پنج مساله اساسي فلسفه
علي وراميني/ باجيني نويسنده‌اي است كه براي مخاطب عام مي‌نويسد و اين كتاب هم براي آشنايي افراد با مساله‌هاي اساسي و كليدي حوزه‌هاي معرفت‌شناسي، فلسفه اخلاق، فلسفه ذهن، فلسفه دين و فلسفه سياسي نوشته شده است. علاقه‌مندان اين حوزه‌ها مي‌توانند به اختصار با مسائل كليدي در اين پنج حوزه آشنا شوند و در عين حال خودشان با اين مسائل دست و پنجه نرم كنند. بحث‌هاي اين كتاب دو جزء اصلي دارد: جزء اول خلاصه‌اي است از استدلال‌هاي مهمي كه در هر موضوع ارايه شده است و نيز توضيح، به علاوه روشن كردن آن استدلال‌ها و رسيدن به هسته و مغز. جزء دوم عبارت است از بيان انتقادها، زير سوال بردن اعتبار يا درستي استدلال‌ها و تاكيد كردن بر ضعف‌ها اشكال‌هايي كه بالقوه در مواضع بررسي‌شده وجود دارد.
باجيني در مقدمه اين كتاب بيان مي‌كند:
«هدف از نوشتن اين كتاب كمك به كساني است كه مي‌خواهند با پنج موضوع كليدي در فلسفه غرب آشنا شوند. در اين كتاب، قصد دارم شرحي مختصر، درست و روشنگرانه ارايه دهم از استدلال‌هاي مهمي كه در اين پنج حوزه ارايه و از مواضعي كه اتخاذ شده است.»
پنج مساله اساسي فلسفه به اين شرح است
1- نظريه شناخت: در فلسفه نظريه شناخت (معرفت‌شناسي) موضوعي محوري است. به يك معنا تمام فلسفه به اين پرسش برمي‌گردد كه چه چيز را مي‌توان دانست؟ مسائلي كه در اين فصل طرح مي‌شود مورد توجه و مرتبط با تمام موضوعات فلسفي است نه فقط معرفت‌شناسي. از مشخصه‌هاي بارز فلسفه اين است كه همه‌چيز را زير سوال مي‌برد و هيچ چيز را مسلم نمي‌گيرد. فلسفه از مفروضاتي پرده برمي‌دارد كه زيربناي تفكر روزمره ما است. درباره جهان، درباره خودمان و درباره ارزش‌ها و باورهاي‌مان و سپس همان مفروضات را هم مورد پرسش قرار مي‌دهد. اما در عين حال نمي‌توانيم هميشه همه‌چيز را زير سوال ببريم وگرنه همواره فقط مي‌توانيم به بنيادي‌ترين مسائل فلسفي بپردازيم نه بيش از آن. در اين فصل همچنين ارتباط ميان شناخت و باور نيز بررسي مي‌شود. عقل‌باوري، تجربه‌باوري، مبناگروي، روايت سه بخشي از شناخت، مخالفت با روايت سه بخشي، رئاليسم، ايده‌آليسم و... از جمله عناوين اين فصل است.
2- فلسفه اخلاق: اين شاخه از فلسفه سه سطح اصلي از پژوهش دارد. سطحي كه از بقيه سطوح كاربردي‌تر است به اين مي‌پردازد كه در هر موقعيت فرضي چه بايد كرد. اين سطح را اخلاق كاربردي مي‌نامند. اين سطح از فلسفه اخلاق به سوالاتي از اين جنس مي‌پردازد: آيا آسان‌مرگي اخلاقا نادرست است؟ آيا كاري كه با حيوانات پرورشي مي‌كنيم توجيه دارد؟
سطح بعدي اخلاق هنجاري نام دارد. در اين سطح مي‌پرسيم چه كارهايي درست است و چه نوع كارهايي نادرست. اين نظريه نمي‌گويد كدام كار خاص درست است و كدام نادرست بلكه مي‌گويد به طور كلي مي‌گويد چه كارهايي درست هستند و چه نوع كارهايي نادرست. اين بحث مي‌تواند در سطحي بالاتر مطرح شود كه «فرااخلاق» ناميده مي‌شود. در اين سطح، بحث اين است كه به طور كلي دعاوي اخلاقي چه شأن و جايگاهي دارند. در اين سطح سوالاتي مطرح مي‌شود كه درباره ماهيت و ساخت كلي اخلاق است نه در اين باره كه چه نوع كاري درست است يا نادرست است. اخلاق رئاليسم، فايده‌باوري، اخلاق كانتي، آسان‌مرگي، سقط‌جنين، اخلاق ارسطويي و... از جمله مباحث اين فصل از كتاب است.
3- فلسفه ذهن: اينكه چگونه وجود ذهن ما با درك ما از جهان جور در مي‌آيد مساله‌اي محوري بحث‌هاي فلسفه ذهن است. اين نكته به ويژه ما را به سوي مساله‌اي كليدي سوق مي‌دهد كه هنوز هم حل ناشده باقي مانده است؛ مساله‌اي كه با عنوان مساله ذهن- جسم طرح شده است. مساله اين است كه چگونه امور ذهني با امور جسمي مرتبط مي‌شود، به ويژه اينكه چگونه ذهن، افكار و احساسات و حواس ما به جسم ما يعني ماده و اتم و مانند آن مرتبط مي‌شود. گرچه مسائل ديگري هم در فلسفه ذهن وجود دارد؛ مسائلي از قبيل ذهن ديگران، امكان وجود حالت‌هاي ناخودآگاه ذهني و مساله اين هماني و هويت شخصي، اما مساله ذهن ـ جسم موضوعي است كه به مراتب اصلي‌تر از ساير موضوعات فلسفه ذهن است. دوگانه‌انگاري، رفتارگرايي، فيزيكاليسم، ذهن‌هاي ديگر، كاركردگرايي و... از جمله مواردي است كه در اين فصل در رابطه با آن بحث مي‌شود.
4- فلسفه دين: كار فلسفه دين بيش از هرچيز پرداختن به دلايلي عقلاني است كه درباره خدا اقامه شده‌اند. فلسفه دين و الهيات با هم فرق دارند، الهيات با يك باور ديني خاص يا با دسته‌اي از باورهاي ديني آغاز مي‌شود و در پي فهم و بررسي مسائلي در دين از منظر آن باورهاست. از سوي ديگر از فلسفه دين انتظار نداريم با فرضيات يا باورهاي پيش‌بيني شروع كند. هدف آن واكاوي پايه‌هاي باورهاي ديني است و براي اين كار هيچ باور ديني را از قبل صادق يا كاذب در نظر نمي‌گيرد.
خدا چيست؟، مساله شر، ايمان و عقل، برهان هستي شناختي، برهان كيهان شناختي، برهان غايت شناختي، تجربه ديني، معجزه و... از جمله مباحث اين فصل هستند.
5- فلسفه سياسي: فلسفه سياسي يعني ما چگونه صورت‌هاي متنوع حكومت، مكتب‌هاي سياسي، قوانين و ديگر جنبه‌هاي حكومت را موجه كنيم. فلسفه سياسي به اين نمي‌پردازد كه رژيم‌ها و نظام‌هاي متفاوت في‌الواقع چگونه عمل مي‌كنند بلكه پژوهشي است در اين باره كه چه اصول و استدلال‌هايي مي‌تواند به كار تاييد يا نقد صورت‌هاي كلي نهادها و باورهاي سياسي بيايد. پس فلسفه سياسي وارد معركه بحث‌هاي سياسي مي‌شود و به واكاواي پرسش‌هاي ماندگار مي‌پردازد. فلسفه سياسي نه فقط براي فيلسوفان كه براي دانشجويان علوم سياسي و شهروندان جامعه كه به زندگي مدني علاقه‌مندند نيز جالب است.
باجيني راجع به اين فصل مي‌گويد:
«در اين فصل قصد دارم چيزي را به تمام كساني پيشنهاد دهم كه اين كتاب را مي‌خوانند. به اين منظور بايد به عناوين برگزيده‌اي بپردازيم كه گرچه نمونه عناوين درسي دوره كارشناسي در دانشگاه نيست، اما به موضوعات اصلي، يعني حقوق، آزادي و مشروعيت قانون اشاره دارد.» نويسنده كتاب مباحثي از قبيل ليبراليسم، سوسياليسم، محافظه‌كاري، آنارشيسم، آزادي، عدالت، حقوق، توجيه مجازات و... را در اين فصل مورد بررسي قرار مي‌دهد.
از «فيزيكاليسم» تا «ژاك لكان»
بسياري از كساني كه در ايران به نحوي از انحا كار فلسفي مي‌كنند و با فضاي مجازي اينترنت نيز كم و بيش آشنا هستند نام دانشنامه فلسفه استنفورد را شنيده‌اند و چه بسا از اين مجموعه كم نظير نيز بهره برده باشند. مجموعه دانشنامه استنفورد حاصل طرحي براي ترجمه و انتشار گزيده‌اي از مدخل‌هاي اين دانشنامه است با هدف گستردن دامنه تاثير آن و فراهم كردن امكان دسترسي هرچه بيشتر خوانندگان فارسي زبان به مقالات راهگشايي كه در اين مجموعه آمده است. با توجه به ويژگي‌هاي دانشنامه فلسفه استنفورد، شايد بيراه نباشد بگوييم براي كسي كه مي‌خواهد نخستين بار با مساله يا بحثي در فلسفه آشنا شود يا شناخت بهتري از آن حاصل كند، يكي از گزينه‌هاي مناسب اين است كه كار را با خواندن مدخل يا مدخل‌هاي مربوط به آن در اين دانشنامه آغاز كند. ترجمه اين مجموعه كه با ابتكار و همت انتشارات ققنوس در حال انجام است به تازگي مجلدات 25 تا 32 آن وارد بازار نشر شده است. «احترام» اثر رابين. س. ديلون با ترجمه راضيه سليم زاده، «فيزيكاليسم» اثر دنيل استولجر با ترجمه ياسر اسماعيل، «ايمان و ايمان گرايي» اثر جان بيشاب و ريچارد ايمزبري با ترجمه مريم خدادادي، «رفتارگرايي و كاركردگرايي» اثر مشترك جورج گراهام و جنت لوين با ترجمه ياسر پوراسماعيل، «زيبايي‌شناسي آلماني در قرن هجدهم» اثر پل‌گاير با ترجمه سيد مسعود حسيني، «ژيل دولوز» اثر مشترك دانيل اسميت و جان پروتوي با ترجمه سيد محمد جواد سيدي و در نهايت «ژاك لكان» اثر ايدرين جانستون با ترجمه هيمن برين عناويني هستند كه سلسله مجلدات 25 تا 32 مجموعه دانشنامه «استنفورد» را تشكيل مي‌دهند.