موسيقي- راديو در آينه تاريخ
بابك بختياري
راديو با نظارت سازمان انتشارات و تبليغات به رياست استاد عيسی صديق اعلم، بانی تاسيس دانشگاه تهران، ارديبهشت ماه سال ١٣١٩ در سالگرد تاج‌گذاری رضاشاه بنا شد. رياست راديو برعهده ابراهيم خليل‌سپهری گذاشته شد و بعد از مدتی، بشير فرهمند عهده‌دار آن شد. ابتدا دو اركستر در زمينه موسيقی ايرانی تشكيل شد؛ يكی به سرپرستی استاد ابوالحسن صبا، يكی به سرپرستی استاد مرتضی محجوبی. تكنوازان مرحوم صبا ويلن، علی‌اكبر شهنازی تار، مرتضی محجوبی پيانو، حبيب سماعی سنتور و حسين تهرانی ضرب كه برنامه‌ساز سولو داشتند. استاد مهدی خالدی دومين نفری بود كه بعد از مرحوم صبا در راديو ويلن سولو نواخت. بعدها كم‌كم با استخدام نوازندگان مختلف، اركسترهای راديو ايران به شش بخش تقسيم شدند: اركستر ويژه به سرپرستی مشير همايون شهردار، اركستر شماره يك به سرپرستی حسينعلی ملاح و مهدی مفتاح، اركستر شماره دو به سرپرستی مجيد وفادار و علی تجويدی، اركستر شماره سه به سرپرستی پرويز ياحقی و همايون خرم، اركستر شماره چهار عباس شاپوری، اركستر شماره پنج جواد لشگری و بزرگ لشگری، اركستر شماره شش حبيب‌الله بديعی. از فروردين ۱۳۳۴ داود پيرنيا كه زمانی سمت معاونت نخست‌وزيری را داشت طرح برنامه گل‌ها را با تاييد استاد نظام وفا و تصويب نصرت‌الله معينيان به مرحله اجرا گذاشت كه اركستر گل‌ها نام گرفت؛ در حقيقت تركيبی از نوازندگان مختلف اركسترهای راديو كه نشر ادبيات توأمان با موج موسيقی برای شناخت عميق تاريخ ادبيات همراه با طنين موسيقی بود. ضبط آثار اركستر گل‌ها معمولا با علی‌اكبر نكوگر و تكنوازی‌ها وآوازها با محنك بود. بعدها صدابرداران مختلف مانند ايرج فهيمی و ايرج حقيقی و محمد جهانفرد و... هم به مرور اضافه شدند. بعد از مرحوم پيرنيا مديريت گل‌ها به رهی معيری سپرده شد. بعد از درگذشت رهی، پژمان بختياری و محمد ميرنقيبی هدايت آن را به‌عهده گرفتند. گل‌های جاويدان، مفصل و همراه با متون شاعران برگزيده بود. سال ١٣۴۹ برنامه «نوايی از موسيقی ملی» به پيشنهاد دكتر منوچهر جهانبگلو و تهيه‌كنندگی ابوالقاسم حسينی، برنامه‌ای كه به تقليد از گل‌ها بود شروع به كار كرد. محمودی خوانساری خواننده پرسوز و گداز، اولين‌بار در اين برنامه ترانه خواند؛ مرغ شباهنگ از اسداله ملك و معينی كرمانشاهی در افشاری كه بسيار زيباست. همچنين برنامه‌ای در موج اف.ام به صورت استريوفونيك به رهبری مهندس همايون خرم. در دهه سی و چهل در كنار تمام برنامه‌های مستقل موسيقی در راستاي اعتلای موسيقی و ادبيات غنی ايران، برنامه‌هاي گسترده‌ای در تجزيه تحليل و تفسير، ضبط و پخش مي‌شد. برنامه «قول و غزل كاروان شعر و موسيقی» با طرح اسماعيل نواب صفا آغاز شد، «شهری در دل شهر ما» و «در گوشه كنار شهر» كه حسين توصيفيان و پرويز ياحقی گويندگان آن بودند، «شادی و اميد» كه با سلام در چهارگاه با تار فرهنگ شريف آغاز مي‌شد، «مرزهای دانش» كه در تمام زمينه‌ها بود. از ادبيات، مباحث علمی از محيط طباطبايی تا پرفسور هشترودی، بزم شاعران مهدی سهيلی كه تمام اين برنامه‌ها به تهيه‌كنندگی و كارشناس مجری پرويز ياحقی ضبط مي‌شد كه از پرمخاطب‌ترين برنامه‌های دهه سی و چهل بود. سال ۱۳۵۰ در كنار ساز تنها كه هر روز هفته به يك ساز و يك تكنواز از دهه سی اختصاص داشت به مديريت محمد ميرنقيبی كه سال‌ها معاونت هنرستان موسيقی را به عهده داشت در برنامه‌ای با عنوان «تكنوازان»، حدود هشتصد برنامه در دستگاه‌ها و گوشه‌های رديف موسيقی ملی شكل گرفت كه از آثار ارزشمند بی‌كلام راديو هستند. يكی از نكات مهم راديو ايران آن سال‌ها، حضور فضل‌الله مهتدی (صبحی) بود كه به نام قصه‌گوی راديو شهرت داشت. صبحی با هدف آشنايی كودكان با موسيقی، اين برنامه را با مثنوی افشاری آغاز مي‌كرد و با صدا و لحن دلنشينش از قصه‌های مثنوی تا شاهنامه برای بچه‌ها مي‌گفت؛ همين مساله سبب چاپ كتاب‌های مختلفی از داستان‌هايش شد؛ از ديوان بلخ افسانه‌های بوعلی‌سينا، عمو نوروز قصه‌ها و افسانه‌ها، افسانه‌های كهن كه آثار ارزشمند كودكان در راديو است. برنامه به موازات حضور بيژن فرزند زنده‌ياد داود پيرنيا، صبح‌ها از راديو پخش مي‌شد. زمانی كه به مدد دوست عزيزم يوسف گوهری آرشيودار مكتوب از شهر بابل، تمام مكتوبات راديو را به اتفاق بررسی مي‌كرديم دريافتيم ظهور نصرت‌الله معينيان به عنوان مديريت راديو اين رسانه را در اواسط دهه سی دگرگون كرد. به قول استاد عزيزم پرويز ياحقی از زمانی كه معينيان مديريت راديو را برعهده گرفت راديو به معنای واقعی شد راديو؛ تربيت صدابرداران حرفه‌ای، ورود دستگاه‌های امپكس حرفه‌ای و فرستادن صدابردارانی چون فريبرز امير ابراهيمی به امريكا و ديدن دوره صدابرداری حرفه‌ای باعث توسعه بی‌تكرار اين رسانه شد تا آنجا كه بسياري معتقدند دهه‌هاي سي تا پنجاه، دوران اوج راديو بود. نوازنده و مدرس ويلن