از پايان جنگ دوم جهاني تا تقسيم برلين
18 ارديبهشت
تسليم كامل آلمان در برابرمتفقين و پايان جنگ جهاني دوم در اروپا (1945م)
از سال 1943م، شكستهاي آلمان در جنگ جهاني دوم آغاز شد. به دنبال اين شكستها، روسها در جبهه شرق، دست به تعرض شديدي زدند و تا خاك آلمان و متصرفات اين كشور در شرق اروپا پيش رفتند. در جبهه غرب نيز حملات متفقين با كمك ارتش امريكا شدت گرفت و بدين‌ترتيب در اواخر سال 1944م، پيشروي ارتش متفق در دو جبهه به طرف آلمان ادامه يافت. از اوايل سال 1945م متفقين از غرب و روسها از شرق وارد برلين شدند. هيتلر خودكشي كرد و بسياري از سران حزب نازي دستگير شدند. بدين‌ترتيب با شكست كامل آلمان، جنگ جهاني دوم به پايان رسيد. اين جنگ در حدود 55 ميليون كشته و خسارات بسيار زيادي در جهان بر جاي گذاشت.
19 ارديبهشت
فسخ امتياز «كاپيتولاسيون» توسط مجلس شوراي ملي (1306ش)
مفهوم عام حقوقي كاپيتولاسيون، عبارت از نظام قضاوت كنسولي و برخي امتيازات و مصونيتهاي قضايي است كه به موجب آن، اتباع يك كشور در صورت ارتكاب جرم در كشور مورد نظر از شمول قوانين جزايي و مدني در قلمرو كشور ميزبان مستثني مي‌شدند. حق كاپيتولاسيون در ايران، نخستين بار در معاهده تركمنچاي در سال 1206ش در زمان فتحعليشاه قاجار به روسيه داده شد. در سال 1297 ش، لايحهاي به تصويب رسيد كه به موجب آن حق كاپيتولاسيون روسها در ايران با استناد به قانون اساسي لغو شد. پس از لغو قرارداد كاپيتولاسيون بين ايران و روسيه قراردادهاي مشابه با كشورهاي ديگر نيز ملغي شد. اما كشورهاي غربي همچنان به اين امتياز پايبند بودند تا اينكه مجلس شوراي ملي در چنين روزي در نوزدهم ارديبهشت 1306ش، الغاي كاپيتولاسيون را اعلام كرد و به همه دولت‌هايي كه از حق كاپيتولاسيون استفاده مي‌كردند يك سال وقت داد كه در قراردادهاي خود تجديدنظر و اين امتياز را لغو كنند. اين قانون، بار ديگر در سال 1343 ش مطرح شد و در نهايت پس از پيروزي انقلاب اسلامي براي هميشه لغو شد.
مرگ «جان استوارت ميل» فيلسوف
و سياستمدار شهير انگليسي (1873م)
جان استوارت ميل، فيلسوف و نظريهپرداز انگليسي، در 20 مه 1806م در شهر لندن به دنيا آمد و از كودكي به تحصيل دانش روي آورد. وي از 10 سالگي مطالعه آثار افلاطون و ديگر فلاسفه را آغاز كرد و در هفده سالگي وارد كمپاني هند شرقي شد. بعدها وارد سياست شد و مدت‌ها نمايندگي پارلمان را پذيرفت، اما وارد هيچ حزب و دستهاي نشد و فقط نظريه خويش را مورد بحث قرار ميداد. جان استوارت ميل موسس مكتب سودگري يا سودخواهي بود. جان استوارت ميل، كتابها و رساله‌هاي مختلفي درباره افكار خود نگاشت كه اصول اقتصاد سياسي، اصول علم اقتصاد و آزادي از آن جملهاند. وي سرانجام در هشتم مه 1873م، در 68 سالگي درگذشت.
20 ارديبهشت
درگذشت «موريس مترلينگ» نويسنده
و نمايشنامه‌نويس شهير بلژيكي (1949م)
موريس مترلينگ؛ شاعر، نويسنده، درام نويس، فيلسوف و محقق بلژيكي در 29 آگوست 1862م در شهر گان بلژيك به دنيا آمد. وي تحصيلات خود را در رشته حقوق به پايان رسانيد و از سال 1886م به كار وكالت اشتغال ورزيد. مترلينگ پس از اينكه سفري به فرانسه كرد تحت تاثير برخي نويسندگان آن سامان قرار گرفت و از آن پس به ادبيات و فلسفه پرداخت. آثار او گواه اين امر است كه جنگ جهاني اول و دوم، در روحيه او آثار بدي به جاي گذاشته است. با آغاز جنگ جهاني دوم، به امريكا رفت و تا آخر عمر در آن كشور به سر برد. بعدها چنان در رشته نمايشنامه‌نويسي پيشرفت كرد كه وي را شكسپير بلژيك لقب دادند. موريس مترلينگ سرانجام در 9 مه 1949م در 87 سالگي بر اثر سكته قلبي درگذشت.
رحلت عالم بزرگوار شيخ «محمدحسن نجفي» مولف و فقيه گرانقدر شيعه (1266ق)
آيت‌الله شيخ محمد حسن فرزند شيخ محمدباقر نجفي در سال 1200 ق در نجف اشرف ديده به جهان گشود. پس از طي مقدمات، در نوجواني به درس خارج فقه و اصول راه يافت و خوشهچين حلقهي درس آيات عظام شيخ جعفركاشف الغطاء، سيدمهدي بحرالعلوم، سيدجواد عاملي و شيخ موسي كاشف الغطاء گرديد. در 25 سالگي به درجهي اجتهاد رسيد و از همان سال نگارش كتاب گرانقدر «جواهر الكلام» را آغاز كرد. جواهر الكلام، اين دائرة المعارف فقه شيعه، ثمرهي 32 سال تلاش شبانهروزي او، اينك، معتبرترين متنِ درسي عاليترين سطح دروس حوزه‌هاي علميهي شيعه، يعني درس خارجِ فقه است. وي كه در حوزهي نجف، كرسي تدريس داشت شاگردان فراواني تربيت نمود كه حضرات آيات سيدحسين كوه كمري، شيخ جعفر شوشتري و ملاعلي كني از آن جملهاند. صاحب جواهر تا آخرين لحظات عمر به تاليف مشغول بود. در اواخر عمر تصميم به شرح كتابي ديگر گرفت، امّا پيمانهي عمرش به سرآمد. سرانجام اين عالم كم نظير در 66 سالگي در نجف اشرف وفات يافت و پس از تشييعي باشكوه، بدن مطهر او را در مقبرهاي كه خود جنب مسجدش در نجف آماده كرده بود، به خاك سپردند. شيخ محمدحسن نجفي در پايان عمر زمام امور ديني را پس از خود به شاگرد فقيه و فرزانهاش شيخ مرتضي انصاري سپرد و جان به جان‌آفرين تسليم نمود.
21 ارديبهشت
اعدام دكتر «حشمت» از ياران
ميرزا كوچك خان جنگلي (1298ش)
دكتر ابراهيم حشمت الاطباء، در جنبش مشروطيت از مجاهدين صديق و در قيام جنگل از سران نزديك به ميرزا كوچك خان جنگلي بود. وي در جريان نهضت جنگل، به واسطه خدمات پزشكياش، محبوبيت زيادي در لاهيجان كسب كرده بود و در آنجا گروهي چند صد نفري به نام نظام ملي گرد آورده بود. پس از مدت‌ها از جانب مقامات نظامي دولت، به تسليم دعوت شد. مقامات نظامي براي دكتر اماننامهاي در پشت جلد قرآن نوشتند و براي او ارسال كردند. دكتر حشمت نيز كه به مباني ديني ايمان داشت، سوگند مقامات نظامي را باور كرد و به همراه 270 نفر از مجاهدين تحت فرمانش، خود را به قزاقان تسليم كرد اما بدرفتاري فرماندهان نظامي، در همان لحظات اوليه، دكتر را متوجه اشتباهش كرد. پس از مدت كوتاهي جلسه محاكمه نظامي ترتيب داده شد و بدون اينكه حق دفاعي براي دكتر حشمت قايل شوند، حكمي را كه از پيش انشا كرده، قرائت و دكتر را به اعدام محكوم ساختند. سرانجام دكتر حشمت در روز 21 ارديبهشت 1298 ش برابر با يازدهم شعبان 1337 ق در رشت به‌دار آويخته شد.
22 ارديبهشت
استقلال بحرين از ايران با تاييد سازمان
ملل متحد (1349 ش)
در بيست و دوم ارديبهشت ماه سال 1349 شمسي شوراي امنيت سازمان ملل متحد با صدور قطعنامه شماره 278 بحرين را به عنوان جزيرهاي مستقل به رسميت شناخت. جزيره بحرين در خليج فارس قبل از ظهور اسلام جزو قلمروي ايران بود و با تشكيل حكومت اسلامي، تحت كنترل خلفاي مسلمان درآمد. از اوايل قرن هفتم هجري، بار ديگر به ايران ضميمه شد تا اينكه پس از چندين بار جابه‌جايي قدرت در اين جزيره، بحرين در آستانه جنگ جهاني اول، تحت‌الحمايه انگلستان شد. با اين حال، ايران همواره بر حاكميت خود بر بحرين تاكيد داشت و به انگليس به خاطر اشغال بحرين اعتراض مي‌كرد. در اوايل دهه 1340 ش انگليس به دليل ناتواني در اداره مستعمراتش، تصميم به عقبنشيني از خليج فارس گرفت، لذا با توافق رژيم شاه، زمينهسازي براي يك نظرخواهي در بحرين، زيرنظر سازمان ملل، براي تعيين تكليف اين جزيره فراهم شد كه به استقلال آن انجاميد.
23 ارديبهشت
تقسيم برلين پايتخت آلمان به دو قسمت شرقي و غربي (1949م)
به موجب توافقهايى كه پس از جنگ جهاني دوم بين چهار دولت اشغال‌كننده آلمان صورت گرفت، آلمان بين اين چهار دولت تقسيم شد و برلين پايتخت آلمان نيز با اينكه در وسط منطقه اشغالي شوروي واقع بود، در اختيار چهار دولت شوروي، فرانسه، انگلستان و امريكا قرار گرفت. اما پس از چندي، اتحاد جماهير شوروي با هدف خارج كردن نيروهاي نظامي غرب از آلمان شرقي، شهر برلين را محاصره كرد و كليه راه‌هاي زميني و آبي منتهي به آن را بست. لذا هاري ترومن، رييس‌جمهور وقت امريكا تصميم گرفت محاصره برلين را بشكند. در اين ميان، پيمان آتلانتيك شمالي، ناتو در چهارم آوريل 1949م تشكيل شد و امريكا با شكستن محاصره برلين، تا آستانه جنگ با شوروي پيش رفت. ادامه اين بحران در نهايت به تقسيم برلين به دو قسمت شرقي و غربي در دوازدهم مه 1949م انجاميد.
24 ارديبهشت
تولد «مارتين لوتر» موسس فرقه پروتستان (1483م)
مارتين لوتر، در 13 مه 1483م در شهر ايزلبن آلمان به دنيا آمد. وي در ابتدا به تحصيل فلسفه، حقوق، ادبيات و موسيقي پرداخت و سپس استاد علوم مذهبي شد. وي در سال‌هاي جواني به دليل سوء اختلافات بين مقامات كليسا بر برخي از اعمال ارباب كليسا ايراد گرفت. آغاز قيام لوتر بر ضد كليساي كاتوليك و استبداد مذهبي، بر سر مساله آمرزش گناهان از طرف كشيشان و پاپ بود. روساي كليسا به دلخواه اشخاص را از كليسا اخراج يا تكفير مي‌كردند و سپس براي آمرزش گناهان و ورود مجدد به كليسا، گناهان آنان را با پول ميخريدند. اما آنچه لوتر را بر ضد اين اوضاع برانگيخت، اقدام مسوولان كليسا در فروش رسمي آمرزشنامه بود. لوتر در اين زمان با وجود مخالفت پاپ، انجيل را به زبان آلماني ترجمه كرد و در اندك مدتي طرفداران فراواني پيدا كرد. با قيام لوتر، طلسم تعصب مذهبي و استيلاطلبي و استبداد كاتوليكي قرون وسطي در هم شكست و مذهبي نو با نام پروتستان شكل گرفت. پروتست به معني اعتراض در ابتدا با انگيزه اصلاح كليساي كاتوليك آغاز شد و با مقاومت كليساي كاتوليك در برابر هرگونه اصلاح، اين جنبش به طور مستقل داراي اصول و مباني خاص خود شد. رهبر پروتستانها، سرانجام در 12 جولاي 1546م در 71 سالگي درگذشت.
تصويب معاهده تركمانچاي بين ايران و روس (1243 ق)
به موجب معاهده تركمانچاي كه پس از شكست ايران در دومين دورهي جنگ با روسيه در زمان سلطنت فتحعلي شاه قاجار منعقد گرديد، ولايات وسيع ايروان و نخجوان به روسيه واگذار شد. همچنين ايران سي ميليون روبل معادل پنج ميليون تومان به روسيه غرامت داد. حق كشتيراني براي كشتيهاي روسي تاييد شد و اتباع روسيه در ايران نيز امتياز قضاوت كنسولي يا كاپيتولاسيون را به دست آوردند. دولت روسيه در برابر اين همه امتياز، تنها وليعهدي عباس ميرزا از شاهزادگان قاجار را به رسميّت شناخت.