تشريفات بين‌الملل و ديپلماسي مد (Fashion diplomacy)
علي زنداكبري
امروزه در دنياي تشريفات، به فراخور تغييرات مختلف اجتماعي، مباحثي جديد مطرح مي‌شود كه آموزنده و جالب توجه است. در فرهنگ تشريفات، مقامات سطح اول جهان اصول تشريفاتي چارچوب‌ها و قوانين خاص خود را دارند، از رنگ لباس تا اصول رفتاري. در عصر كنوني وهمزمان باگسترش دنياي مجازي و آشنايي گسترده جهاني باصنعت مد، ديپلماسي مد نيز تبديل به قسمتي خاص از ساختار ديپلماسي عمومي شده است.
ديپلماسي مد از گذشته‌هاي دور در تاريخ روابط ملل وجود داشته هرچند از منظر تشريفات چندان مورد توجه قرار نگرفته است. اولين اصول صحيح و مدون تشريفات ظاهري در تاريخ كشورمان به وضوح در نگاره‌هاي تخت جمشيد در جهت معرفي فرهنگ‌ها و نمادهايشان و از طريق آرايش چهره و طراحي لباس‌ها قابل مشاهده است، در چين باستان مقامات از رنگ‌هاي تركيبي قرمز و طلايي با جنس ابريشم استفاده مي‌كردند، تاج‌هاي زيتون و پارچه‌هاي براق در يونان باستان مخصوص دربار سلطنتي بوده است، بانوان دربار در زمان فراعنه مصر از لوازم آرايشي مخصوص و لباس‌هايي از مهره‌هاي سفالي با نام «مهره بافت» استفاده مي‌كردند، سياسيون فرانسوي در قرن پانزده با پوشيدن لباس‌هاي خاص خود به كشورهاي ديگر البسه كشورشان را هديه مي‌داده‌اند، لذا ديپلماسي مد قرن‌هاست كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد وكشورمان از باستان در اين زمينه پيشرو است.
حال رهبران، مقامات سياسي، سفيران و ديپلمات‌ها اين مساله استراتژيك را به صورت ويژه مورد توجه قرارمي‌دهند، چراكه به نقش ويژه ديپلماسي مد خصوصا تاثير آن بر جامعه واقف شده‌اند. هر سِت، رنگ و طرح لباس، نوع و شكل عينك و هماهنگي آن با صورت و شخصيت فرد، جاي كارت ويزيت، كيف اسناد، نوع ساعت، بسته شدنش به دست راست يا چپ، رنگ آن و بازي رفتاري با آن مثل نوع نگاه كردن به ساعت به منظور تاثيرگذاري در طرف مقابل و منحرف كردن تمركز آنها به خصوص در مذاكرات مهم است. اين توجه در حد جزييات، بخشي از ارتباطات موثردر شاخه غيركلامي دنياي ديپلماسي خصوصا در بخش مذاكرات است. از بهترين مثال‌هاي ديپلماسي مد در سياستمداران داخلي مي‌توان به جناب آقاي سورنا ستاري (معاون سابق علمي و فناوري رييس‌جمهور) اشاره كرد كه هنگام سفر به كشور سوييس از عينك آفتابي ساخت كشور خودمان استفاده فرمودند كه علاوه بر نمايش توانمندي صنعت مد داخلي پيام اعتمادسازي به توليدكنندگان كالاي ايراني را نيز منعكس مي‌كرد. استفاده مقامات و نمايندگان كشورمان از اجناس و طراحي‌هاي برندهاي داخلي نيز در جهت اشاعه فرهنگ اعتمادسازي به توليد داخلي قابل توجه است كه بارزترين آن استفاده تيم‌هاي ورزشي اعزامي به المپيك يا مسابقات جهاني در لباس‌هاي ورزشي يا رسمي با برندهاي داخلي است. يكي از معروف‌ترين استفاده‌ها از ديپلماسي مد مربوط به ليندون جانسون، سي و ششمين رييس‌جمهور ايالات متحده است، وي معاون جان اف كندي بود كه بعد از دو سال از انتخابش ترور شد، حال جانسون به عنوان جانشين وي زمام امور را به دست گرفت اما با توجه به محبوبيت جان اف كندي و همدلي عمومي به علت طريقه ترورش و وجه اجتماعي بالاي كندي به عنوان فردي خوش‌تيپ، خوش‌پوش، اهل خانواده و مثبت‌گرا، كار جانسون را براي پيدا كردن جايگاهي اجتماعي، هرچند در ظاهر، سخت كرده بود به‌طوري‌كه زير سايه محبوبيت او قرار گرفت. پس با در پيش گرفتن استراتژي مناسب، تصميم به تغيير ديپلماسي مد و استفاده از آن در ظاهرش گرفت. معمولا تا سال‌ها ديپلمات‌هاي دنيا از ساعت بند چرمي (معمولا مشكي) با صفحه ساده سفيد دايره‌اي يا مستطيل شكل استفاده مي‌كردند. جانسون اما تصميم گرفت از ساعت برند رولكس به رنگ طلايي استفاده كند! كت شلوارهاي روز و با رنگ‌هاي مناسب انتخاب كرد و از آرايش موي رايج در آن سال‌ها بهره برد. از اين‌رو افكار عمومي و نقطه ارتباطي آنها (خبرنگاران) ارتباط سازنده‌اي با او در پيش گرفتند. همين تغييرات ظاهري را در خانواده‌اش نيز اجرا كرد وعكس‌هاي خانوادگي بيشتري از وي و خانواده‌اش در مطبوعات به چاپ رسيد، اين رويه مكمل با اتخاذ سياست بهره‌وري از محبوبيت كندي منجر به انتخاب مجدد وي براي چهار سال ديگر به عنوان رييس‌جمهور ايالات متحده شد.
ليندون جانسون، سي و ششمين رييس‌جمهور امريكا و ساعت رولكس
جاستين ترودو، نخست‌وزير سابق كانادا نيز ضمن ناديده گرفتن اصول تشريفات مقامات سطح يك، با استفاده از جوراب‌هايي غير معمول حداكثر بهره‌برداري را از ديپلماسي مد به‌كار گرفت، او در ابتدا در پاسخ به چرايي استفاده از اين جوراب‌ها طفره رفت و بدين‌ترتيب توجه و كنجكاوي افكار عمومي و جامعه خبري را نسبت به اين موضوع بيشتر، سپس اعلام كرد اين جوراب‌ها در راستاي تبليغ براي كارگاه جوراب‌بافي جواني مبتلا به سندروم داون است، وي با اين كار علاوه بر بالا بردن محبوبيت خود، به كسب و كار يك كارآفرين كمك كرد، فرهنگ توجه به اقشار آسيب‌پذير در جامعه را مورد توجه قرار داد، كالاي داخلي كشور خود را تبليغ و جامعه اقتصادي كانادا را نيز بيش از قبل همراه خود كرد.
ديپلماسي مد در بانوان دنيا نيز تاثيرات خاص خود را دارد، حضور زنان در بالاترين سطوح سياسي، اقتصادي و مديريتي توجه به نكات پيچيده‌تري را براي بررسي مي‌طلبد. هرچند بانوان سياستمدار يا مرتبط به آن نمي‌توانند در جهت تبليغات صنعت مد و تبليغ برندهاي مربوط به آن حركت كنند و بايد ساختار مخصوص و استاندارد تشريفاتي خود را بر اساس قوانين بين‌المللي رعايت كنند، ليكن به لحاظ رنگ، جنس و مدل لباس در برابر فرم نه چندان متنوع سياستمداران مرد كه به صورت معمول از كت و شلوارها و كراوات‌هاي تيره و پيراهن سفيد استفاده مي‌كنند، توجه بيشتري را به خود جلب مي‌كنند.
در ميان بانوان ديپلمات كشورمان مي‌توان به خانم حميرا ريگي اشاره كرد كه از بانوان اهل سنت و فرماندار سابق شهر قصرقند و اولين بخشدار زن استان سيستان و بلوچستان در بندر چابهار بودند، ايشان هنگام عزيمت به عنوان سفير ايران به كشور برونئي علاوه بر چادر از مانتوي سوزن دوزي شده هنرمندان صنايع دستي استان خود استفاده نمود.
بانو حميرا ريگي، سفير سابق كشورمان در كشور برونئي
در ميان بانوان سياستمدار غربي «مري رابينسون» اولين بانوي رييس‌جمهور ايرلند مثال خوبي مي‌تواند باشد، وي در اكثر مواقع ازكت /دامن، كت/شلوار و لباس‌هاي ساده و پوشيده و با رنگ‌هايي معمولي استفاده مي‌كرد، ايشان در سفرخود به ايران در زمان يكي از روساي جمهور سابق كشورمان (كه از اتفاق بنده مسووليت تشريفاتشان را عهده‌دار بودم) از روسري سفيد و كت و شلوار زنانه ساده استفاده كرد كه كت آن را به رنگ آبي فيروزه‌اي از رنگ‌هاي متناسب با فرهنگ ايراني انتخاب كرده بودند. به كارگيري ديپلماسي مد توسط ايشان و استفاده مناسب از حجاب و لباس‌هاي پوشيده با توجه به قوانين اجتماعي كشور ميزبان ضمن آنكه باعث توجه خبرنگاران شده بود، باعث احترام متقابل طرفين با استفاده از ارتباطات غيركلامي نيز شده بود.
يوليا تيموشنكوف، نخست‌وزير سابق اوكراين (معروف به بانوي نارنجي) نيز با استفاده از مدل آرايش بومي زنان اوكراين و لباس‌هاي محلي كشورش علاوه بر معرفي فرهنگ كشور خود در بين مردم نيز از محبوبيت خاصي برخوردار شده بود. اهميت ديپلماسي مد در ميان پروتكل‌هاي تشريفاتي مقامات سطح يك تا بدانجا پيشرفت كه «پيتر سلفريج»، رييس تشريفات كاخ سفيد كه از سال 2014 به مدت سه سال مديريت كليه امور تشريفاتي رييس‌جمهور ايالات متحده را برعهده داشت به اتفاق «روبرتا مايرز»، سردبير مجله معروف صنعت مد «ال» اقدام به برگزاري يك كنفرانس بين‌المللي موفق با نام «ديپلماسي مد» در اكتبر سال 2016 كرد كه مقامات، سفرا و ديپلمات‌هاي يكصد و هشتاد كشور جهان در آن حضور پيدا كردند. اين كنفرانس و استقبال قابل توجه از آن نشان داد، ديپلماسي مد نقش ظريف، كاربردي، خلاقانه و مهمي در ايجاد بينشي نوين در سياست، اقتصاد و فرهنگ ارتباطي بين دول و مقامات و حتي مردم يك اجتماع دارد، نقشي كه شايد چندان به چشم نيايد، اما در ناخودآگاه اثري بلندمدت در هر مخاطبي باقي مي‌گذارد.
مدير و مدرس تشريفات بين‌الملل