صادرات انرژي بايد مبناي استراتژيك داشته باشد
محمدصادق جوكار ٭
صادرات انرژي در ايران مي‌تواند جنبه‌هاي مختلفي داشته باشد كه شامل صادرات گاز، صادرات برق و نفت است. بايد توجه داشت كه صادرات گاز يا برق در كشورهاي مقصد براي چه منظوري استفاده مي‌شود. براي در اختيار‌گيري بازار صادراتي بايد به اين موضوع توجه داشت كه بايد بازار صادراتي منافع اقتصادي، منافع راهبردي را در كنار تداوم منافع اقتصادي به همراه داشته باشد. در عين حال در برنامه اقتصاد مقاومتي موضوع تبديل گاز به برق مورد توجه قرار گرفته و اين موضوع را به عنوان يكي از اهداف كشور در آينده مورد توجه قرار داده است. در عين حال اين موضوع با چند مانع اصلي روبه‌رو است. يكي از اين نكات توجه به اين است كه صادرات برق به جاي گاز بايد براي كشوري انجام شود كه نيازمند برق است نه گاز. براي مثال در كشوري مثل هند كه سهم زيادي در توليد برق دارد بايد ديد اين كشور نيازمند گاز است يا برق. در صورت صادرات برق يا گاز اين صادرات در جهت توليدات صنعتي يا مصرف خانگي اين كشور مصرف خواهد شد در اصل براي كشورهاي مختلف بايد بر اساس منافع بلند اقتصادي و در نظر گرفتن متغيرهاي محيطي دست به صادرات گاز يا برق زد.
در عين حال نكته ديگري كه بايد به آن توجه كرد صادرات گاز به برق براي كشوري مزيت‌هاي اقتصادي به همراه دارد كه شرايط توليد برق در آنجا وجود داشته باشد. يعني در حقيقت توليد برق به تكنولوژي فني بالا و راندمان بالاي نيروگاهي نيازمند است؛ اين در حالي است كه در شرايط فعلي نيروگاه‌هاي برقي ما با ظرفيت پايين در حال توليد هستند و اين موضوع نشان مي‌دهد كه با وضعيت فعلي نيروگاهي ارزيابي اقتصادي اتلاف منابع زيادي را براي توليد برق براي صادرات داريم كه اصلا صرفه اقتصادي به همراه ندارد.
ارزيابي‌هاي اوليه از نيروگاه‌هاي برقي در شرايط موجود نشان مي‌دهد كه راندمان نيروگاه‌هاي كشور براي توليد برق صادراتي از 50 درصد هم پايين‌تر است.
نكته ديگري كه بايد به آن توجه كرد اين است كه صادرات گاز به شكل خاص مي‌تواند براي كشور امنيت‌زا باشد. براي مثال ايجاد خط لوله براي صادرات گاز به كشور خاص موجب مي‌شود امنيت دو كشور به يكديگر گره بخورد و اين كشور را از لحاظ انرژي به كشورمان وابسته كند در حالي كه اگر قرار باشد طبق برنامه‌هاي اقتصادي به جاي گاز به فكر صادرات برق باشيم در شرايط خاص قطع برق به راحتي و با زيرساخت‌هاي خود كشور مقصد انجام مي‌گيرد و امنيت‌زا نيست.
در عين حال نبايد فراموش كنيم كه ممكن است كشور مورد مذاكره خواهان خريد گاز از ما باشد نه برق و ساير شقوق انرژي، براي مثال پاكستان در حال حاضر خواهان خريد گاز از ايران است چرا كه با گازسوز كردن 5/3 ميليون خودرو بنزيني خود و البته تامين گاز صنايع خود نيازمند خريد گاز از ايران است و نمي‌توانيم براي در اختيار‌گيري بازار تنها به فكر تمركز به صادرات برق به جاي گاز باشيم. به اين جهت بايد در برنامه‌ريزي براي بازار صادراتي همه عوامل را در نظر گرفت. معمولا استراتژي انرژي كشورها بر اين مبناست كه توليد برق را در كشور خودشان انجام دهند و به اين جهت با خريد گاز، انرژي مورد نياز نيروگاه‌هاي‌شان را تامين مي‌كنند تا به موضع اشتغال و امنيت كشورشان نيز توجه كرده باشند. به اين جهت نمي‌توان به ايده صادرات برق به جاي صادرات گاز زياد خوشبين بود. ٭ قائم‌مقام موسسه مطالعات انرژي