سياست اقتصادي خلاق كره جنوبي الگويي براي اقتصاد مقاومتي
حسين درويشي
كارشناس ارشد مسائل روابط اقتصادي خارجي
رييس‌جمهور كره جنوبي، روز يكشنبه به ايران سفر كرد. هيات كره‌اي دراين سفر، بازگشت به سطح رابطه خود يعني 17 ميليارد دلار را هدف‌گذاري كرد. به گفته سخنگوي رياست‌جمهوري كره، پارك گئون هي به ايجاد يك «بنياد همكاري ها» با ايران كمك خواهد كرد. آغاز توسعه كره جنوبي به چهار دهه قبل و از زمان تصدي پارك پدر آغاز شد. روزي اين كشور فقيرترين كشور دنيا به‌حساب مي‌آمد، حال اين، به‌قول خودشان «معجزه رودخانه هان» چه بوده كه امروز آنها را به خيلي از «ترين»ها تبديل كرده است. هرچند شايد بتوان به كلياتي از دلايل اصلي توسعه كره اشاره كرد، به عنوان مثال سختكوشي، فرمانبرداري، رقابت كنفوسيوسي و نظام آموزشي قوي، اما شايد بتوان يك مولفه خيلي مهم ديگر به آن افزود و
آن عملگرايي جدي در كنار محافظه‌گرايي محتاطانه است، كره‌اي‌ها براي بررسي يك سياست، بسيار محتاط و موشكافانه عمل مي‌كنند، اما وقتي تصميم به اجرا بگيرند، نسبت به آن ترديد ندارند. آنان از نقد خود ابايي ندارند، چيزي كه امروز كالايي كمياب در كشورما شده است. تاجايي كه اين نقدها حتي به خودكشي هم منجر مي‌شود.
به بهانه ورود هيات عاليرتبه كره‌اي به ايران، موضوع جديت در اجراي سياست‌هاي كره‌اي‌ها، مستمسكي است تا چندسطري در باب مصاديق اين معنا و با تاكيد بر «اقتصاد خلاق كره» به نگارش درآيد.
خانم پارك گون هي در سال ۲۰۱۳ «سياست اقتصاد خلاق»، را به عنوان شاه كليد اصلي سياست‌هاي اقتصادي خود معرفي كرد. شايد در اين نوشتار، فرصت چنداني براي تشريح كامل اين پارادايم اقتصادي وجود نداشته باشد، اما در تبييني كوتاه بايد گفت كه اين مفهوم اقتصادي نخستين بار از سوي جان هاوكينز، اقتصاددان مشهور انگليسي مطرح شد، مفهوم اقتصاد خلاق يا پويا به معناي تسهيل يا ورود نوآوري به صنايع است. بسياري از كشورهاي توسعه يافته نظير ژاپن و انگليس نيز سياست‌هاي اقتصاد پويا را دنبال كرده‌اند، اما آن را تنها در برخي صنايع به‌كار گرفته‌اند.
اما تفاوت اجراي سياست اقتصاد خلاق كره با ساير كشورهاي توسعه يافته كه اين سياست اقتصادي را درپيش گرفته‌اند، همه‌جانبه‌گرايي اين سياست در همه پارامترهاي اقتصادي اين كشور است. به گفته پروفسور لي – مين، هووآ، كره جنوبي برخلاف ساير كشورها، اقتصاد خلاق را به عنوان يك پارادايم انتقالي در كل كشور و در تمامي صنايع و به عنوان يك مفهوم گسترش يافته كه ايده و فناوري را با فرهنگ و ICT تلفيق مي‌كند، درنظر گرفته است. به‌همين دليل است كه خانم پارك شعار اصلي كابينه خود را حمايت از ايده و خلاقيت قرار داده است. در حوزه فناوري نيز دست به ابتكار جديدي زده و وزارت جديدي تحت عنوان وزارت علوم، ICT و برنامه‌ريزي آينده (MSIP) را ايجاد كرد. در واقع «ايده و خلاقيت» كه از منبع نيروي انساني الهام گرفته و «ICT » كه مزيت اصلي صنعت و فناوري كره‌جنوبي تلقي مي‌شود، به عنوان دو بازوي اصلي تحول اقتصادي كره درنظر گرفته شده‌اند. اقتصادي كه با وجود اينكه به رتبه سيزدهم دنيا رسيده، اما همچنان براي دهه‌ها به شركت‌هاي غول‌آساي كره‌اي موسوم به چابول متكي بوده و نخستين رييس‌جمهور زن اين كشور، دست به اين تهور زده و عزم خود را براي به حركت درآوردن همه عناصر اقتصادي كره به خصوص شركت‌هاي خيلي كوچك موسوم به استارت آپ و شركت‌هاي كوچك و متوسط جزم كرده است.
به زعم دولت جديد كره، بسط اقتصاد پويا يعني يك فضايي كه بنگاه‌هاي اقتصادي و جوانان بتوانند ريسك‌پذير باشند و حتي پس از مواجهه با شكست، مسير جديدي را با حمايت دولت آغاز كرده و تجارت را در پيش بگيرند. دولت كره طي دو سال و نيم گذشته تلاش زيادي براي به ثمر نشاندن اين اهداف به‌عمل آورده تا به برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته خود جامه عمل بپوشاند. وزارت علوم، ICT و برنامه‌ريزي آينده (MSIP) اميد دارد كه با اجراي اقداماتي نظير حمايت از صنايع نوآورانه يا خلاقانه، افزايش نيروي كار خلاق و حرفه‌اي در سطح جهاني، به 650 هزار شغل جديد دست پيدا كند. اين نكته دقيقا همان حلقه مفقوده‌اي است كه در كشور ما احساس مي‌شود. جرات عمومي براي راه‌اندازي كسب و كار جديد توسط جوانان كمرنگ بوده و نگراني حاصل از شكست احتمالي و از بين رفتن سرمايه، آنها را بر آن مي‌دارد تا دور خلاقيت را قلم گرفته و به سمتي حركت كنند تا امنيت مالي حداقلي براي خود دست‌و پا كنند و اين يعني تجارت واردات محور، تن دادن به پشت ميزنشيني و دنبال مشاغل كاذب گشتن! كره را مثال زديم براي اينكه نشان دهيم اين امر شدني است؛ برنامه‌ريزي‌ها و مشي آنها نشان‌دهنده تحقق اهداف‌شان براي سال‌هاي آتي نيز خواهد بود. كشور ما به دنبال تحقق اقتصاد مقاومتي است و اقتصاد پويا بهترين راه براي رسيدن و عملي شدن اين هدف است. آقاي روحاني، در سفر اخير خود به سمنان تاكيد كرد، اقتصاد عرصه فرهنگ و هنر است، اين موضوع يعني تحقق مفاهيم خلاقانه در اقتصاد، اگر بخواهيم ردپاي اين موضوع را در اقتصاد خلاق كره پيدا كنيم، روش‌هاي خلاقانه‌اي است كه دولت كره از ابزارهاي مختلف به‌منظور فرهنگسازي اين ايده به‌كار گرفته، از سخنراني‌هاي احساسي رييس‌جمهور كره و طلب كمك از مادران كره‌اي براي تشويق فرزندان جوان خود به‌منظور تاسيس شركت‌هاي خلاق، تا واكاوي نقش رسانه‌ها، حمايت‌هاي دولتي، حمايت شركت‌هاي بزرگ، مسابقه‌ها و جشنواره‌هايي كه براي انتخاب بهترين شركت‌ها برگزار مي‌شود و حتي بررسي نقش وزارتخانه‌هايي نظير وزارت فرهنگ يا وزارت خانواده كه ممكن است به‌ظاهر نقش چنداني در رابطه با اين موضوع نداشته باشند، اما به‌واقع يكي از فعالان اصلي تحقق اين ايده به‌شمار مي‌آيند. زماني‌كه خانم پارك، موضوع اقتصاد پويا را مطرح كرد، اين موضوع به‌هيچ عنوان قابل پذيرش نبوده، اما جسارت در اجراي سياست اتخاذي به‌حدي بود كه اين رييس‌جمهور در سخنراني خود در اجلاس سال 2013 داووس اعلام كرد كه ما به كليه كشورها توصيه مي‌كنيم تا ساير سياست‌هاي اقتصادي را رها كرده و به سياست اقتصاد خلاق روي آورند. مهم‌ترين مولفه‌هاي سياست اقتصاد خلاق در كره جنوبي شامل توسعه بازار، تحقيق در علوم و صنايع خلاق در الكترونيك، ارتباطات و اينترنت، ارتقاي همگرايي IT و فناوري نرم افزاري، اكتشافات علمي و فناوري كه با مفاهيم فرهنگي براي رشد مداوم اقتصادي تركيب مي‌شوند. خانم پارك مي‌گويد، «ما بايستي رشد كره را از دوره ميان مدت به دوره بلندمدت براساس جهش و تلفيق در علوم و تكنولوژي هدايت كنيم».
هرچند تاكيد دولت كره در حوزه علم و فناوري در سياست‌هاي كليدي اقتصادي چيزي جديد نيست، ولي بنابه گفته جان هاوكينز، اين شرايط و گرايش‌هاي اقتصاد جهاني است كه روساي جمهور را به انطباق با شرايط جديد و خلق مفاهيم جديد وادار مي‌سازد. توجه دولت قبلي به مفهوم اقتصاد دانش بنيان و متعاقب آن ايجاد وزارت اقتصاد دانش بنيان (MKE) منطبق با شرايط آن دوران و رشد صعودي تقاضاهاي تكنولوژي محور بازارهاي جهاني و همچنين وجود ظرفيت‌هاي داخلي مبتني بر توليد كالا و خدمات دانش‌محور بود، به‌همين دليل دولت قبلي (لي، ميون – باك)، بيشتر به مقوله سياست‌هاي اقتصادي دانش بنيان يعني اقتصاد كچ آپ توجه مي‌كرد، اما به‌دليل محدوديت‌هايي كه در تداوم اين رويكرد اقتصادي در سير رشد كره به وجود آمد، بلافاصله، دولت جديد به سياست اقتصاد خلاق روي آورد و با شناسايي اين معضل كه همه ظرفيت‌هاي جامعه كره محقق نشد، سياست‌هاي خود را به سوي خلاقيت و نوآوري متمركز كرد و در جست‌وجوي ايجاد اهرم‌هاي بيشتر اقتصادي براي شكل‌گيري شركت‌ها و بنگاه‌هاي كوچك و متوسط بود. برخلاف سياست چابول محور دولت قبلي، ايشان به شركت‌هاي كوچك‌تر اما نوآور با ايده‌هاي خلاق و فناور كه بتوانند شغل‌هاي بيشتر و صادرات بيشتري را در درازمدت ايجاد كنند، توجه كرد.
به نظر رييس‌جمهور كره، مغز اقتصاد پويا شامل ايده خلاق و دانش، تلفيق فرهنگ و تكنولوژي و مالكيت معنوي، تجاري‌سازي سريع كه منجر به نيل به استراتژي كره مبني بر نخستين حركت‌كننده و نه حركت‌كننده سريع بشود، مي‌شود. در واقع يك استراتژي اقتصادي جديد كه صنايع و بازارهاي جديد با تركيب ايده‌هاي نو درحوزه علوم، فناوري و ICT و بواسطه ارتقاي رقابت‌پذيري صنايع موجود يك گستره وسيعي از شغل‌هايي با كيفيت بالا را ايجاد مي‌كند. همچنين وي معتقد است اقتصاد بايستي بيشتر برپايه خدمات باشد تا توليد و بيشتر بر پايه نوآوري باشد تا قدرت صنعتي، براساس نظر هاوكينز، اكثر كشورهاي آسيايي در نهايت نياز دارند كه در همين مسير حركت كنند. خلاصه طرح عملياتي سياست اقتصاد پوياي كره، اينگونه است، ايده‌هاي تخيلي با تركيب علوم و فناوري و فناوري اطلاعات و ارتباطات به دارايي خلاق و پويا تبديل مي‌شود و دارايي‌هاي جديد، بازارهاي جديد را ايجاد و رقابت‌پذيري صنايع را به‌وسيله تقويت استارت‌آپ‌ها و تلفيق‌ها (M&A) تقويت مي‌كند. همچنين از سوي ديگر شركت‌هاي بزرگ و SMEها با مشاركت يكديگر به سوي بازار جهاني و ايجاد شغل‌هاي با كيفيت گام برمي‌دارند.