مرتضي مكي: هر اندازه جزييات در فرآيند رايزني‌ها برجسته‌تر شود گفتوگوها پيچيده‌تر خواهد شد
حديث روشني
مسقط شنبه 6 ارديبهشت ماه بار ديگر ميزبان هيات‌هاي امريكايي و ايراني است. دور سوم رايزني‌هاي غيرمستقيم ايران و امريكا در شرايطي برگزار مي‌شود كه ورود به جزييات و مباحث فني پرونده هسته‌اي ايران در دستور كار كارگروهي‌هاي فني قرار خواهد داشت. اين درحالي است كه پيش‌تر بنا بود نشست فني كارشناسان روز چهارشنبه برگزار شود. با اين حال به گفته مقامات رسمي كشورمان همچنان پرونده هسته‌اي و رفع تحريم‌ها از موضوعات مهم مورد رايزني ميان تهران و واشنگتن است. در همين راستا گمانه‌زني‌هاي متعددي در باب خواسته‌هاي احتمالي ايران مطرح شده است. در اين ميان پذيرفتن غني‌سازي 3.67درصدي و همچنين انتقال ذخاير مازاد اورانيوم به كشور ثالث ازجمله ادعاهايي است كه اخيرا توسط رسانه‌هاي غربي بدان پرداخته و درباره‌اش سناريوهاي مختلفي ارايه شد. اين درحالي است كه هيچ يك از اين گمانه‌زني‌ها توسط مقامات رسمي تهران و واشنگتن تاييد نشده است. علاوه بر اين، راند سوم مذاكرات غيرمستقيم ايران و امريكا در شرايطي برگزار مي‌شود كه تحركات ديپلماتيك مقامات ايران و امريكا به سطح بي‌سابقه‌اي رسيده است. عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان كه پيش از دور دوم گفتوگوها به مسكو سفر كرده بود، اين‌بار در آستانه آغاز دور سوم مذاكرات به پكن رفت. از طرفي نمايندگان ايران، روسيه و چين بدون حضور نمايندگان اروپايي با رافائل گروسي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ديدار داشتند. همزمان برخي رسانه‌هاي غربي تلاش داشتند تا با انتشار ادعاهايي، حواشي مذاكرات را برجسته كنند. در همين راستا وب سايت آكسيوس اخيرا به نقل از منابعي آگاه مدعي شد كه مذاكره‌كننده ارشد ايراني به استيو ويتكاف، نماينده ويژه دونالد ترامپ پيشنهاد توافقي موقت را مطرح كرده است. به ادعاي آكسيوس، عباس عراقچي اما تاكيد كرده باتوجه به ماهيت فني و جزيي هر توافق هسته‌اي احتمالي، انجام مذاكرات در مدت ۶۰ روز بسيار دشوار خواهد بود. اين منابع در گفت‌وگو با اين وب‌سايت همچنين مدعي شدند ويتكاف اما پاسخ داده است كه در حال حاضر نمي‌خواهد درباره توافق موقت بحث كند، بلكه او مي‌خواهد بر رسيدن به يك توافق جامع در مدت ۶۰ روز متمركز شود. اين درحالي است كه نمايندگي ايران در سازمان ملل اين موضوع را با انتشار بيانيه‌اي رد كرد و نوشت: اين خبر اصلا نه درست است و نه دقيق. همزمان وزارت خارجه امريكا از اظهارنظر در اين زمينه خودداري كرد. با انتشار اين گمانه‌زني‌ها نشريه پوليتيكو نيز با انتشار گزارشي نوشت كه دولت ترامپ «مايكل آنتون»، مقام ارشد وزارت خارجه امريكا را به عنوان رييس تيم فني ايالات‌متحده در مذاكرات با ايران درباره برنامه هسته‌اي‌اش منصوب كرده است. اين خبر را دو مقام امريكايي كه به دليل حساسيت مذاكرات ديپلماتيك نخواستند نامشان فاش شود، اعلام كرده‌اند. آنتون، كه مدير برنامه‌ريزي سياست وزارت خارجه است، رهبري تيمي متشكل از حدود دوازده نفر از مقام‌هاي باسابقه دولت فدرال را برعهده دارد. به گزارش پولتيكو، آنتون در دور قبلي گفتوگوها در رم نيز ويتكاف را همراهي كرده بود. در عين حال يكي از مقامات دولت ترامپ گفت كه آنتون هم به خاطر تجربه‌اش و هم توان تحليلي‌اش فردي ايده‌آل براي اين ماموريت است. مهم‌تر از همه، اينكه او تضمين مي‌كند كه دستوركار دونالد ترامپ در اين پرونده به‌درستي پيش برود. با اين همه واشنگتن پست با انتشار گزارشي ادعايي به نقل از منابعي كه نخواستند نامشان فاش شود، مدعي شد كه دستور كار و برنامه سفر استيو ويتكاف به عمان هنوز نهايي نشده است. فارغ از ادعاها و گمانه‌زني‌ها روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي و بررسي سناريوهاي مرتبط با دور سوم رايزني‌هاي غيرمستقيم ايران و امريكا در مسقط و همزمان نشست فني كارشناسان با حضور چهره‌هاي جنجالي ايالات‌متحده، با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك و مرتضي مكي، كارشناس مسائل اروپا گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه عدد احتمالي موردنظر طرفين در باب درصد غني‌سازي ايران احتمالا همان 3.67درصدي برجام باشد بر اين موضوع تاكيد كرد كه با اين همه تعهدات واشنگتن در قبال غني‌سازي اورانيوم، در تهران مساله مهمي است كه روند مذاكرات طي هفته‌هاي آينده را پيچيده‌تر خواهد كرد. مكي اما ضمن ابراز خوش‌بيني از تداوم مذاكرات تاكنون بر اين باور است كه مساله تضمين براي عدم خروج امريكا از هرگونه توافقي از موضوعاتي است كه براي طرف ايراني حياتي است.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
عبدالرضا فرجي‌راد:
تصويب توافق در كنگره به تنهايي كافي نيست، اقدامات سياسي مكمل نيز لازم است
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب ادعاهاي مطرح شده درخصوص ميزان غني‌سازي اورانيوم موردنظر ايران در بحث پرونده هسته‌اي ايران گفت: درخصوص سطح غني‌سازي اورانيوم در ايران، به نظر مي‌رسد هر كدام از طرفين مذاكره تلاش دارد حداكثر خواسته‌هاي خود را مطرح و به نتيجه برساند. اين درحالي است كه ايران در حال حاضر سه سطح از غني‌سازي را در برنامه خود دارد: غني‌سازي ۳.۶۷درصدي، ۲۰درصدي و ۶۰درصدي. به باور فرجي‌راد در اين ميان، غني‌سازي ۶۰درصدي كه اخيرا بيشتر موردتوجه قرار گرفته، از سوي برخي طرف‌هاي غربي به عنوان يك نقطه حساس و نگران‌كننده تلقي مي‌شود؛ به‌گونه‌اي كه ادعا مي‌شود اين سطح از غني‌سازي مي‌تواند ايران را در آستانه دستيابي به توانايي توليد سلاح هسته‌اي قرار دهد.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه خاطرنشان كرد: با اين حال، در كنار اين سطح، غني‌سازي ۲۰درصدي و سطح پايين‌تر ۳.۶۷درصد نيز همچنان مطرح است. اگرچه ممكن است امريكايي‌ها همچنان بر موضع «غني‌سازي صفر درصد» پافشاري كنند و ادعاهايي در اين زمينه داشته باشند، اما بعيد به نظر مي‌رسد كه طرف ايراني حاضر باشد درخصوص توقف كامل غني‌سازي گفت‌وگو كند، به ويژه آنكه به‌نظر مي‌رسد طرف امريكايي نيز تلويحا پذيرفته كه غني‌سازي صفر درصد مبناي مذاكره نخواهد بود و اصل ادامه مذاكرات تاييدي بر اين موضوع است. فرجي‌راد در ادامه به «اعتماد» گفت: در هرصورت باتوجه به اين شرايط، مي‌توان انتظار داشت كه محور گفتوگوها روي اعدادي بين ۳.۶۷درصد تا ۲۰درصد متمركز شود و زماني هم كه از لزوم ورود كارشناسان فني به مذاكرات سخن به ميان مي‌آيد، دقيقا اشاره به همين بازه‌هاي حساس و فني دارد. بي‌ترديد، اين موضوع يكي از محورهاي اساسي بحث ميان مذاكره‌كنندگاني همچون ويتكاف و سيدعباس عراقچي خواهد بود. با اين همه به باور فرجي‌راد نمي‌توان در شرايط فعلي به صورت قطعي گفت كه چه سطحي از غني‌سازي مبناي توافق نهايي خواهد بود، چراكه ايران سقف خواسته‌هاي خود را مطرح مي‌كند، طرف مقابل نيز كف مطالبات خود را. از همين رو در روند چانه‌زني‌هاست كه مشخص مي‌شود دو طرف تا چه اندازه مي‌توانند امتيازات متقابل بدهند و به يك سطح توافق‌شده نزديك شوند. فرجي‌راد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر سرنوشت ذخاير اورانيوم ايران در صورت شكل‌گيري توافق گفت: در اين زمينه يكي ديگر از محورهاي اصلي اختلاف در مذاكرات هسته‌اي اخير، موضوع نگهداري حدود ۲۷۰ كيلوگرم اورانيوم در خاك ايران است. تهران بر اين موضوع تاكيد دارد كه اين ميزان اورانيوم بايد در داخل كشور باقي بماند، اما تحت نظارت كامل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار گيرد تا نگراني‌ها درخصوص استفاده صلح‌آميز از آن برطرف شود. به باور فرجي‌راد در مقابل، طرف‌هاي غربي به‌ويژه امريكا و كشورهاي اروپايي، همچون گذشته بر اين موضع پافشاري دارند كه مواد حساس هسته‌اي نظير «كيك زرد» بايد از ايران خارج شود. گفته مي‌شود اولويت آنها براي انتقال اين مواد ممكن است همچون تجربه توافق برجام، مجددا كشور روسيه باشد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: به‌نظر مي‌رسد اين مساله نيز به يكي از موضوعات مورد اختلاف جدي تبديل شده كه براي حل و فصل آن، نياز به رايزني‌هاي سياسي و فني گسترده‌تري وجود دارد. اين موضوع مي‌تواند روند مذاكرات را طولاني‌تر كند، به ويژه در شرايطي كه زمان محدودي براي دستيابي به توافق باقي مانده است. به باور اين استاد ژئوپليتيك اگر ايران بر باقي ماندن ۲۷۰ كيلوگرم اورانيوم در خاك خود پافشاري كند، انتظار مي‌رود كه طرف مقابل نيز امتيازاتي ارايه كند تا ايران درقبال آن، حاضر به انعطاف‌پذيري شود. به همين ترتيب، اگر پيشنهاد غرب خروج اورانيوم از ايران و انتقال آن به روسيه باشد، بايد امتيازي ملموس و قابل قبول به ايران داده شود تا زمينه پذيرش چنين گزينه‌اي فراهم گردد. فرجي‌راد در ادامه ضمن تاكيد بر پيچيده بودن فرآيند مذاكرات گفت: آنچه روشن است اينكه مذاكرات ديپلماتيك ذاتا بر پايه تبادل امتياز شكل مي‌گيرد. موضوعاتي مانند سطح غني‌سازي، نحوه مديريت كيك زرد و سرنوشت ذخاير اورانيوم، مسائل ساده‌اي نيستند كه در يك جلسه قابل حل باشند. اين چالش‌ها، ادامه گفتوگوها را اجتناب‌ناپذير كرده و پيش‌بيني مي‌شود مذاكرات حداقل تا دو ماه آينده نيز ادامه يابد.
اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در اين باب كه آيا مي‌توان تضميني از طرف امريكايي درقبال اقدام اعتمادساز ايران دريافت كرد يا خير، گفت: به نظر مي‌رسد تهران در نخستين نشست‌هاي مذاكره غيرمستقيم تاكيد كرد كه حاضر نيست به سمت توليد سلاح هسته‌اي حركت كند اما در مقابل، انتظارش از طرف امريكايي اين است كه تحريم‌هاي اوليه و ثانويه، به طور كامل برداشته شوند و اين مساله از مسير قانوني و با تصويب در كنگره امريكا صورت گيرد.
به باور فرجي‌راد از ديدگاه ايران، اگر كنگره ايالات‌متحده رسما لغو تحريم‌هاي اوليه و ثانويه را تصويب كند، مي‌توان اين اقدام را گامي مهم
در راستاي ايجاد اعتماد‌سازي تلقي كرد، چراكه تصويب در نهاد قانون‌گذاري امريكا به توافق بُعد حقوقي مي‌بخشد و از منظر سياسي نيز تضمين قوي‌تري نسبت به تعهدات صرفا اجرايي دولت‌ها محسوب خواهد شد. اين استاد ژئوپليتيك اما همزمان در ادامه به «اعتماد» گفت: با اين حال، شايد تنها تصويب توافق احتمالي در كنگره به تنهايي كفايت نكند. به باور من در كنار تصويب رفع تحريم‌ها در كنگره، بايد اقدامات سياسي مكمل نيز در دستور كار قرار گيرد.
به باور فرجي‌راد بحث سرمايه‌گذاري شركت‌هاي امريكايي در ايران مي‌تواند يكي از ابزارهاي تثبيت توافق در كنار تصويب در كنگره باشد. موضوعي كه سيدعباس عراقچي، ديپلمات ارشد ايراني، در پيامي به موسسه كارنگي به آن اشاره كرده نيز در همين راستا بود. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه تاكيد كرد كه بنابراين انجام اقدامات سياسي از سوي مقامات دو كشور، نظير همكاري‌هاي اقتصادي يا تعاملات راهبردي، مي‌تواند به عنوان لايه‌اي تكميلي براي اطمينان‌بخشي از استمرار توافق عمل كند. درنهايت، حتي با تصويب رسمي توافق در كنگره نيز نمي‌توان با اطمينان كامل گفت كه هيچ‌يك از دولت‌هاي آينده امريكا توافق را نقض نخواهد كرد. اما تركيب ضمانت‌هاي حقوقي و اقدامات سياسي مي‌تواند مسير ايجاد اطمينان متقابل را هموارتر كند و از بازگشت به تنش‌هاي گذشته جلوگيري نمايد.
مرتضي مكي:
دور سوم رايزني‌ها در مسقط نقطه عطفي در فرآيند ديپلماسي ميان تهران و واشنگتن است
مرتضي مكي، كارشناس مسائل اروپا در ارزيابي‌اش از ماحصل دو دور رايزني غيرمستقيم ايران و امريكا درباره پرونده هسته‌اي به روزنامه اعتماد گفت: انجام دور سوم رايزني‌ها در مسقط و همزمان تصميم مشترك ايران و امريكا براي تشكيل كميته كارشناسان فني، نشانه‌اي روشن از عبور طرفين از مباحث كلي و ورود به جزييات فني و سياسي مذاكرات است. اين تصميم را مي‌توان نقطه عطفي در روند ديپلماتيك اخير دانست كه اميدواري‌ها نسبت به پيشرفت گفتوگوها را افزايش داده است.
به باور مكي با اين حال، هر اندازه جزييات در فرآيند رايزني‌ها برجسته‌تر شود، پيچيدگي و دشواري گفتوگوها نيز افزايش مي‌يابد. موضوعاتي مانند سطح غني‌سازي اورانيوم و سرنوشت ذخاير موجود، از جمله چالش‌هاي اساسي ميان ايران و طرف‌هاي غربي هستند. در حال حاضر، ديدگاه‌هاي متفاوتي درخصوص نحوه مديريت اورانيوم غني‌شده وجود دارد؛ برخي پيشنهاد مي‌دهند كه اين مواد در خاك ايران و تحت نظارت آژانس باقي بماند، درحالي كه برخي ديگر بر انتقال آن در ازاي دريافت كيك زرد تاكيد دارند. اين كارشناس مسائل اروپا در ادامه به «اعتماد» گفت: ازسوي ديگر، موضوع دانش هسته‌اي نيز به عنوان يكي از خطوط قرمز جمهوري اسلامي ايران مطرح است. پس از خروج امريكا از برجام، ايران برنامه هسته‌اي خود را به سرعت توسعه داد و ازجمله دستاوردهاي مهم آن، بهره‌برداري گسترده از سانتريفيوژهاي پيشرفته‌اي همچون IR-6 بود كه ظرفيت غني‌سازي بسيار بالاتري نسبت به سانتريفيوژهاي نسل قبلي دارند. تهران همواره تاكيد داشته كه دانش هسته‌اي به عنوان سرمايه‌اي ملي بايد حفظ شود.
مكي در ادامه گفت‌وگوي خود با «اعتماد» تاكيد كرد كه در اين ميان، نگراني اصلي غرب، به‌ويژه ايالات‌متحده، مدت زمان گريز هسته‌اي ايران است؛ يعني بازه زماني‌اي كه تهران بتواند از لحظه تصميم تا توليد سلاح هسته‌اي، آن را محقق سازد. با افزايش سطح غني‌سازي به ۶۰درصد كه بعد از خروج ترامپ از برجام اتفاق افتاد، برخي محافل امريكايي تحت فشار لابي‌هاي اسراييلي، مدعي شده‌اند كه ايران اكنون به آستانه گريز هسته‌اي نزديك شده است.
اين كارشناس مسائل اروپا ضمن تاكيد بر اينكه برخي ادعاهاي منتشر شده مبني بر آن است كه ايران ممكن است حاضر باشد سطح غني‌سازي را به ۳.۶۷درصد كاهش دهد، اما موضوعاتي مانند سرنوشت سايت‌هاي حساس نظير نطنز، فردو و اصفهان و نيز آينده سانتريفيوژهاي نسل جديد و ظرفيت فني دانشمندان هسته‌اي ايران همچنان محل اختلاف باقي خواهد ماند.
مكي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب انتشار ادعايي مبني بر دريافت تضمين ازسوي واشنگتن توسط تهران مي‌گويد: البته كه از ديگر چالش‌هاي محوري رايزني‌هاي ايران و امريكا، نحوه رفع تحريم‌ها و تعهدات امريكا در قبال گام‌هاي ايران است، چراكه ظاهرا تهران بر اجراي يك استراتژي گام‌به‌گام تاكيد دارد؛ به اين معنا كه در ازاي هر اقدام هسته‌اي كه انجام مي‌دهد، انتظار دارد طرف امريكايي نيز به صورت متقابل تحريم‌هايي را رفع كند. اين موضوع باتوجه به ساختار قانوني پيچيده در امريكا و نقش كنگره در تصويب يا تعليق تحريم‌ها، چالش‌برانگيز است. به باور مكي با اين همه نشست‌هاي دور سوم رايزني‌ها به‌ويژه نشست كميته كارشناسي و ديدارهاي آقاي ويتكاف و آقاي عراقچي مي‌تواند مسير آينده مذاكرات را تاحدي روشن‌تر كند.