شبكه‌هاي موبايلي و اينترنتي در صدر رسانه‌هاي انتخاباتي
بازار تبليغات هشتگي و كانالي گرم شده است
يك چسب زخم دور يك انگشت جوهري و تاريخي كه پايين پوستر ثبت شده است. اين نماد يك كمپين پر طرفدار در فضاي مجازي است. يك قرار جمعي، جمعه 7 اسفند. اين پوستر را نخستين بار كمپين ائتلاف اصلاح‌طلبان و حاميان دولت مشهد، در فضاي مجازي منتشر كرد. خيلي زود اين حركت با استقبال مواجه شد، حالا هر كسي كه مي‌خواهد ديگران را به شركت در انتخابات ترغيب كند، در كمپين چسب زخم عضو مي‌شود و تصويري از خود با انگشت جوهري چسب زخم خورده تهيه و با هشتگ #به ياد آر منتشر مي‌كند.
تبليغات انتخاباتي در فضاي مجازي رونق را از بازار تبليغات خياباني گرفته است. حالا كمتر از هميشه خيابان‌ها با پوسترها مفروش شده‌اند، بنرها و پوسترها هنوز در تلاشند چهره شهر را انتخاباتي كنند، اما چهره تلگرام و توييتر و اينستاگرام بيشتر از خيابان‌ها انتخاباتي شده. در انتخابات 92 فضاي مجازي امتحان خود را پس داد. حضور شبكه‌هاي مجازي در خرداد 92 آنقدر چشمگير بود كه حسن روحاني پس از پيروزي‌اش در رقابت انتخاباتي يازدهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري، بارها بر اين موضوع تاكيد كرد و از جواناني كه پاي انتخابات را به فضاي مجازي كشاندند تقدير كرد. اما در سال 92 شايد تنها شبكه همه‌گير در جامعه فيس‌بوك بود، كه آن هم توسط قشر متوسط و بالاتر از متوسط جامعه مورد استفاده بود، اما اين روزها تلگرام تا دورافتاده‌ترين روستاها هم گسترده شده و تمام اقشار جامعه از اين شبكه خبر رسان استفاده مي‌كنند و خواهي‌نخواهي اخبار انتخاباتي به دست‌شان مي‌رسد. هرچند كه اين رسانه همه‌گير چهره رسمي ندارد، اما بعد مردمي‌اش مي‌چربد به تمام رسانه‌هاي رسمي ديگر و همين موضوع باعث شده تا در صدر رسانه‌هايي جاي بگيرد كه مردم از طريق آنها اخبار انتخابات را دنبال مي‌كنند. سايت تابناك مطالعه‌اي انجام داده تا نقش شبكه‌هاي موبايلي در انتخابات اسفند را بررسي كند، بر اساس نظرسنجي كه از 19772 نفر توسط اين سايت خبري انجام شده شبكه‌هاي مجازي اعم از شبكه‌هاي موبايلي و اينترنتي با 42/61 درصد آرا به عنوان مهم‌ترين منبع كسب اطلاعات در انتخابات توسط مردم اعلام شده است. تبليغات خياباني، خبرگزاري‌ها و رسانه‌هاي رسمي و تبليغات حضوري به ترتيب 06/5، 47/20 و 05/13 درصد رسانه‌هاي انتخابي مردم براي پيگيري اخبار مربوط به انتخابات اسفند است.
استفاده از فضاي مجازي براي تبليغات انتخاباتي آنقدر مورد استقبال قرار گرفته است كه در اجراي مصوبه بيست و هفتمين جلسه شوراي عالي فضاي مجازي كشور دستورالعمل فعاليت تبليغي انتخابات در فضاي مجازي تدوين و ابلاغ شد. در كنار بندهاي مختلفي كه به كانديداها و احزاب و گروه‌هاي مختلف كه فعاليت انتخاباتي دارند، نحوه حضور و تبليغ در اين فضا تشريح شده و آمده است: «مسووليت حسن اجراي اين دستورالعمل بر عهده ستاد انتخابات كشور است و تخلفات و جرايم انتخابات در فضاي مجازي را جهت رسيدگي فوق‌العاده و خارج از نوبت حسب مورد به مراجع ذي‌صلاح اعلام مي‌كند، بدين منظور كميته‌اي متشكل از نمايندگان تام‌الاختيار وزارت خانه‌هاي كشور، اطلاعات، فرهنگ و ارشاد اسلامي، نيروي انتظامي (پليس فتا) مطابق اين دستورالعمل بر تبليغات نامزدهاي انتخابات در فضاي مجازي نظارت كرده و در صورت مشاهده تخلف انتخاباتي گزارش‌هاي خود را به ستاد انتخابات كشور اعلام و اين ستاد مطابق ضوابط قانوني اقدام خواهد كرد.»
تلگرام همچنان پيشتاز
رسانه‌هاي مجازي اين روزها بخشي از زندگي روزانه تمام اقشار شده‌اند، در اين بين تلگرام موفق شده تا هوشمندانه و با در نظر گرفتن نيازها و علايق تمام اقشار جامعه تبديل به محبوب‌ترين شبكه اجتماعي در بين ايراني‌ها شود. جذابيت اين رسانه به قدري بالاست كه نه‌تنها قشر جوان كه تمام اعضاي جامعه را به خود مبتلا كرده است. طبق آمار‌هاي موجود در ايران بالغ بر 20 ميليون نفر عضو اين شبكه خبر رسان هستند. فضاي موجود و محبوبيت تلگرام در ميان مردم، پتانسيل بسيار مناسبي است تا ستادهاي انتخاباتي از آن به عنوان يك رسانه مستقل براي تبليغ كانديداي مورد نظرشان استفاده كنند. ماه‌ها پيش از بالا گرفتن تب انتخابات كانال‌هاي مختلفي در اين شبكه شكل گرفتند كه پيش خبرهاي مربوط به انتخابات را پوشش مي‌دادند. هر چند كه به موازات توان بسيار بالاي اين كانال‌ها در اطلاع‌رساني سريع بازار شايعه هم داغ مي‌شود و مي‌توان در محتواهايي كه هيچ نظارتي بر آنها نمي‌شود، رد پاي شايعه‌ها را هم پيدا كرد. اوج اين گرمي بازار شايعه زماني بود كه همه مردم به دنبال خبر تاييد را رد صلاحيت كانديداهاي مورد نظرشان در جناح‌هاي مختلف بودند.
تاثير تلگرام در فضاي تبليغات و اطلاع‌رساني تلگرام به حدي بوده كه چند روزي است خبري غيررسمي مبني بر فيلترينگ تلگرام در رسانه‌هاي رسمي دست به دست مي‌شود و كسي نه آن را تكذيب مي‌كند و نه تاييد، اما عده‌اي اصرار دارند و تلاش مي‌كنند كه اين خبر را با اين تيتر منتشر كنند: «احتمال فيلترينگ تلگرام در روز آخر قبل از انتخابات» استدلال‌شان براي اين اصرار هم اين است كه 24 ساعت قبل از برگزاري انتخابات، هر گونه تبليغ براي كانديداها ممنوع است، و از آنجا كه در انتخابات پيش رو، مهم‌ترين رسانه‌اي كه مورد اقبال قرار گرفته تلگرام است، جهت جلوگيري از تخلف كانديداها در مورد تبليغ در اين فضا، اين رسانه بايد 24 ساعت قبل از انتخابات فيلتر شود.
جشنواره چالش‌ها در اينستاگرام
14ثانيه زمان داري تا دليل شركتت در انتخابات را در يك ويديو ضبط و منتشر كني اين يكي از هزاران چالشي است كه در اينستاگرام شكل گرفته تا آدم‌ها با توجه به ابزاري كه اين رسانه در اختيارشان گذاشته دلايل‌شان را توضيح دهند و ديگران را با استدلال‌هايشان متقاعد كنند كه چرا شركت در انتخابات يك ضرورت است. اما اين تنها چالش اينستاگرامي نيست، چالش سلفي با 30 كانديدا كه در آن افراد با پوسترها و بنرهاي تبليغاتي 30 كانديداي ليست اصلاح‌طلبان سلفي گرفته و منتشر مي‌كنند، چالش استدلال در 16 كلمه كه هر كس كپشني زير تصويري دلخواه قرار مي‌دهد كه در 16 كلمه دليل شركتش در انتخابات را توضيح مي‌دهد، سلفي انتخاباتي و موارد ديگري كه هر كدام از كاربران به ابتكار خود ديگران را دعوت به همراهي مي‌كنند. در اين بين چهره‌هاي محبوب هم مواضع‌شان را با انتشار تصاويري در اينستاگرام مشخص مي‌كنند و خبرساز مي‌شوند. ترانه عليدوستي، بازيگر سريال محبوب شهرزاد يكي از كساني بود كه با انتشار ليست اصلاح‌طلبان راهش را در دنياي خبرهاي سياسي و انتخاباتي اين روزها باز كرد.
فيس‌بوك؛ پير انتخابات
از زماني كه فيس‌بوك خودش را در ميان ايراني‌ها جا كرد چند انتخابات برگزار شده و در هر كدام از اين دوره‌ها بازار بحث و انتقاد و كامنت‌گذاري‌ها حسابي گرم بود. اين روزها هم هيجان و شور انتخابات در لايه‌هايي از اين شبكه اجتماعي ديده مي‌شود، هر چند آنقدر كه در سال‌هاي پيش در متن زندگي مردم بود، اين روزها تاثير پررنگي ندارد، كانديداها و ستادهاي انتخاباتي هم تمايل چنداني براي تبليغ در اين شبكه نشان نمي‌دهند، و همان‌ها كه چندين كانال را در تلگرام مديريت مي‌كنند و به شكلي نامحدود در حال تبليغند، در فيس‌بوك حضور پررنگ و قابل توجهي ندارند.
هشتگ‌هاي بي‌شمار در توييتر
توييتر به هشتگ‌هاي عجيب و نوآورانه عادت دارد و در هر جرياني كه شكل مي‌گيرد، هشتگ‌هايي پاي كاراكترهاي محدود توييت‌هاي اين شبكه محبوب مينيمال‌پسندان شكل مي‌گيرد. بحث‌ها در فضاي توييتر هم بازار داغي دارد. در توييتر موافقان و مخالفان شركت در انتخابات، دلايل‌شان را با هشتگ‌هاي خاص خودشان منتشر مي‌كنند. آواتارها (تصاوير پروفايل) تغيير مي‌كند، «راي مي‌دهم» و «راي نمي‌دهم»ها جاي چهره صاحبان اكانت را در تصوير دايره‌اي كنار توييت‌ها گرفته است. اما نگاه طنز هم همچنان در ميان توييت‌ها وجود دارد. انتشار پوسترهايي كه با خلاقيت‌هاي عجيب‌شان دستمايه طنز شده‌اند، شعارهاي انتخاباتي كه بهانه به دست توييتري‌ها مي‌دهند تا به قول خودشان ژانر بسازند و يك روز تمام تايم‌لاين را تحت تاثير قرار دهند. اما در ميان همه اين طنز‌پردازي‌ها و شيطنت‌ها بحث‌هاي جدي و موثر هم در جريان است. انگار اهالي مجازستان در اين ايام بايد دموكراسي را قبل از انتخابات و آزادي بيان را هم به موازات آن تمرين كنند.
به ياد آر
يكي از كمپين‌هاي پرطرفدار اين روزها كمپين چسب زخم است كه با هشتگ #به ياد آر مي‌خواهد خاطرات انتخابات 92 را براي مردم زنده كند، مي‌خواهد بگويد چه زخم‌هايي از راي ندادن‌هاي‌مان خورده‌ايم، مي‌خواهد يادآوري كند كه با راي دادن در خرداد 92 از ايجاد چه زخم‌هايي پيشگيري كرديم. كمپين چسب زخم از همه كساني كه با انديشه اين كمپين همسو و همراهند، مي‌خواهد تا تصويري از انگشت جوهري چسب‌خورده‌شان در حساب‌هاي شخصي‌شان در فضاي مجازي منتشر كنند. اين حركت با شعار «اين تنها يك راي نيست، يك راه است» كانالي در تلگرام و اكانتي هم در اينستاگرام ايجاد كرده، چهره‌هاي سياسي فعال از جمله محمدرضا عارف و علي شكوري راد و چند تن از كانديداها و چهره‌هاي فعال اصلاح‌طلبان به اين حركت پيوسته‌اند و با انتشار تصوير از انگشت جوهري چسب‌خورده‌شان در فضاي مجازي حمايت‌شان از اين حركت را اعلام كردند.
زنجيره انساني مجازي هم ابتكار ديگري بود كه روز گذشته شكل گرفت. در اين زنجيره انساني آنلاين كه به سبك توفان‌هاي توييتري در تمام شبكه‌هاي مجازي شكل گرفت، حاميان «ليست اميد» ائتلاف اصلاح‌طلبان با انتشار يك پست واحد در حساب‌هاي شخصي خود در شبكه‌هاي اجتماعي ساعت ۱۸ روز سوم اسفند، اين زنجيره را در فضاي مجازي شكل دادند.