موسسه تحقيقاتي جهان باستان عكس‌هاي عصر قاجار ايران را نمايش داد
دربار سلطنتي ناصرالدين شاه مهمان نيويورك
بهار سرلك/ نمايشگاه «چشم شاه» در «موسسه تحقيقاتي جهان باستان» دانشگاه نيويورك از 22 اكتبر 2015 تا 17 ژانويه 2016 برپا شد. اين نمايشگاه به همت اين موسسه و با سرپرستي گروهي كه شامل «جنيفر واي. چي» مدير نمايشگاه موسسه تحقيقاتي جهان باستان، «كارمن پرز گونزالس» دانشيار پژوهشي دانشگاه برگيشه ووپرتال آلمان، «رضا شيخ» محقق مستقل، «جوديث‌اي. لرنر» دانشيار پژوهشي موسسه تحقيقاتي جهان باستان و
«جنيفر ميوكي بابكاك» سرپرست هنري اين موسسه بود، برپا شد.
نمايشگاه «چشم شاه: عكاسي از دربار قاجار و گذشته سرزمين پارس» آغاز دنياي جذاب عكاسي ايراني را به نمايش مي‌گذارد. در اين نمايشگاه كه شامل عكس‌هايي بي‌نظير از زندگي در دربار سلطنتي در تهران، تصاويري پيچيده از زندگي روزانه خارج از دربار و تصاويري از آثار باستاني ايران مي‌شد و اغلب عكس‌هايي بودند كه پش از اين در معرض نمايش عموم قرار نگرفته بودند ايران به خوبي توصيف شده است. تقريبا تمامي عكس‌ها را عكاسان درباري كه در استخدام ناصرالدين شاه قاجار بودند كه طولاني‌ترين دوره پادشاهي را در ميان دودمان قاجار دارد، گرفته‌اند. آثار عكاسان درباري به همراه آثاري از دو عكاس معاصر ايراني «بهمن جلالي» و «شادي قديريان» به نمايش درآمده‌اند؛ آثار اين دو عكاس توصيفي است از قدرت گذشته ايران.
جنيفر چي درباره اين نمايشگاه مي‌گويد: «تا به امروز نمايشگاه «چشم شاه» در ميان نمايشگاه‌هاي اين موسسه غيرمعمول‌ترين بوده است چون اين نمايشگاه از طريق آثار عكاسان به گذشته نگاه مي‌كند نه از طريق آثار دست‌ساز. از طريق تكنيك جديد عكاسي در بررسي فرهنگ‌هاي تاريخي و تجسم آنها، اين نمايشگاه به تلاش‌هاي موسسه جهان باستان ادامه مي‌دهد تا گذشته و مسيرهاي متغير را كشف كند.»
هنر عكاسي سال 1842 و درست سه سال بعد از اختراعش در پاريس، به ايران راه يافت؛ وقتي محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدين‌شاه، دو دوربين داگرئوتايپ براي دربارش خريد، عكاسي در ايران معرفي شد. شاهزاده جوان شيفته اين وسيله شد و طرز كار آن را ياد گرفت و يكي از حاميان توسعه اين هنر شد. ناصرالدين شاه عكاسي را يكي از فعاليت‌هاي اصلي دربار كرد و محلي را براي آموزش عكاسي در دربار ساخت. همچنين در مدرسه‌اي كه خودش تاسيس كرده بود عكاسي را يكي از درس‌هاي آموزشي‌اش قرار داد.
برخلاف كشورهاي غيراروپايي كه هنر عكاسي را اقتباس كردند، علاقه‌مندان به عكاسي در ايران اين مديوم را خود فراگرفتند. غير از چند تن از افراد خوش‌شانس، كه ناصرالدين شاه يكي از آنها محسوب مي‌شود، اين علاقه‌مندان تحصيلات آكادميك اين رشته را نگذراندند و نمي‌توانستند براي يادگيري اين هنر به كشورهاي ديگر سفر كنند. بنابراين خود تكنيك‌ها و فنون هنري اين مديوم را فراگرفتند و زندگي و محيط ايراني را مستند كردند و عكاسي پرتره را توسعه دادند و ميراث غني و پرجزيياتي را براي ما به يادگار گذاشتند.
نمايشگاه «چشم شاه» شامل تصاويري از خويشاوندان شاه مي‌شود كه عكاسان دربار از آنها گرفتند؛ «آنتوان سوروگين» عكاس روسي مشهور كه در عصر قاجار و پهلوي در تهران به سر مي‌برد و همچنين پرتره‌هايي از شاه و همراهانش كه طي سفرهاي‌شان به خارج از كشور «فليكس نادار» از آنها گرفته بود در اين نمايشگاه به نمايش درآمده‌اند.
عكس‌هايي از دربار سلطنتي
نخستين گالري نمايشگاه با مجموعه‌اي از عكس‌هايي آغاز مي‌شود كه براي نخستين‌بار در نيويورك به نمايش درآمده‌اند و پنجره‌اي را به روي زندگي درباري مي‌گشايند. اين تصاوير همان نقشي را كه امروزه عكاسي بازي مي‌كند براي شاه و خانواده‌اش بازي مي‌كردند؛ اين عكس‌ها نقش يادگارهاي فردي و يادآوري مردم، مكان‌ها و رويدادهاي زندگي شخصي هستند و همه عكس‌ها را عكاسان مردي گرفته‌اند كه خود ناصرالدين شاه انتخاب‌شان مي‌كرد. ابتداي گالري عكس‌هايي از شاه و گروهي از مردان كه دور او ايستاده‌اند، به نمايش گذاشته شده است. اغلب اين عكس‌ها در كاخ گلستان گرفته شده‌اند و شامل تصاويري خودماني و غيررسمي مي‌شود كه به طور مثال در يكي از آنها ناصرالدين شاه روي فرشي نشسته است و به خارج از قاب دوربين خيره شده است. پرتره‌هاي ناصرالدين شاه و همراهانش و همچنين عكس‌هايي از همسران او و فرزندانش در دربار نيز در اين گالري ديده مي‌شود.
برخي عكس‌ها نيز خارج از دربار سلطنتي گرفته شده است؛ پرتره‌هايي از ناصرالدين شاه و اطرافيانش، همسران و ديگر اعضاي خانواده سلطنتي، مقامات دولتي و اعضاي همراهي‌كننده او در كاخ از خدم و حشم تا مطربان و خواجه‌هاي حرمسرا در اين گالري ديده مي‌شود. ناصرالدين‌شاه براي استناد به سرزمين‌هايي كه تحت سلطه‌اش هستند عكاسي را با خود به سفرهايش در سراسر كشور كه بيشتر به قصد شكار بود، مي‌برد. اغلب اين عكس‌ها را نخستين عكاس دربار «رضا عكاس‌باشي» يا خود شاه گرفت. اين عكس‌ها نشاني از تاثيرپذيري عكاسان از تغييرات مكرر محيط و سوژه عكس دارند كه همين كار آنها را مجبور مي‌كرد تا با دوربين‌هاي بزرگ‌تر نيز تجربه عكاسي كسب كنند. همچنين اصرار شاه به كيفيت بالاي عكس‌ها باعث مي‌شد آنها بارها تصاوير را چاپ كنند.
زندگي بيرون از دربار
به دليل بي‌ثباتي‌هاي سياسي، سختي سفرهاي زميني و ديگر مسائل، ايران عصر قاجار ميزبان هنرمندان زيادي نبود. در نتيجه عكاسي اصلي‌ترين مديوم ثبت زندگي در ايران شد. آنتوان سوروگين، پركارترين عكاس زندگي روزانه ايران و مهم‌ترين توليد‌كننده تصاوير ايران براي دنياي غرب شناخته مي‌شود. نمايشگاه «چشم شاه» مجموعه‌اي از عكس‌هاي آتليه‌اي مي‌شود و همچنين عكس‌هايي از انسان‌هاي آن سوي ديوار كاخ گلستان مانند كشاورزان، نانواها، كاسه به دست‌ها، دندان‌پزشك‌ها، قاليباف‌ها و ديگران است كه همگي سوژه‌هاي اين عكس‌ها در زمان قاجار هستند.
آثار بهمن جلالي و شادي قديريان در اين گالري نصب شده‌اند. جلالي آثارش را با توسل به شيوه فتومونتاژ و با استفاده از نگاتيوهاي شيشه‌اي به تصوير كشيده است. قديريان نيز تصاويري از زناني كه در عصر سلسله قاجار زندگي مي‌كردند، به تصوير درآورده است اما در اين عكس‌ها اشيايي را از زندگي امروزي استفاده كرده است.
يادگارها و مكان‌هاي باستاني ايران
تاريخ بلند و پيچيده ايران كه طيف گسترده‌اي از آثار باستاني است در دومين گالري به نمايش درآمده است. علاقه ناصرالدين شاه به عكاسي با دوره شكوفايي مهم شمردن يادگارهاي قبل از اسلام همزمان شد. ناصرالدين شاه اهميت عكاسي را درك كرده بود و عكاسان را تشويق به مستندسازي ايران قبل از اسلام مي‌كرد. همان‌طور كه در اين گالري به نمايش درآمده است، اغلب عكاساني كه از آثار باستاني قبل از اسلام عكاسي كردهاند از فريم‌هاي دقيق، سايه‌هاي دراماتيك، زاويه‌هايي كه با تيزبيني تنظيم شده‌اند و ديگر تكنيك‌هاي عكاسي كه نشان مي‌دهد عكاس قصد ثبت عظمت و زيبايي اين مكان‌ها را داشته استفاده كردهاند؛ بنابراين بيننده با ديدن اين تصاوير و غرور و شكوه هويت تاريخي ايران را احساس مي‌كند. منبع: artdaily