مرگ نابهنگام، تشييع غيرمنتظره
زهرا نژادبهرام٭
مرگ تصويري خاص از زندگي است كه تا وقتي ازآن فاصله داريم خيلي به آن فكر نمي‌شود. مرتضي پاشايي نيز كه از خوانندگان جوان پاپ كشور بود در قاب اين تصوير قرار گرفت!
دراين ميانه، گذشته از آنچه براي پاشايي بود و تجربه درد و رنج و سختي و در نهايت قاب مرگ كه نيازمند همدردي با خانواده و دعاي خير و مغفرت براي روح اوست چند چيز را بايد مورد توجه قرار داد!
اول آنكه پاشايي خواننده جواني بود كه در جواني با بيماري روبه‌رو شد و دوم آنكه پاشايي هنرمندي پركار بود كه به دليل سبك كارش خيلي زود توانسته بود در ميان مردم جا باز كند شايد خيلي‌ها آهنگ‌هاي او را به نام او نمي‌شناختند، اما خيلي‌ها شنيده بودند، شايد خيلي‌ها هوادار پاشايي نبودند اما آهنگ‌هايش را دوست داشتند لذا وقتي خبر فوت پاشايي رسيد خيلي‌ها يادشان آمد كه اين رفيق آشنايي است كه قبلا با صدايش انس گرفته بودند و آهنگش را شنيده بودند.
از اين رو پاشايي همچون بسياري از خوانندگان پاپ به دليل سبك اين نوع موسيقي خيلي زود توانسته بود جاي خودش را باز كند! هنرمند با استعدادي كه ذوق هنري‌اش را در ساخت آهنگ‌هايش مي‌توان جست‌وجو كرد، پاشايي همچنين به دليل پركاري و برگزاري كنسرت‌هاي متعدد به دليل شوق زندگي توانسته بود بخشي از رسانه ملي را هم متاثر كند از اين رو ديدار آن سالش با مردم در برنامه تلويزيون براي او فرصت مغتنمي بود!
پاشايي خودش براي خودش و براي هوادارانش ارزشمند بود و هست به دليل بسياري از ويژگي‌هايي كه ذكر شد و جا مانده!اما مراسم تشييع پاشايي موضوعي از جنسي ديگر است. درست است كه مساله مربوط به پاشايي بود اما موضوعش متفاوت و گوناگون است!
رسانه‌هاي دنياي امروز تجربه جديدي از ارتباط را براي مخاطبان ايجاد كرده‌اند! مخاطبان جدا از آنكه نقش طرف دوم را دارند همچنين به عنوان طرف اول نيز مخاطب واقع شده و بازيگر نقش مي‌شوند. رسانه امروز مونولوگ نيست بلكه در تعامل با مخاطب او را نيز در مقام بازيگر وارد موضوع مي‌كند. اين تجربه عيني در رسانه‌هاي مجازي به روشني قابل مشاهده است ازاين رو علاقه‌مندان و دوستداران اعم از آنكه آنان كه پاشايي را مي‌شناختند يا آهنگ‌هايش را دوست داشتند در يك جريان خبري كه خود نيز توليدكننده آن بودند قرار گرفت.
اين مهم در كنار تمايل مردم به حضوري كنشگرانه كه از سوي رسانه‌هاي مجازي نيز به تجربه گذاشته شده منجر به حضوري خودجوش و غيرتنظيم يافته از مردم در كنار بيمارستان و پس از آن در زمان تشييع شد. اين اتفاق بيش از آنكه يك پديده موسيقيايي باشد يك اتفاق اجتماعي است هر چند كه پديده‌هايي از اين دست نيز بخشي از مسائل اجتماعي هستند.
مردم اعم از اينكه جوان باشند يا مسن، اعم از آنكه زن باشند يا مرد و حتي بچه به اتفاق خانواده آمده بودند تا براي يك هنرمند پاپ مراسم تشييع بگيرند! نكته قابل تحليل اين است كه موارد مشابه خيلي كم است نكته اينجاست كه تجربه كنوني فرصتي براي تحليل ايجاد كرده و نكته اينجاست كه اين موضوع نه در تهران بلكه در بيشتر شهرهاي بزرگ قابل مشاهده بود!
از اين رو در تحليل آن مي‌توان گفت موضوع كنشگري، فارغ از تمامي تقيدات، به مردم احساس هويت داشتن مي‌دهد و اين است كه مردم براي پديده‌يي يا اتفاقي كه شايد به طور نسبي قابل مشاهده است وارد خيابان مي‌شوند.
برخي صاحبنظران معتقدند اين مردم ميانه جامعه كه اتفاقا اكثريت آن را تشكيل مي‌دهند فارغ از هرنوع تعلق اجتماعي- سياسي خاص به دنبال رفع نياز خود در جامعه هستند.
آنها تصوير انسان مدرن فعال در جامعه ايران هستند كه نيازهايشان را خود با تكيه به داده‌هاي جامعه از منابع گوناگون تامين مي‌كنند. آنها موسيقي دوست دارند و به موسيقي احترام مي‌گذارند و برخي موسيقي‌ها را بيشتر دوست دارند لذا براي آنكه به بخشي از نياز خود پاسخ بدهند حاضرند دركنار همه علاقه‌مندان به اين هنرمند فقيد در خيابان فارغ از همه تنش‌هاي سياسي در محلي عمومي با صدايي بلند گريه كنند و دلتنگي خود را از فقدان هنرمندي كه دوستش مي‌داشتند بيان كنند.
آنها در فضاي سياسي بيشتر مصرف‌كننده هستند اما در فضاي اجتماعي توليدكننده هم هستند حتي اگر نتوانند به صورت آشكار نيازها و خواسته‌هاي شان را طرح كنند قادرند آنها را به صورت‌هاي ديگر به نمايش بگذارند مثل مشاركت جمعي در مراسم تشييع كه خيلي كساني را درگير نمي‌كند و در عين حال خيلي هم تنه به تنه مسائل خاص حساسيت‌برانگيز جامعه نمي‌زند.
اين تصوير جامعه‌يي است كه نيازهايش و خواسته‌هايش شايد كمتر ديده شده بهتر است باري ديگر با نگاهي دوباره جامعه خود را ببينيم شايد اين بار لازم نباشد براي طرح نيازها از مراسم تشييع استفاده كرد شايد بتوان بخشي از آن را در شادي‌هاي جمعي و جشن‌هاي اجتماعي و با هم بودن‌هاي جمعي جست‌وجو كرد!
مردمي كه به دنبال خواست‌ها و نيازها هستند در جهت ساخت هويت اجتماعي و فردي نيازمند حضور در اجتماع هستند لذا ضروري است فرصت‌هاي تازه‌يي براي‌شان فراهم شود!
٭پژوهشگر اجتماعي