ايده‌ها و ايدئولوژي‌هاي سياسي
نويسنده: مالفرد سيبلي
مترجم: عبدالرحمن عالم
نشر: ني چاپ اول: تهران
تعداد صفحات: 1070
قيمت: 65هزار تومان
علي پيرابي/ عبدالرحمن عالم از استادان علوم سياسي شاخص دانشگاه تهران است. وي كه هميشه بدون حاشيه بوده است و كمتر در مسائلي ورود پيدا مي‌كند كه همصنفانش وارد مي‌شوند، بيشتر به كار تاليف و ترجمه مشغول بوده است. بعضي از اين ترجمه و تاليف‌هاي او كتاب‌هاي رفرنس و پايه‌اي براي دانشجويان فارسي‌زبان علوم سياسي بوده است. چندي پيش هم ترجمه كتابي از عالم منتشر شد كه مي‌تواند در طيف كتاب‌هاي اساسي انديشه و علوم سياسي باشد. اين كتاب كه توسط نشر ني منتشر شده است؛ «ايده‌ها و ايدئولوژي‌هاي سياسي» نام دارد. نويسنده اين كتاب مالفرد سيبلي
(1989-1912) نام دارد. وي استاد علوم سياسي دانشگاه « مينه‌سوتا» امريكا بوده است. سيبلي اين كتاب را در سال 1970 به رشته تحرير درآورده است. اين كتاب قطور 1070 صفحه‌اي شامل پنج بخش و 31 فصل است. در مقدمه كتاب نويسنده چنين نوشته است: «اين كتاب با هدف نشان دادن عرصه و ماهيت بحث سياسي در به اصطلاح سنت غرب طي 3000 سال يا بيشتر از آن طرح‌ريزي شده است و در نظر ندارد يك موضوع را مورد بررسي تخصصي قرار دهد يا ادعا نمي‌كند همه موضوع‌ها را گذرا مي‌سنجد، بلكه مانند بسياري از نوشته‌هاي همانند، برداشتي و گزينشي است از آنچه نويسنده يكي از چند جريان بزرگ انديشه و ايدئولوژي سياسي مي‌داند. منظور از بزرگ هم انديشه‌هايي است كه از لحاظ تاريخي اثرگذار بوده‌اند و هم آنهايي كه از لحاظ تاريخي اثرگذار بوده‌اند و هم آنهايي كه از لحاظ توان تحليلي اهميت داشته‌اند. برخي گرايش‌ها از لحاظ تاريخي و تحليلي اهميت داشته‌اند برخي ديگر فقط از يك جهت عمده. حتي در مورد مسائل بررسي شده، نويسنده كاملا از كنار گذشته‌ها، ابهامات و ديگر كمبودها آگاه است. اين كتاب انديشه‌ها را پاسخي به بحران‌ها و تحولات تاريخي و شكل‌دهنده آنها مي‌داند. افزون بر آن، ممكن است سوگيري‌هاي فرهنگي و منافع طبقاتي- واقعيت مورد تاكيد به اصطلاح جامعه‌شناسي شناخت، از اين حدود فراتر روند و به بخشي از «واقعيت» دست يابند، اما نظام‌هاي فكري را اغلب به‌شدت مشروط و به دقت تعيين حدود كرده‌اند. خود ماهيت واقعيت سياسي هم يك مساله است و مساله‌اي كه از برخي جهان معين، احتمالا امروزه هيچ راه‌حل نزديك‌تر و بهتري از گذشته زمان ارسطو ندارد. انديشه‌هاي سياسي هم كه از اول تا آخر كتاب مورد نظر قرار گرفته‌اند بايد با توجه به زندگينامه انديشمند از ديدگاه‌هاي تاريخ، فلسفه و علم مورد بررسي قرار گيرند؛ براي درك و فهم پيشينه و زمينه، كاربردها، تاثيرات و نقدها و انتقادات هيچ رمز جادويي وجود ندارد.»
سيبلي در ادامه مي‌گويد: «لازم مي‌دانم بگويم كتابي از اين نوع فقط مي‌تواند پيشنهاد‌دهنده باشد. پژوهنده جوياي انديشه‌هاي سياسي و ايدئولوژي‌هاي سياسي مي‌تواند از آن به مثابه نقطه آغاز بررسي، نقد و بحث استفاده كند. اما اگر بخواهد تحقيقاتش پرثمر‌تر باشد بايد از آن فراتر رود. به سخن ديگر، اين كتاب نمي‌تواند جانشين خواندن متن اصلي رساله‌ها يا تحليل‌ها و نقدهاي مفصل‌تر ديگر شود.»
اگر بخواهيم شماي كلي از كتاب داشته باشيم مي‌توان گفت بخش اول اين كتاب «پيدايي سياست و ايده اجتماع ارگانيك» نام دارد. اين بخش با توضيح درباره پيدايي شكل سياسي زندگي قبيله‌اي شروع مي‌شود، با مقدمات مفاهيم اجتماعي سياسي ادامه مي‌يابد و با گونه‌اي التقاط‌گرايي كه در مراحل نخستين انديشه سياسي مسيحي بازتابيد، به پايان مي‌رسد. اين بخش شامل هشت فصل مي‌شود. در فصل اول نويسنده به سياست و اخلاق يهوديان باستان مي‌پردازد. فصل دوم شيوه زندگي يوناني، قانون اساسي اسپارت و آتن و در كل پيدايي و مفهوم دولت شهر را مورد بررسي قرار مي‌دهد. انديشه سياسي هسيود تا سقراط در فصل سوم اين بخش بحث شده است. فيثاغورث، هرودت و سوفسطاييان از جمله كساني هستند كه در اين فصل مورد بررسي قرار گرفتند. فصل چهارم به انديشه و زندگي افلاطون مي‌پردازد و اهم و محور انديشه افلاطون را بيان مي‌كند. فصل پنجم هم همين قضيه در رابطه با ارسطو دنبال مي‌شود.
فصل ششم كتاب به انديشه‌هاي سياسي از زمان اسكندر تا پيروزي روم مي‌پردازد. در اين بين سياست از كلبي‌ها تا رواقي و همچنين نسبت اخلاق و سياست در اين دوران را شرح مي‌دهد. در فصل هفتم به تاثير تجربه امپراتوري روم بر سياست و فصل هشتم هم به آغاز مسيحيت و سياست نزد عيسي (ع) توجه مي‌كند.
در سده‌هاي 200 تا 400 در ساختار و روحيه امپراتوري دگرگوني نزديك به انقلابي صورت گرفت. در حالي كه امپراتوري براي بقاي خود مبارزه مي‌كرد، ساختار كليسايي درون آن تا پايان سده چهارم به تدريج در حال كامل شدن بود و اگر ناظري از سده نخست باز مي‌آمد به دشواري آن را مي‌شناخت.
با اين دگرگوني كليسا نه تنها در سياست روابط غيرديني- كليسايي تغييري صورت گرفت، بلكه دگرگوني مهمي در رويكردهاي سياسي اعضا و رهبران مجموعه در حال گسترش سريع مسيحيت نيز رخ داد. سيبلي در بخش دوم كه «اين جهان و آن جهان: انديشه سياسي در سده‌هاي مسيحي» نام دارد، خطوط اصلي اين تحولات را ترسيم مي‌كند. بخش دوم كتاب از فصل 9 تا 15 را دربرمي‌گيرد. فصل نهم كتاب به رويكردها و سياست‌هاي مسيحي تا زمان آگوستين مي‌پردازد. فصل 10 آگوستين و در فصل بعدي هم جريان‌هاي اصلي آگوستين تا سيده‌هاي ميانه بالا را مورد بررسي قرار مي‌دهد. فصل دوازدهم اين كتاب به حقوق در سده‌هاي مياني اختصاص دارد؛ مباحثي از قبيل مدرس‌گرايي، توماس آكويناس و زوال انديشه و رويكردهاي ميان سده‌اي از ديگر فصولي هستند كه در اين بخش به آنها پرداخته مي‌شود.
تقريبا در 400 سال از نوزايي تا انقلاب فرانسه، بسياري از نهادهاي
ميان سده‌اي- صنف‌ها، امپراتوري و فئوداليسم زوال مي‌يافتند. جاي آنها را خصوصيات جلوه‌هاي جديد اوليه زندگي مي‌گرفتند. مانند دولت ملي، بازرگاني مقياس گسترده و پديده به اصطلاح گسست و جدايي فرد در برابر يا در رويارويي با دولت ملي. انقلاب فرانسه بسياري از اين گرايش‌ها را مورد تاييد قرار داد و هرجا رشد آنها تا حدي ناقص بود، به آن شتاب بخشيد. همه اين پديده‌ها به آهستگي شكل مي‌گرفتند اما تقريبا از آغاز كاركردشان، در تاريخ انديشه سياسي بازتابيدند. از اين رو نوزايي در فرهنگ خود شعور وآگاهي نشان داد. بخش سوم اين كتاب به مساله فرد از نوزايي تا انقلاب فرانسه مي‌پردازد. اين بخش از هشت فصل تشكيل شده است. ماكياولي، دين پيرايي از سياست در سده شانزدهم، دولت غير ديني، توماس هابز، جست‌وجوي مصلحت عمومي، لاك و قرارداد اجتماعي، روسو و هيوم از مهم‌ترين مباحثي هستند كه در اين بخش به آنها پرداخته مي‌شود.
اغلب گفته‌اند كه نسبت به انقلاب فرانسه هيچ كس نمي‌تواند بي‌طرف باشد، و به نظر مي‌رسد تاريخ انديشه از 1789 از اين فكر پشتيباني مي‌كند. به گمان برخي ايدئولوژي انقلاب عصر جديدي در تاريخ بشر را نمودار كرد. اما برخي ديگر مي‌پندارند اين ايدئولوژي زيرآب همه اصولي را زد كه هر نظم سياسي برپايه آنها ساخته شده است. بخش چهارم كتاب كه «جريان‌هاي بزرگ از 1789: انقلاب، دولت- ملت، و صنعت‌گرايي» نام دارد به انديشه‌هاي مهمي مي‌پردازد كه بعد از انقلاب فرانسه تجلي پيدا كرد. هگل و ماركس كه مي‌توان آنها را از بزرگ‌ترين و تاثيرگذارترين انديشمندان تاريخ بشر خواند در اين بخش مورد بررسي قرار گرفته‌اند. جريان‌هايي مانند ليبرال مدرن، محافظه‌كاري مدرن، سوسياليسم غيرماركسي، آنارشيسم، فاشيسم و ناسيوناليسم در اين فصل مورد توجه قرار گرفته‌اند.
بخش آخر كتاب «چشم‌انداز: برخي مسائل جاوداني انديشه سياسي» نام دارد. نويسنده كتاب در باب اين بخش مي‌گويد: «براي شرح كوتاه جريان‌هاي بزرگ تاريخ انديشه‌هاي سياسي ممكن نيست هيچ كوششي حق پيامدها و روابط آنها با يكديگر را به جا آورد. اما در اينجا مي‌توانيم با جمع‌بندي كوتاه، به چند مساله و موضوع اصلي كه از همان آغاز انديشه سياسي تا حال حاضر پا برجا مانده‌اند- موضوع‌هايي كه احتمالا براي نسل‌هاي آينده هم ادامه خواهند يافت- توجه كنيم.»
مساله آزادي، مساله قانون، مالكيت اموال، مساله خشونت و... . از جمله مباحثي است كه در اين بخش به آنها پرداخته شده است. در پايان مي‌توان گفت كه ترجمه كتاب همان طور كه هميشه از «عالم» انتظار مي‌رود ترجمه روان و سليسي است. اما سوالي پس ذهن مخاطب به وجود مي‌آيد كه چرا عبدالرحمن عالم كتابي را انتخاب كرده كه در حدود 35 سال پيش به چاپ رسيده است؟ بهتر بود مترجم با ذكر مقدمه‌اي درباره اين موضوع توضيح مي‌داد وعلت انتخاب و اهميت آن را بيان مي‌كرد.