعالانه ايفا كند. با اين حال، تحولات و فشارهاي داخلي در عراق، السوداني را ناچار كرده تا در اين مسير محتاطانه و با ملاحظاتي گام بردارد. به گونه‌اي كه برخي چهره‌هاي عراقي حامي ايران، صراحتا بي‌اعتمادي و مخالفت خود را با رييس دولت موقت سوريه ابراز كرده‌اند، چراكه الشرع به عنوان فردي شناخته مي‌شود كه در دهه ۲۰۰۰ به صفوف القاعده در عراق پيوسته بود. گروهي كه پس از تهاجم ايالات‌متحده به عراق، عليه نيروهاي خارجي و ارتش دولت عراق جنگيد و همچنين مسووليت بسياري از حملات عليه شيعيان را برعهده داشت. زماني كه جنگ داخلي سوريه در پي اعتراضات بهار عربي در سال ۲۰۱۱ شعله‌ور شد، الشرع به سوريه اعزام شد تا شاخه سوري القاعده را با نام «جبهه النصره» پايه‌گذاري كند. مدت كوتاهي پس از آن، با شكل‌گيري گروه تروريستي داعش، شرع از پيوستن به اين گروه خودداري كرد. تصميمي كه موجب شكاف آشكاري ميان اين دو جريان افراطي شد. حال اما واقعيت اين است كه قطع ارتباط الشرع با القاعده در سال ۲۰۱۶ و پيوستنش به ديگر گروه‌هاي شورشي سوري براي تاسيس «هيات تحريرالشام (HTS) در سال ۲۰۱۷، نتوانسته كينه و خصومت ديرينه ميان او و گروه‌هاي مسلح شيعه عراقي و هم‌پيمانان سياسي آنها را از بين ببرد. در چنين شرايطي، تصوير الشرع در افكار عمومي عراق، به‌ويژه در ميان شيعيان حامي ايران چهره‌اي بحث‌برانگيز توصيف مي‌شود. در همين راستا يك روز پيش از ديدار السوداني با الشرع در دوحه، «فالح الخزعلي» نماينده پارلمان عراق و عضو برجسته ائتلاف فتح، صراحتا اعلام كرد: «ما قاطعانه مخالف آن هستيم كه بغداد به پناهگاهي براي تروريستي به نام [ابومحمد] الجولاني تبديل شود.»
در اين ميان، شماري ديگر از رهبران شيعه عراقي نيز صريح‌تر و تندتر، مخالفت خود را با الجولاني ابراز كرده‌اند. شرايطي كه السوداني را ناچار كرده تا در مسير پيشِ رو با احتياط و حساب‌شده گام بردارد؛ به‌ويژه با توجه به اينكه عراق در ماه نوامبر انتخابات پارلماني در پيش دارد. السوداني نيز خود با حمايت ائتلافي از احزاب به قدرت رسيده است؛ عاملي كه احتمالا شدت واكنش‌هاي داخلي عليه او را در مواجهه با چنين تصميماتي محدود خواهد كرد. با اين همه اين مقوله كه ديدار در دوحه به همگرايي و همكاري عميق‌تري خواهد انجاميد يا خير، همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. با اين حال به ادعاي گروهي از ناظران در شرايطي كه منطقه در حال سازگار شدن با واقعيت‌هاي سوريه پس از اسد است، ديپلماسي آرام و بي‌سر‌و‌صدايي كه با ميانجيگري قطر شكل گرفته، مي‌تواند سرآغازي باشد براي آغاز تعاملات هدفمند و بازتعريف روابط منطقه‌اي.