اسلام‌آباد هنوز بايد صبر كند
دست رد پوتين بر سينه پاكستان
ميثم سليماني
زماني كه خواجه آصف، وزير دفاع پاكستان هفته گذشته به روسيه سفر كرد تا با شركت در كنفرانس امنيت بين‌المللي مسكو در خصوص قراردادهاي نظامي آينده ميان دو كشور پاكستان و روسيه صحبت كند، بسياري بر اين تصور بودند كه مسكو- اسلام‌آباد در حال بهبود روابط خود هستند، اما زماني كه روز گذشته ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه دعوت رسمي سفر به پاكستان را رد كرد، نشان داد كه هنوز سطح روابط ميان دو كشور در زمان نواز شريف به جايي نرسيده است كه ولادمير پوتين به اسلام‌آباد سفر كند. اين خوش‌بيني زماني به وجود آمد كه خوش خلقي و رفتار دلپذير ميان دو طرف در خصوص مذاكرات براي خريد تجهيزات نظامي اين تصور را براي پاكستان به وجود آورد كه پوتين دعوت براي افتتاح پروژه خط لوله شمال و جنوب را بپذيرد اما دفتر رياست‌جمهوري روسيه رسما اعلام كرد كه به اندازه كافي موافقتنامه ميان دو طرف وجود ندارد كه در سطح رياست‌جمهوري در اسلام‌آباد حاضر شود. گفتني است، اسلام‌آباد و مسكو به تازگي مذاكراتي را براي امضاي موافقتنامه‌هاي نظامي و مشاركت در خصوص مبارزه با تروريسم آغاز كرده‌اند. همچنين به تازگي مذاكرات مشورتي و راهبردي ميان وزراي امور خارجه دو طرف براي بهبود روابط آغاز شده است. با توجه به اين شرايط بازديد پوتين از اسلام‌آباد مي‌توانست سطح جديدي از دوستي و تعامل ميان دو كشور را به وجود آورد. از سوي ديگر اسلام‌آباد اميدوار بود كه با گسترش روابط بتواند تبديل به يك متحد نزديك به روسيه در منطقه شود. از سوي ديگر رد دعوت پاكستان توسط پوتين انتظارات عمومي را كه از سطح روابط ميان مسكو- اسلام‌آباد در زمينه تجارت و مبارزه با تروريسم به وجود آمده بود به كلي از بين برد. همزمان اتفاقي ديگر در مسكو باعث شده تا روابط دو طرف چندان خوب پيش نرود. چندي پيش روسيه صد تاجر پاكستاني را كه در 26مارس گذشته در مسكو حاضر شده بودند به دليل مشكلات مربوط به ويزا دستگير كرد و تا مدت‌ها دسترسي كنسولي براي آنها وجود نداشت. چنين شرايطي نشان مي‌دهد كه اعتماد لازم ميان دو طرف براي بهبود و گسترش روابط هنوز وجود ندارد و اسلام‌آباد كماكان براي بهبود روابط بايد صبر بيشتري را به خرج دهد.
دومين «نه» پوتين پس از سال 2012
با نگاه به تاريخ روابط ميان روسيه و پاكستان در دهه‌هاي گذشته شاهد يك روابط پرفرازو نشيب هستيم. پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي دو طرف همواره تلاش داشته‌اند تا موانع روابط ميان‌شان برداشته شود. در دوره‌اي بي‌نظير بوتو و سپس نواز شريف در دهه نود ميلادي تلاش كردند تا روابط ميان دو طرف بهبود پيدا كند اما با كودتاي ژنرال پرويز مشرف عليه سياسيون پاكستان، دولت بوريس يلتسين اين كودتا را محكوم كرد. اما پس از روي كار آمدن ولاديمير پوتين، وي در دور اول رياست‌جمهوري خود مجدد تلاش كرد تا روابط ميان دو طرف عادي‌سازي شود و براي نخستين‌بار از زمان فروپاشي شوروي در سال 2007 ميخاييل فرادكوو، نخست‌وزير وقت روسيه در سفري سه روزه به اسلام‌آباد رفت و با پرويز مشرف، رييس‌جمهوري وقت پاكستان ديدار و گفت‌وگو كرد و بر تعميق روابط ميان دو طرف نيز تاكيد شد. روابط اقتصادي ميان دو كشور از 92 ميليون دلار در سال 2003 به بيش از 400ميليون دلار در سال 2006 رسيد و در بالاترين رقم اين تجارت در سال 2008 به 630ميليون دلار رسيد. روابط دو طرف به حدي گسترش يافت كه در سال 2012 و زماني كه ولاديمير پوتين مجددا به رياست‌جمهوري بازگشت بنا شد در نخستين سفر رسمي رييس‌جمهور روسي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در اكتبر همان سال به اسلام‌آباد سفر كند تا در نشست چهارجانبه سران افغانستان، پاكستان، تاجيكستان و روسيه شركت كند. اما تنها چند ساعت قبل از اين نشست پوتين اين سفر را لغو كرد و سرگئي لاوروف براي توضيح لغو اين سفر در اسلام‌آباد حاضر شد. اكنون نيز اگرچه روابط تجاري ميان دو طرف گسترش پيدا كرده اما حالا با گذشت نزديك به چهار سال از زمان لغو اين سفر يك بار ديگر سفر خود به پاكستان را به دليلي نه چندان روشن لغو كرد.
پاي عامل سومي در ميان است
اگرچه سفير مسكو در اسلام‌آباد علت رسمي لغو اين سفر را كافي نبودن ماده و معناي اين سفر براي توافق ميان دو طرف مي‌داند و اعلام كرده هر زمان كه اين شرايط فراهم شد پوتين به پاكستان سفر خواهد كرد اما با بررسي شرايط مي‌توان دريافت كه لغو سفر پوتين به پاكستان تنها به اين دليل نيست. برخي تحليلگران معتقدند كه هند همواره در طول ساليان گذشته به عنوان اصلي‌ترين دشمن پاكستان تلاش داشته تا اين كشور را در صحنه بين‌المللي منزوي كند. از همين رو بسياري معتقدند در سفري كه بنا بود سال 2012 پوتين به پاكستان برود هند فشار زيادي را به روسيه براي لغو سفر پوتين به پاكستان وارد كرده است. از طرفي با توجه به اينكه بيشتر خريد تجهيزات نظامي هند از روسيه صورت مي‌گيرد روسيه نمي‌خواهد بهترين مشتري خود را از دست بدهد، از همين رو هند موجب شده تا منافع روسيه در منطقه تضعيف شود. برخي تحليلگران حتي تا به اينجا پيش رفته‌اند كه هند با توجه به دستور ايالات متحده باعث شده تا روسيه از منافع كشورهايي همچون پاكستان دست بكشد، كاري كه خود امريكا به تنهايي نمي‌تواند انجام دهد و اعتقاد بر اين است كه امريكا از اين طريق بر روسيه اعمال فشار مي‌كند. اين موضوع چند هدف را محقق مي‌كند؛ نخست اينكه روسيه از منافع افغانستان و پاكستان دور مي‌ماند و در نتيجه امريكا به منافع خود در اين منطقه مي‌رسد و با منزوي شدن پاكستان در منطقه، هند به اهداف خود مي‌رسد.