محمدعلي سبحاني در گفت‌وگو با «اعتماد»:
شوراي همكاري
با تمام خواست عربستان عليه ايران همراه نخواهد شد
در جنگ تحميلي هم عربستان نتوانست كشورهاي عربي را به سياستي واحد عليه ايران وادار كند
محمدابراهيم ترقي‌نژاد / امروز شوراي همكاري خليج فارس با درخواست رياض و با موضوع بررسي حمله به نمايندگي‌هاي عربستان در ايران تشكيل جلسه خواهد داد و فردا نيز نشست اتحاديه عرب با همين موضوع برگزار مي‌شود. اين نشست به نظر مي‌رسد مقدمه‌اي از سياست عربستان در همراه‌سازي كشورهاي حاشيه خليج فارس و عربي است و رياض تلاش مي‌كند تا كشورهاي مهم و تاثيرگذار عربي را با خود عليه ايران همراه سازد تا نشان دهد در شرايط كنوني خود تنها نيست. عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان به اين مساله نيز اكتفا نكرده و مي‌كوشد با سفرهاي پي‌در‌پي و انجام گفت‌وگو با رسانه‌هاي بين‌المللي اقدام عربستان در قطع رابطه با ايران را توجيه و اعدام شيخ نمر را تحت‌الشعاع آن قرار دهد. او مدعي است كه از تمامي توانش استفاده خواهد كرد تا منطقه را عليه ايران متحد سازد و دنيا را متوجه اقدامات منفي تهران كند؛ ادعاهايي كه به نظر مي‌رسد بيش از هر چيز ديگري به بلوف شبيه است زيرا تا به امروز نيز كشورهاي عربي با وجود فشارهاي سنگين عربستان همراهي مدنظر رياض را در اين موضوع نداشته‌اند. محمدعلي سبحاني، مديركل خاورميانه وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات در گفت‌وگو با «اعتماد» در رابطه با برگزاري نشست شوراي همكاري خليج فارس و اتحاديه عرب با موضوع ايران معتقد است كه عربستان در آن نشست‌ها نمي‌تواند به تمامي خواست و اهداف خود دست يابد. وي مي‌گويد عربستان در زمان جنگ تحميلي نيز نتوانست كشورهاي عربي را در اتخاذ سياستي واحد عليه ايران همراه كند و اينك نيز نمي‌تواند به تمام خواست خود دست يابد. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با محمدعلي سبحاني، سفير اسبق ايران در اردن و لبنان در ادامه مي‌آيد:
هم‌اكنون شوراي همكاري خليج فارس در تحولات منطقه‌اي چه نقشي دارد؟
شوراي همكاري خليج فارس و به دنبال آن اتحاديه عرب، پس از تحولات جهان عرب در شرايط بحراني به سر مي‌برند. به عبارتي، اين دو مجمع منطقه‌اي مرتبط با كشورهاي عربي پس از بهار عربي بي‌اثر شده و ديگر آن تاثيرگذاري و قدرت سابق را ندارد. از سويي، كشورهاي درون اين مجمع‌ها به دليل وجود بحران‌هاي مختلف تضعيف شده‌اند و از طرف ديگر، اختلافات اعضا با يكديگر هم بيش از پيش شده است.
قرار است شوراي همكاري خليج فارس امروز در رابطه با موضوع حمله به سفارت عربستان در تهران نشستي را برگزار كند. عربستان در اين نشست چه هدفي را دنبال مي‌كند؟
متاسفانه با حمله به سفارت و كنسولگري عربستان در تهران و مشهد، عربستاني كه در حالت انزوا و تدافعي قرار گرفته بود، از اين حالت خارج و موفق شد نسبت به اين مساله بهره‌برداري كند. به عبارت ديگر، عربستان با اين بهانه، توانست اقدامات تندروانه خود را ادامه دهد و براي آن توجيه بتراشد. عربستان در اين نشست‌هايي كه قرار است تشكيل شود، بي‌ترديد درصدد اعمال فشار بر كشورهاي عربي است تا آنها عليه ايران نيز اقدامي كنند و اين‌گونه نشان دهد كه تنها نيست. اين اقدامات نيز براي رياض هزينه‌هاي فراواني خواهد داشت تا بتواند ديگران را عليه ايران متحد كند و به خواست خود دست يابد.
آيا به خواسته خود نيز دست خواهد يافت؟
من فكر نمي‌كنم كه عربستان در آن نشست‌ها بتواند به تمامي خواست‌ها و اهداف خود دست يابد. شوراي همكاري، مجموعه‌اي يكدست نيست و در اين موضوع نيز هر كدام از اين كشورها در نحوه برخورد با ايران، متفاوت از يكديگر رفتار كردند. به عبارت ديگر، اختلافات درون شوراي همكاري خليج بسيار زياد است. با اين حال، نمي‌توان اين مساله را هم ناديده گرفت كه اقدامات و اتفاقاتي از قبيل حمله به سفارت عربستان موجب قدرت گرفتن و افزايش جايگاه تندروها در مجامع منطقه‌اي و بين‌المللي مي‌شود. عربستان به دليل اقدام جنايتكارانه‌اي كه با اعدام شيخ مظلوم، آيت‌الله نمر انجام داد، در وضعيت بحراني قرار گرفته بود. ايران هم به شكل يكپارچه و قوي اين اقدام را تقبيح كرد و به انتقاد از آن پرداخت. انتقاد به آن اقدام نيز محصور به ايران نماند و توسط اروپايي‌ها و امريكايي‌ها به سرعت محكوم شد. اين محكوميت‌ها موجب شده بود تا عربستان در حالت انزوا قرار بگيرد و بيانيه‌اي كه عليه ايران در شوراي امنيت صادر شد، مي‌توانست عليه اين كشور صادر شود. امريكا به شكل رسمي رياض را متهم به فرقه‌گرايي و اقدامات تنش‌زا كرده بود. ما نبايد اجازه مي‌داديم كه اعدام شيخ نمر تحت‌الشعاع حمله و تعرض به نمايندگي‌هاي اين كشور در تهران قرار بگيرد زيرا اعدام شيخ نمر، اقدام يك نفر نبود بلكه اقدامي براي راه‌انداختن جنگ‌هاي مذهبي و برخلاف حقوق بشر بود. اقدام عربستان در غرب اين‌گونه ارزيابي شد كه عربستان با اعدام شيخ نمر هدف سوئي را داشته ولي عربستان با اين حمله در تلاش است تا اقدام خود را تحت‌الشعاع قرار داده و آن را به محور حملات خود عليه ايران تبديل كند.
آيا عربستان توانسته است تا در ايجاد فضاي بين‌المللي موفق باشد؟
تلاش عربستان براي برهم زدن فضا و ايجاد يك جو و فضاي ضدايراني خوشبختانه فقط در منطقه محصور مانده است و خوشبختانه نتوانسته كشورهاي بزرگ دنيا را با خود همراه كند. عربستان حتي در كشورهاي منطقه نيز تا اين لحظه نتوانسته به تمام خواسته‌هاي خود دست يابد. همچنان فضاي بين‌المللي عليه اين كشور است ولي اگر به سفارت اين كشور هم حمله نمي‌شد، بيانيه‌اي نيز عليه ايران صادر نمي‌شد و ايران مي‌توانست نسبت به اين مساله بهره‌برداري بهتري داشته باشد.
كشورهاي عربي هر كدام درباره قطع رابطه عربستان با ايران و حمله به نمايندگي‌هاي اين كشور در تهران و مشهد، پاسخ متفاوتي دادند. بحرين رابطه خود با ايران را قطع كرد. امارات سطح روابط را كاهش داد. كويت و قطر سفراي‌شان را احضار كردند. عمان نيز به محكوم كردن حمله به سفارت عربستان بسنده كرد. دليل اين رفتار غيريكدست و متفاوت چيست؟
براي پاسخ به اين سوال بهتر است اشاره‌اي به سابقه اين شورا داشته باشيم. اين شورا در زمان جنگ تحميلي براي مقابله با ايران تشكيل شد ولي در همان زمان هم نتوانست يك اتحاد صددرصدي عليه ايران ايجاد كند. البته اين را هم بايد بگويم شوراي همكاري، موفقيت‌هاي خاص و محدودي نيز در برخي از مسائل داشته است ولي اختلافات و رقابت‌هاي دروني در شوراي همكاري خليج فارس آنچنان است كه موجب مي‌شود آنها نتوانند به سياست واحد عليه ايران دست يابند. كشورهاي حاشيه خليج فارس بيشتر از هر كسي مي‌دانند كه وجود امنيت و ثبات به نفع آنهاست و هرگونه تنش موجب ضربه خوردن آنها مي‌شود. از طرفي، اختلافات دروني آنها بسيار است و در موضوعات مختلف نيز يكپارچه عمل نكرده‌اند و در‌اين‌باره نيز به يك تصميم واحد و شديد نيز نخواهند رسيد.
آيا اين مساله را مي‌توان نشانه افول قدرت عربستان حتي در ميان كشورهاي عربي دانست؟
عربستان در گذشته هم قدرتي بيش از الان نداشته است؛ حتي در زمان جنگ. در گذشته نيز و در بحراني‌ترين مقاطع مانند جنگ ايران و عراق هم عربستان نتوانست كشورهاي عربي را به سياستي واحد عليه ايران وادار كند. اينكه كشورهاي عربي پس از حمله به نمايندگي‌هاي عربستان در ايران، واكنش نشان دادند، طبيعي بود ولي در همين كشورها، همان‌طور كه شما گفتيد، پاسخ‌هاي متفاوتي را دادند. به نظر من، نقش عربستان در هر يك از اين كشورها متفاوت است. در برخي مانند عمان و قطر بسيار محدود و ناچيز و در بحرين بسيار زياد. دليل تاثيرگذاري بر بحرين نيز آن است كه حاكميت فعلي اين كشور مديون دخالت نظامي عربستان در اعتراضات مردمي اين كشور است كه ارتش عربستان مردم را سركوب كرد.
فكر مي‌كنيد نتيجه نشست شوراي همكاري خليج فارس درباره ايران چه باشد؟
هر تصميمي كه گرفته شود، بي‌ترديد موقتي و كوتاه‌مدت خواهد بود. يقين دارم كه شوراي همكاري خليج‌فارس با همه خواسته‌هاي عربستان عليه ايران همراه نخواهد شد. شايد از نظر رواني و تبليغاتي، شوراي همكاري خليج‌فارس يك بيانيه شديداللحن عليه ايران صادر كند ولي اقدام جدي تهديد‌آميز عليه ايران هم انجام نخواهد داد. به عبارت ديگر، بازيگراني چون عمان و قطر مايل نيستند تا تندروهاي سعودي فضاي جنگ و ناامني را دامن بزنند. حتما اين مجموعه مخالفت‌هاي جدي از خود نشان خواهد داد هرچند كه ممكن است اين مخالفت‌ها در ظاهر بيان نشود.
آيا بازيگراني چون عمان و قطر توان ميانجيگري در شرايط كنوني را دارند؟
مهم‌ترين اقدامي كه اين كشورها مي‌توانند انجام دهند، عدم پيروي و همراهي با عربستان است. اين عدم همراهي نشان‌دهنده آن است كه آنها به دنبال بهبود وضعيت كنوني هستند. به نظر من بهترين كشورهايي هم كه مي‌توانند به عادي‌سازي ميان ايران و عربستان كمك كنند، همين كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس هستند زيرا از افزايش تنش ميان تهران و رياض و افزايش آن، ضربه سنگيني مي‌خورند و به همين خاطر هم پس از مدتي بيشترين تلاش‌ها از سوي همين كشورها صورت خواهد گرفت.
فكر مي‌كنيد عربستان ميانجيگري آنها را مي‌پذيرد؟
در شرايط كنوني خير. عربستان در شرايط كنوني آمادگي لازم را براي ميانجيگري و كاهش تنش و بهبود روابط ندارد. به عبارتي عربستان هم‌اكنون نمي‌خواهد از خر شيطان پياده شود و برنامه‌اش را هم عليه ايران تنظيم كرده است.
در نشست اتحاديه عرب مي‌تواند موفق باشد؟
من فكر مي‌كنم عربستان همان نتيجه‌اي را كه در شوراي همكاري خيلج فارس كسب مي‌كند، عينا در اتحاديه عرب نيز به دست خواهد آورد. به عبارت ديگر، در اتحاديه عرب نيز به صورت قاطع موفق نخواهد شد و شايد بزرگ‌ترين موفقيتي را كه كسب كند، صدور يك بيانيه عليه ايران باشد.
به روزهاي اجراي برجام نزديك شده‌ايم. فكر مي‌كنيد روابط ايران و كشورهاي عربي به چه سمت و سويي حركت مي‌كند؟
اين انتظار و توقع وجود داشت كه روابط ايران و كشورهاي عربي در دوران پس از برجام، به سمت عادي شدن و بهبود حركت كند و شاهد پيشرفت در روابط ايران با كشورهاي عربي باشيم. ايران در اين باره تلاش بسياري كرد ولي متاسفانه اين اراده در كشوري مانند عربستان ديده نشد و حتي عربستان در جهت عدم اجراي آن نيز گام برداشت. با اين حال، با اجراي برجام شاهد بهبود و گسترش روابط با كشورهاي دنيا و به ويژه كشورهاي غربي خواهيم بود كما آنكه پس از دستيابي به توافق هسته‌اي هم اكثر مقامات كشورهاي مهم اروپايي به تهران سفركردند و خواستار گسترش روابط خود با ايران شدند. به نظر مي‌رسد عادي شدن و بهبود روابط ايران با غرب بر كيفيت روابط ايران با كشورهاي عربي نيز تاثير بگذارد و به برگشت تعادل و تنش‌زدايي در منطقه كمك كند. ايران با اين مساله مخالف نيست و به نظر مي‌رسد كشورهايي چون امريكا با آن مخالفتي نداشته باشند زيرا مصلحت و منفعت كشورهاي غربي نيز در اين مهم نهفته است كه تنش در منطقه افزايش پيدا نكند .