ظهر روز شنبه، انفجار مهيبي در اسكله بندر شهيد رجايي هرمزگان، يكي از مهم‌ترين گلوگاه‌هاي تجاري كشور رخ داد؛ حادثه‌اي كه علاوه بر خسارات جاني و مالي گسترده، زمينه‌ساز گمانه‌زني‌ها و تحليل‌هاي مختلفي در فضاي رسانه‌اي شد. اگرچه برخي منابع خبري تعداد انفجارها را يك مورد و برخي ديگر سه انفجار اعلام كردند،
بلافاصله پس از انفجار مهيب و آتش‌سوزي در بندر رجايي، رييس‌جمهور پزشكيان در حساب كاربري خود در فضاي مجازي نوشت: «ضمن ابراز تاسف عميق و همدردي با حادثه‌ديدگان در استان هرمزگان، دستور بررسي وضعيت و علل حادثه را صادر كردم. وزير كشور به عنوان نماينده ويژه جهت بررسي دقيق ابعاد سانحه، ايجاد هماهنگي‌هاي لازم و رسيدگي به وضعيت مصدومان به منطقه اعزام شد.» همچنين پزشكيان با تماس‌هاي مستمر با وزير كشور و دريافت گزارش‌هاي اوليه و تحليل دلايل احتمالي وقوع حادثه، بر لزوم انجام يك ارزيابي دقيق و جامع از علل حادثه تاكيد كرد و خواستار شفاف‌سازي هر چه سريع‌تر علل وقوع آن، با هدف جلوگيري از تكرار چنين رخدادهايي در آينده شد. علاوه بر او محمدباقر قاليباف، رييس مجلس هم روز گذشته در نطق پيش از دستور خود ضمن تسليت به بازماندگان اين انفجار، به اعضاي كميسيون‌هاي عمران، امنيت ملي، امور داخلي كشور و بهداشت و درمان براي بررسي وضعيت و ابعاد حادثه ماموريت داد تا با اعزام به بندر شهيد رجايي، گزارشي دقيق و شفاف از روند رسيدگي‌ها و عملكرد دستگاه‌ها به مجلس و مردم ارائه بدهند. بنابراين بررسي‌هاي ميداني تيم‌هاي حقيقت‌ياب اعزامي از سوي دولت و مجلس در حال انجام است و مسوولان بارها تاكيد كرده‌اند كه پيش از پايان تحقيقات، اظهارنظر قطعي درباره علت حادثه نادرست است. با اين حال، در صحن علني روز يكشنبه مجلس، نمايندگان متعددي با ايراد تذكراتي خواستار شفاف‌سازي سريع، رسيدگي قاطع به مسببان حادثه و اصلاح فرآيندهاي مديريتي در گمركات كشور شدند. فاطمه جراره، نماينده بندرعباس در مجلس، روز گذشته در تذكري شفاهي خواستار برخورد با مقصر يا مقصران حادثه بندر رجايي شد و تاكيد كرد: «اگر حادثه تلخ انفجار در بندر شهيد رجايي قصور است، يك‌بار براي هميشه بايد با مقصرين بدون مماشات و تبعيض كاملا صادقانه و شفاف برخورد شود تا آنان به سزاي بي‌تعهدي خود برسند و در برابر ديدگان مردم مجازات شوند تا درس عبرتي براي ديگران شود.»
محمودي: تاكنون نشانه‌اي از تعمدي بودن حادثه بندر شهيد رجايي به دست نيامده است
البته برخلاف برخي گمانه‌زني‌ها درباره احتمال تعمدي بودن اين حادثه، مرتضي محمودي، عضو هيات اعزامي رييس مجلس به استان هرمزگان اعلام كرد: «تا اين لحظه هيچ نشانه تعمدي بودن و حادثه مشكوك يا نكاتي كه در فضاي مجازي در خصوص اتفاق بندر شهيد رجايي به آن دامن زده مي‌شود، ديده نشده است.»
رضايي‌كوچي: استانداردهاي انبارداري
در بندر شهيد رجايي رعايت نشده است
محمدرضا رضايي‌كوچي، رييس كميسيون عمران مجلس نيز با اشاره به حادثه انفجار بندر شهيد رجايي گفت: «به دليل رعايت نشدن استانداردهاي انبارداري و چيدمان نامناسب كانتينرها، آتش‌سوزي گسترش يافته و تاكنون حدود ۲ هزار كانتينر در اين حادثه سوخته است.» رييس كميسيون عمران مجلس كه با هدف بررسي ابعاد حادثه انفجار بندر شهيد رجايي در بندر رجايي حضور دارد، درباره آخرين وضعيت آتش‌سوزي گفت: «مهار حريق تحت كنترل است، اما از آنجايي كه محتواي كانتينرها مشخص نيست، با رسيدن حرارت به آنها، اين كانتينرها نيز منفجر مي‌شوند. هيچ تفكيكي ميان كانتينرها انجام نشده است؛ به‌طوري كه كانتينرهاي مواد غذايي و پوشاك در كنار يا روي كانتينرهاي آتش‌زا چيده شده‌اند. به همين دليل، برخي كانتينرها تنها به دليل حرارت، بدون آنكه مستقيما شعله‌ور شده باشند، منفجر مي‌شوند.» بنابراين تيم‌هاي تحقيقاتي دولت و مجلس در حال بررسي مساله هستند و پس از تكميل گزارش ميداني تيم تحقيق و تفحص مجلس گزارش نهايي به صحن مجلس ارائه شده و از تريبون عمومي براي افكار عمومي قرائت خواهد شد.
اولويت با مهار آتش و انتقال مصدومان بود
فاطمه جراره، نماينده مردم بندرعباس، قشم و ابوموسي در گفت‌وگو با «اعتماد» نحوه اطلاع‌رساني اوليه را نامناسب دانست و گفت: «در ساعات اوليه وقوع حادثه، اولويت با مهار آتش و نجات مصدومان بود. اما بايد اطلاعات دقيق سريع‌تر به اطلاع مردم مي‌رسيد تا از گسترش شايعات جلوگيري شود.» به گفته جراره، حوالي ساعت ۱۲ ظهر شنبه، انفجار در يكي از كانتينرهاي بندر شهيد رجايي رخ داد و در پي آن آتش‌سوزي گسترده‌اي شكل گرفت. طبق آمارهاي غيررسمي، تاكنون ۲۵ نفر جان خود را از دست داده‌اند، ۷۶۰ نفر مصدوم شده‌اند و تعدادي نيز مفقودالاثر هستند. نماينده مردم بندرعباس در مجلس دوازدهم در پاسخ به شائبه‌هايي مبني بر ارتباط حادثه با روند مثبت مذاكرات ايران و امريكا اظهار كرد: «از رسانه‌ها مي‌خواهيم كه در شرايط فعلي با انتشار اخبار دقيق، از التهاب بيشتر جلوگيري كنند. هنوز اطلاعات نهايي در دست نيست و تيم‌هاي حقيقت‌ياب از سوي دولت و مجلس در حال بررسي ميداني ماجرا هستند. نتيجه بررسي‌ها تعيين خواهد كرد كه اين حادثه سهوي بوده يا اقدامي خرابكارانه.» او درباره احتمال خرابكارانه بودن حادثه گفت: «اطفاي كامل حريق هنوز به پايان نرسيده و بررسي‌ها آغاز نشده است، بنابراين بايد منتظر نتايج رسمي بمانيم.» او با اشاره به اينكه بندر شهيد رجايي بزرگ‌ترين بندر گمركي كشور است، درباره احتمال آسيب ديدن كالاهاي اساسي وارداتي در حريق گفت: «در اين بندر انواع كالاها وجود دارد و هنوز به صورت دقيق مشخص نشده كه چه نوع موادي دچار حريق شده‌اند. اما تا اين لحظه گزارشي مبني بر سوختن كالاهاي اساسي اعلام نشده و بررسي‌ها در اين زمينه ادامه دارد.»
بروكراسي اداري؛ زمينه‌ساز حوادث در بنادر
رضا حاجي‌پور، نماينده مردم آمل و رييس فراكسيون تسهيل تجارت و سرمايه‌گذاري مجلس نيز در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن ابراز تاسف از حادثه، با نگاهي ساختاري‌تر به موضوع پرداخت. او بروكراسي پيچيده در گمركات كشور را يكي از عوامل زمينه‌ساز اين‌گونه حوادث دانست و گفت: «مواد اوليه توليد كه وارد بنادر مي‌شود، گاه ماه‌ها به دليل كاغذبازي‌هاي اداري در انبار مي‌مانند. نگهداري طولاني‌مدت مواد اشتعال‌زا يا شيميايي بدون رعايت استانداردهاي ايمني، ريسك بروز فجايع را افزايش مي‌دهد.» او با اشاره به انفجار رخ داده در بندر شهيد رجايي گفت: «اين حادثه تلخ بار ديگر اهميت مديريت صحيح در گمركات كشور را يادآوري كرد. در شرايطي كه كشور نيازمند رشد توليد و حمايت از سرمايه‌گذاران است، بايد بروكراسي‌هاي اداري دست‌وپاگير را كنار بگذاريم.» رييس فراكسيون تسهيل تجارت و سرمايه‌گذاري مجلس تاكيد كرد: «سرمايه‌گذاران از اقصي نقاط دنيا مواد اوليه‌اي را براي كارخانه‌ها وارد كشور مي‌كنند تا توليد و اشتغال رونق بگيرد. اما متاسفانه اين مواد در بنادر و گمركات كشور به دليل روندهاي پيچيده اداري مدت‌ها معطل مي‌مانند. اين تعلل‌ها نه تنها به توليد آسيب مي‌زند، بلكه زمينه‌ساز بروز حوادث تلخ مي‌شود.» حاجي‌پور افزود: «گاهي حتي سهوا و با يك جرقه ساده يا يك اتصال سيم برق در انبارهاي مملو از مواد اشتعال‌زا ممكن است فاجعه رخ بدهد. بايد سرعت ترخيص اين مواد اوليه را افزايش بدهيم تا هم چرخه توليد مختل نشود و هم از وقوع حوادث مشابه جلوگيري شود.» حاجي‌پور با اشاره به اهميت تسريع در ترخيص كالاها براي امنيت ملي و حمايت از توليد افزود: «نبايد اجازه بدهيم مواد قابل اشتعال انباشته شوند. اصلاح فرآيندهاي كند و ناكارآمد اداري بايد در دستور كار فوري قرار بگيرد.» گفتني است برخي كارشناسان هلال‌احمر درباره احتمال توليد گازهاي سمي بر اثر احتراق مواد انبار شده هشدار داده‌اند.
هشدار نسبت به قضاوت‌هاي شتابزده
رحمت‌الله نوروزي، نماينده مردم علي‌آباد كتول در مجلس شوراي اسلامي درباره حادثه انفجار در بندر شهيد رجايي گفت: «تا زماني كه بررسي‌هاي كارشناسي به پايان نرسيده، نمي‌توان درباره علت دقيق اين حادثه تلخ اظهارنظر كرد.» او در گفت‌وگو با «اعتماد» افزود: «طبيعي است كه در چنين شرايطي شايعات و گمانه‌زني‌هايي مطرح شود، اما مسوولان بايد با خويشتنداري از دامن زدن به اين حدس و گمان‌ها پرهيز كنند. فعلا نمي‌توانيم هيچ يك از اين احتمالات را تاييد يا رد كنيم.» نوروزي با اشاره به اقدام دولت و مجلس در اعزام تيم‌هاي حقيقت‌ياب به منطقه تاكيد كرد: «رييس‌جمهور و رييس مجلس، تيم‌هايي را مامور بررسي دقيق حادثه كرده‌اند. اين تيم‌ها با حضور در محل حادثه، در حال انجام ارزيابي‌هاي ميداني و تخصصي هستند و پس از پايان تحقيقات، گزارش شفافي به افكار عمومي ارائه خواهد شد.» اين نماينده مجلس دوازدهم در پاسخ به پرسشي درباره برخي گمانه‌زني‌ها مبني بر خرابكارانه بودن حادثه به دليل همزماني با روند مثبت مذاكرات ايران و امريكا گفت: «در حال حاضر، هرگونه اظهارنظر در اين باره عجولانه و شتابزده خواهد بود. بايد اجازه بدهيم دستگاه‌هاي امنيتي و كميته‌هاي حقيقت‌ياب كار خود را انجام دهند و پس از جمع‌بندي و ارايه گزارش‌هاي مستند، در اين زمينه اظهارنظر كنيم.»
نوروزي در پايان با تاكيد بر لزوم اطلاع‌رساني دقيق و مسوولانه در اين خصوص تصريح كرد: «مسوولان موظفند به جاي دامن زدن به شايعات، منتظر نتايج بررسي‌هاي رسمي بمانند و بر اساس واقعيت‌هاي مستند با مردم سخن بگويند. تنها در سايه شفافيت و صداقت مي‌توان اعتماد عمومي را حفظ كرد.»
عملكرد قابل قبول در مديريت ميداني
سيدفريد موسوي، نماينده مردم مراغه و عجب‌شير در مجلس دوازدهم نيز در واكنش به حادثه انفجار بندر رجايي، ضمن تسليت به بازماندگان اين رويداد تلخ به «اعتماد» گفت: «همه ما ملت ايران بازماندگان اين حادثه هستيم و به همه بازماندگان تسليت مي‌گويم.» او با اشاره به اهميت بندر رجايي در اقتصاد كشور افزود: «اين بندر نقش بسيار پررنگي در واردات كالاهاي اساسي دارد و فعالان آن در شرايط دشوار اقتصادي تلاش مي‌كنند كشور را به سوي وضعيت مثبت هدايت كنند.» موسوي با تاكيد بر لزوم شناسايي سريع علل حادثه اظهار داشت: «اطلاع‌رساني دولت در اين حادثه به‌موقع، شفاف و قابل قبول بوده است و مديريت افكار عمومي نيز به خوبي انجام شده؛ به گونه‌اي كه اجازه سوءاستفاده رسانه‌هاي خارجي داده نشد هر چند بيان برخي شايعات در اين شرايط طبيعي است.» او حضور وزراي كشور، راه، استاندار، وزير بهداشت و رييس گمرك در منطقه حادثه‌ديده را مثبت ارزيابي كرد و افزود: «با اقدامات انجام شده، فعاليت بندر از امروز از سر گرفته شده و بنادر جايگزين براي تداوم واردات كالاها تعيين شده‌اند.» موسوي در خصوص احتمال خرابكارانه بودن حادثه نيز تاكيد كرد: «نبايد پيشداوري كرد؛ بايد اجازه داد دستگاه‌هاي مسوول، تحقيقات خود را بدون فشار انجام بدهند.» اين نماينده مجلس در پايان ضمن قدرداني از امدادگران، كادر درمان و همه نيروهاي امدادي خاطرنشان كرد: «دولت دكتر پزشكيان صادقانه با مردم سخن گفته و اين روند بايد ادامه يابد.» او درباره تبعات اقتصادي حادثه نيز بيان كرد: «خوشبختانه كالاهاي اساسي آسيب جدي نديده‌اند و تبعات اقتصادي حادثه به خوبي مديريت شده است.»
در انتظار گزارش تيم حقيقت‌ياب
حادثه انفجار در بندر شهيد رجايي، چه سهوي باشد و چه عمدي، زنگ هشداري جدي براي كشور است. ضعف‌هاي مديريتي در انبارداري مواد خطرناك، كندي بروكراسي گمركي و ضعف در اطلاع‌رساني مي‌تواند بستر بحران‌هاي امنيتي و اقتصادي گسترده‌اي شود. در عين حال تا زماني كه تيم‌هاي حقيقت‌ياب نتيجه نهايي بررسي‌هاي خود را اعلام نكرده‌اند، هر گونه گمانه‌زني تنها به التهاب فضاي عمومي مي‌انجامد. رسانه‌ها و مسوولان موظفند با رعايت اصول حرفه‌اي، در مسير روشنگري و آرامش‌بخشي به جامعه حركت كنند و از اظهارنظرهاي نسنجيده و غيركارشناسي پرهيز كنند.