تمركز هيات ايراني بر برقراري آتش‌بس در سوريه بود
گفت‌وگوهاي سوري- سوري بايد تا اول ژانويه برگزار شود
تعيين ضرب‌الاجل زماني 6 ماهه براي اصلاح قانون اساسي
تعيين ضرب‌الاجل 18 ماهه براي برگزاري انتخابات در سوريه
دور بعدي رايزني‌هاي سوريه تا يك ماه ديگر در پاريس برگزار خواهد شد
سارا معصومي / دومين نشست فراگير سوريه با حضور تمام بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي كه اين‌بار نمايندگان 17 كشور را شامل مي‌شد روز گذشته در هتل امپريال وين برگزار شد؛ نشستي اين‌بار متفاوت نه تحت تاثير آنچه در سوريه مي‌گذرد بلكه در سايه شب وحشت پاريس و كشته شدن بيش از 130 نفر در جريان حملات زنجيره‌اي داعش. خونريزي زخم سوريه از دمشق، بيروت، سنجار و ده‌ها شهر خاورميانه‌اي ديگر گذشته و زمين اروپا را رنگين كرده است. اگر نشست نخست در سايه نخستين حضور ايران برگزار شد و فريادهاي محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران به سرخط اخبار در آن روزها بدل شده بود، اين‌بار لوران فابيوس وزير امور خارجه فرانسه در تيررس دوربين خبرنگاران بود. فابيوس از سرزمين ترور آمده بود، آن هم تنها چند ساعت پس از آنكه پاريس در بهت و وحشت فرو رفته و حالت فوق‌العاده امنيتي اعلام شده بود. فابيوس كه كشورش در 4 سال گذشته سرسختانه‌ترين مواضع درخصوص سوريه را اتخاذ كرده و همواره تاكيد داشت كه بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه بايد برود اين‌بار از سرزميني آمده بود كه زخم داعش را بر پيشاني دارد و تب تروريسم سياه پوشش كرده است. حضور ايران در اين نشست هم باز با اما و اگرهايي همراه بود. شامگاه جمعه حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي و آفريقايي وزير امور خارجه به نمايندگي از ايران به وين رسيد تا جاي خالي محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه را در كنار ديگر وزراي امور خارجه پر كند. تا صبح شنبه قرار بود ظريف به همراه حسن روحاني، رييس دولت يازدهم راهي رم پايتخت ايتاليا شود تا نخستين سفر اروپايي آقاي رييس‌جمهور رقم بخورد. نيمه شب ايران بود كه پرسه‌هاي وحشت در كوچه و خيابان‌هاي پاريس قاعده را تغيير داد و حسن روحاني در نخستين ساعات روز شنبه اعلام كرد كه سفر به اروپا بماند براي روزهاي آرام‌تري در قاره سبز. فرمان چرخيد و ظريف به جاي رم راهي وين شد تا در هياهوهاي سياسي اين نشست صداي ايران را بلندتر از كساني كه داعيه‌دار مبارزه با داعش هستند به گوش جهان برساند. ميوه نخستين نشست فراگير وين، بيانيه‌اي 9بندي بود كه در آن سخني از چارچوب زماني وداع بشار اسد از قدرت نيامده بود و علاوه بر اين بر لزوم مبارزه با ترور هم تاكيد شده بود. به نظر مي‌رسد كه حادثه پاريس اين‌بار به كمك بازيگراني آمد كه در نشست گذشته فرياد كشيده بودند اولويت جامعه جهاني در سوريه بايد مبارزه با ترور باشد و نه بركناري رييس‌جمهوري كه سرنوشت آن در دست مردمان خودش و در پاي صندوق‌هاي راي بايد مشخص شود.
در نخستين نشست فراگير سوريه سوال واحدي كه از تمام وزراي امور خارجه پيش از ورود به هتل امپريال پرسيده مي‌شد اين بود كه تا چه اندازه به اين نشست و فرجام سياسي عملي آن اميدوار هستيد؟ اين‌بار اما دوربين خبرنگاران روي چهره وزراي امور خارجه متمركز مي‌شد تا ميزان تالم خاطر آنها از كشتارها در پاريس را ثبت كند. همه رقص خون در بيروت و پاريس را محكوم كردند چه كساني كه در برابر شكل‌گيري داعش سكوت كرده بودند و چه كساني كه عيان اسلحه بر آن كشيدند. اگر در نخستين نشست فراگير وين هيچ موضوعي نبود كه همگان بر آن اتفاق نظر داشته باشند اين‌بار درهاي طلايي هتل امپريال به روي مردان و زناني از عالم سياست در شرق و غرب گشوده شد كه به اميد رهايي از كابوس داعش در آينده‌اي نه چندان دور به وين آمده بودند.
محمدجواد ظريف در راه بود كه حسين امير عبداللهيان با وزير امور خارجه فرانسه ديدار كرد و مراتب تاسف ملت و دولت ايران را ابراز داشت. پس از اين ديدار هم امير عبداللهيان ديدار مشترك سه جانبه‌اي با نماينده روسيه در امور خاورميانه و نماينده سازمان ملل در امور سوريه داشت؛ رايزني‌هايي كه حكم مقدمه براي ديدار دوم در اتاق مستطيل‌شكل مذاكرات در هتل امپريال را داشتند. در نبود محمدجواد ظريف، سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه و جان كري، همتاي امريكايي وي نقش اساسي را بر عهده داشتند. وزراي امور خارجه دو كشوري كه يكي از سوي داعش پس از حملات پاريس تهديد شده بود و ديگري در لابه‌لاي اتفاق‌هاي 13 نوامبر پاريس، خاطره 11 سپتامبر 2001 نيويورك را زنده مي‌ديد. نشست سوريه در حالي آغاز شد كه شكاف‌هاي بسيار جدي ميان بازيگران متفاوت منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي درخصوص چگونگي مواجهه با اين بحران وجود داشت و البته دارد. همچنان اصلي‌ترين اختلاف ميان دو طرف، سرنوشت بشار اسد در نسخه كوتاه و بلندمدت براي سوريه است. پيش از اين گفته شده بود كه تعيين گروه‌هاي تروريستي هم ديگر رسالتي است كه وزراي امور خارجه 17 كشور بايد در وين در خصوص آن به نتيجه‌اي ملموس برسند. در ابتداي جلسه اما اين اختلاف‌ها براي دقايقي به حاشيه رانده شد.
همدردي با پاريس از تهران و وين
جان كري پس از ديدار با همتاي روس خود و پيش از ورود به سالن لوكس هتل امپريال براي مذاكرات به خبرنگاران گفت: «اين قبيل حملات، حركت‌هاي پست، دهشتناك، ظالمانه و غيرقابل قبول است. بايد به كساني كه اين عمليات را هدايت كردند بگويم آنچه شما انجام داديد ما را در مبارزه با شما مصمم‌تر كرد تا شما را به دادگاه كشانده و قانون را اجرا كنيم.»
لاوروف كه دوشادوش همتاي امريكايي خود ايستاده بود هم در اين خصوص گفت: هيچ توجهيي براي حركت‌هاي تروريستي وجود ندارد و هيچ توجيهي هم براي ما وجود ندارد كه براي مبارزه با داعش و النصره كاري نكنيم. اميدوارم در سايه اين نشست به جلو حركت كنيم.
پيش از آغاز رسمي نشست هم بان كي مون، دبيركل سازمان ملل در بيانيه‌اي از طرف‌هاي شركت‌كننده در مذاكرات وين خواست از فرصت ديپلماتيك به دست آمده براي پايان دادن به درگيري‌ها استفاده كرده و براي به دستيابي به راه‌حل سياسي تلاش كنند. وي در اين خصوص گفت: جامعه بين‌الملل بايد با صداي قدرتمندي صحبت كند.
محمدجواد ظريف نيز پيش از ترك تهران در جمع خبرنگاران هم به حادثه تروريستي پاريس اشاره داشت و هم از برنامه‌ها براي نشست سوريه گفت. ظريف با اشاره به حادثه تروريستي پاريس گفت: براي تمركز روي اين موضوع هم‌اكنون با همكارم وزير امورخارجه ايتاليا صحبت و با او توافق كرديم ديگر وقتش رسيده است كه همه توجهات به موضوع تروريسم متمركز شود.
ظريف با بيان اينكه اقدامات تروريستي به هر شكلي محكوم است و مردم ايران به عنوان قربانيان تروريسم همواره با همه اقدامات تروريستي مخالف بودند، تاكيد كرد: ما همواره اعتقاد داشته‌ايم كه بايد با تروريسم كه اينك يكي از جلوه‌هاي شومش را در فرانسه مشاهده كرديم در سطح جهاني مبارزه شود و اين خطر محدود به منطقه ما نيست به همين علت مبارزه با آن هم نبايد محدود به منطقه ما باشد. ما معتقديم همه دنيا بايد با مردم فرانسه و قربانيان اين اقدام تروريستي همدردي داشته باشند و تلاش كنيم كه از وقوع اقدامات مشابه جلوگيري شود.
وزير امور خارجه با اشاره به پيشنهاد جهان عاري از خشونت و افراطي‌گري توسط رييس‌جمهور در دو سال قبل يادآور شد: پيشنهاد دو سال پيش آقاي روحاني در مجمع عمومي سازمان ملل براي اتحاد بين‌المللي عليه افراط و خشونت نشان داد كه جمهوري اسلامي ايران نيز خطر را در زمان مناسب ديد و راه علاج و مقابله با آن را پيشنهاد كرد.
لوران فابيوس، وزير امور خارجه فرانسه نيز پيش از آغاز نشست سوريه اعلام كرد كه حملات در پاريس نشان داد كه جامعه جهاني بايد رويكردي مشترك در قبال سوريه و مبارزه با تروريسم اتخاذ كند. اين جملات عينا از زبان وزراي امور خارجه آلمان، اردن و عربستان سعودي هم شنيده شد.
5 ساعت رايزني در مستطيل مذاكرات
اين‌بار نشست سوريه تحت‌تاثير موضع‌گيري‌ها در خصوص حادثه پاريس ديرتر از ساعت مقرر 9 و نيم آغاز شد. پليس پايتخت اتريش اين‌بار هم انتظار رفت و آمدهاي آرام هيات‌هاي ديپلماتيك در وين را داشت كه اتفاق‌هاي پاريس زنگ‌هاي خطر را براي آنها هم به صدا درآورد. در مدت زمان اندك پس از بمبگذاري‌هاي پاريس تا آغاز به روز سياسي وين، نيروهاي امنيتي مخصوص پوشش اين مذاكرات دو برابر شده و تدابير شديد امنيتي در اطراف هتل امپريال اتخاذ شد. اين‌بار به دليل مسائل امنيتي ورود و خروج‌ها به هتل امپريال محدودتر از قبل بود و از هر هيات، تنها دو نفر در اتاق اصلي حضور داشته و حداكثر سه نفر در اتاق مجاور در هتل امپريال اجازه حضور دارند كه به‌طور مستقيم جلسه را از طريق اسكرين مشاهده مي‌كنند.
در ساعات اوليه اين نشست هم به دليل عدم حضور محمدجواد ظريف در وين، حسين اميرعبداللهيان رياست هيات ايران را بر عهده داشت. در ابتداي اين نشست جان كري يك دقيقه سكوت به احترام كشته‌شدگان وقايع پاريس، بغداد و بيروت اعلام كرد. كري در سخنان آغازين خود از آزادي سنجار ابراز خرسندي كرده و از كساني كه در عرصه ميداني در اين زمينه نقش داشتند تمجيد كرد. وي همچنين از اينكه گفته مي‌شود جان جهادي از فرماندهان داعش در سوريه كشته شده است استقبال كرد. در جلسه اين‌بار سوريه استراليا نيز به حلقه كشورهاي حاضر اضافه شده بود. محمدجواد ظريف قريب به دو ساعت پس از آغاز نشست به هتل امپريال رسيد و بلافاصله به عنوان رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني وارد جلسه شد. اين‌بار فاصله ميان ظريف با عادل الجبير همتاي عربستاني وي دو صندلي بود و اين در حالي بود كه در نشست اول وين، الجبير به دليل سابقه پايين حضور در راس دستگاه ديپلماسي كشورش بر روي آخرين صندلي در رديف روبه‌روي ظريف نشسته بود. در حالي كه نخستين نشست وين قريب به 9 ساعت طول كشيد اما نشست روز گذشته كمتر طول كشيده و پس از 5 ساعت به اتمام رسيد. گزارش‌هاي رسيده از وين حاكي از اين است اين‌بار نيز مانند جلسه گذشته محمدجواد ظريف چندبار با صداي بلند حاضران در جلسه را مخاطب قرار داده است و بحث‌ها در خصوص متن بيانيه اين‌بار هم بالا گرفته است. در حالي كه اولاند در نيمه‌هاي جلسه از سالن خارج و وين را به مقصد پاريس ترك كرد اما ظاهر امر حاكي از اين است كه درد مشترك كشته شدن شهروندان غيرنظامي در پاريس، از سرسختي‌هاي طرفين در اين نشست كاسته بوده است.
از تعيين تاريخ هدف تا دوره انتقالي 18 ماهه
پس از پايان اين نشست وزراي امور خارجه يك به يك در برابر رسانه‌هاي متفاوت حاضر در هتل امپريال در خصوص دستاوردهاي به دست آمده در اين نشست توضيحات كوتاهي دادند. فرانك والتر اشتاين‌ماير با بيان اينكه در اين نشست طرفين به توافقنامه‌اي دست يافتند، گفت: براساس اين توافقنامه قرار شد جلساتي ميان دولت بشار اسد و مخالفان تا پايان سال جاري ميلادي برگزار شود. همچنين تلاش‌هايي صورت خواهد گرفت تا تدوين قانون اساسي جديد براي سوريه درگير جنگ و همچنين تلاش‌ها براي تشكيل دولت انتقالي در 18 ماه آتي صورت بگيرد.
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز پس از پايان نشست سوريه در جمع خبرنگاران تنها به گفتن اين جمله اكتفا كرد كه گفت‌وگوهاي چندجانبه درخصوص سوريه در فضاي خوبي برگزار شده است. وي در ادامه گفت: رايزني‌ها براي رسيدن به راهكاري سياسي در راستاي پايان دادن به بحران سوريه مي‌تواند آغاز شود.
پس از پايان اين نشست، جان كري وزير خارجه امريكا، استفان دي ميستورا نماينده سازمان ملل در امور سوريه و سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه مانند دور قبل در كنفرانس خبري مشترك حاضر و در خصوص دستاوردهاي سياسي اين نشست توضيحاتي دادند. جان كري در اين نشست خبري گفت: ناآرامي‌هايي كه به واسطه جنگ به وجود آورده، بستر مناسبي براي اقدامات داعش ايجاد كرده است. چالش پيش روي ما ايجاد جايگزيني واقعي براي اين وضعيت است. همه ما مي‌دانيم كه اين بحراني نيست كه تنها به سوريه محدود بماند، بلكه به كشورهاي ما نيز سرايت خواهد كرد. اعضاي گروه حامي بين‌المللي هنوز بر سر تمام موضوعات اتفاق نظر ندارند و هنوز در مورد سرنوشت اسد اختلاف نظر وجود دارد. اما بر سر اين موضوع اتفاق نظر داريم كه اكنون زمان توقف خونريزي‌هاست. زمان آن است كه حتي يك كيلومتر به تروريست‌ها جا براي مخفي شدن ندهيم. بر سر گام‌هايي كه مي‌تواند روند پايان درگيري‌ها را تسريع كند، توافق داريم. امروز مسير رسيدن به آتش‌بس را ترسيم و بر لزوم آغاز مذاكرات رسمي بين رژيم سوريه و معارضين تا تاريخ هدف يك ژانويه، توافق كرديم. گروه حامي (اعضاي شركت‌كننده در نشست وين) بين‌المللي با استفان دي ميستورا نماينده سازمان ملل همكاري خواهد كرد تا گروهي هرچه فراگيرتر از معارضين در اين گفت‌وگوها شركت كنند. قرار است ظرف 6 ماه قانون اساسي اصلاح شده و ظرف 18 ماه نيز انتخابات در سوريه برگزار شود. همه طرف‌ها كاملا به آتش‌بس پايبند هستند. هر كشوري كه هر طرفي را در ميدان حمايت مي‌كند، اعمال‌كننده آتش‌بس خواهد بود. آتش‌بس دو گروه تروريستي داعش و جبهه النصره را شامل نمي‌شود.
جان كري در ادامه سخنانش تاكيد كرد كه همچنان اختلافات درباره سرنوشت بشار اسد رييس‌جمهور سوريه وجود دارد. اما داعش براي همه در منطقه و خارج از آن تهديد است. وي در ادامه، ادعاهاي پيشين خود را تكرار كرد و گفت: سياست‌هاي بشار اسد رييس‌جمهور سوريه باعث تنش‌هاي طايفه‌اي و گسترش قلمرو داعش شده است. بشار اسد با داعش قرارداد امضا كرده است و در بخش نفت با داعشي‌ها همكاري و تجارت مي‌كند.
لاوروف از رد هرگونه پيش‌شرطي سخن گفت
روايت سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه هم از آنچه در پشت درهاي بسته هتل امپريال گذشت مشابه جان كري بود. لاوروف نيز در اين خصوص گفت: دي ميستورا ماموريت يافته است تا قبل از ابتداي سال آينده ميلادي همه طرف‌هاي ذي‌نفع در سوريه را براي گفت‌وگو گردهم آورد. هيچ پيش شرطي براي دستيابي به حل بحران سوريه وجود ندارد. در گروه مذاكره‌كننده مخالفان بايد نمايندگاني از همه گروه‌هاي مخالفي كه به رسميت شناخته مي‌شوند، حضور داشته باشند. مخالفان سوري نيز بايد در خصوص تشكيل دولت وحدت ملي در شش ماه آينده به توافق برسند. آنچه در نشست وين بر سر آن توافق كرديم همسو و هماهنگ با تصميمات كنفرانس ژنو 1 است. تصميم گرفتيم كه گروه‌هاي مخالف در سوريه را رده‌بندي و گروه‌هاي تروريستي را معرفي كنيم. ما به برقراري آتش‌بس فوري در سوريه خوشبين هستيم و بر ضرورت فراهم كردن شرايط و مقدمات مناسب براي آن توافق كرديم. لاوروف در بخش‌هايي از سخنان خود ادعاي جان كري در خصوص همكاري بشار اسد با داعش و تجارت دولت مركزي دمشق با اين گروه تروريستي را رد كرد.
تمركز هيات ايراني بر آتش‌بس در سوريه
اميرعبداللهيان پس از پايان نشست سوريه در جمع خبرنگاران ايراني گفت: همه تلاش هيات ايراني به ويژه پس از آنكه دكتر ظريف به جمع وزيران خارجه در وين پيوست بر اين متمركز بود كه بحث آتش‌بس در سوريه به عنوان يك موضوع جدي با جدول زمانبندي مشخص در بيانيه پاياني امروز مورد توجه قرار بگيرد. وي با اشاره به اينكه در خصوص روند سياسي و مبارزه با تروريسم دو مشكل اساسي وجود دارد، افزود: مشكل نخست اختلاف نظر بين گروه‌هاي تروريستي است كه در سوريه فعال هستند و ديگر اينكه در خصوص معارضه‌اي كه بايد با دولت سوريه و نمايندگان دولت سوريه گفت‌وگو كنند هم اختلاف ديدگاه وجود دارد. قرار است با تشكيل كارگروه‌هايي زير نظر دي ميستورا، نماينده ويژه سازمان ملل در امور سوريه و با همكاري كشورها براي مشخص شدن فهرست تروريست‌ها و فهرست معارضه اقدامات لازم انجام شود. طبيعي است كه به صراحت در اين جلسه اعلام شد ما درخصوص نقش دولت سوريه و مردم اين كشور تاكيد جدي داريم و حتما بايد هرگونه اقدامي در خصوص سوريه با راي و نظر مستقيم مردم سوريه انجام شود. اميرعبداللهيان درباره برخي اظهارات مبني بر برگزاري انتخابات سوريه در 18 ماه آينده گفت: در اين نشست درباره جدول زمانبندي صحبت شد اما آنچه مورد تاكيد هيات ايراني بود و در اين بيانيه درج شد، اين است كه چنانچه حتما بخواهيم برمبناي زمانبندي پيش برويم، مهم‌ترين جدول زمانبندي براي ما جدولي است كه بر آتش‌بس متمركز شود.