حكمتيار اين‌بار به اسم صلح مي‌آيد

 متحد سازمان سيا در سال‌هاي حضور اتحاد جماهير شوروي سابق در افغانستان بود. سابقه دوستي با اسامه بن‌لادن، رهبر القاعده را هم در پرونده خود دارد. يكي از معروف‌ترين چهره‌هاي شبه‌نظامي در افغانستان است كه بسياري از افغان‌ها وي را مسوول قتل عام‌هاي شهروندان غيرنظامي مي‌دانند. اين روزها گلبدين حكمتيار 68 ساله مي‌خواهد فصل جديدي در رابطه حزب اسلامي با دولت مركزي در افغانستان بازكند. حكمتيار مي‌گويد به دنبال صلح است؛ واژه‌اي كه دهه‌هاست به آرزويي براي افغان‌ها بدل شده اما در ميدان عمل چندان خبري از آن نيست. حكمتيار كه بسياري از رسانه‌هاي غربي از او با عنوان «رهبر در تبعيد» ياد مي‌كنند، مي‌گويد به دنبال توافقنامه صلحي است كه مي‌تواند به قريب به دو دهه پنهان بودن وي از ديده‌ها و قايم موشك بازي‌هاي نظامي و سياسي او و هوادارانش در حزب اسلامي پايان بدهد. زماني كه طالبان در 1996 به قدرت رسيد حكمتيار به خارج از كشور و به تبعيد فرستاده شد. حزب اسلامي را بسياري دومين گروه شبه‌نظامي در افغانستان مي‌دانند اما جنگجوهاي اين حزب نمود كمي در صحنه مبارزه‌هاي عملي دارند و بسياري از وفاداران سابق به حكميتار به طالبان پيوسته‌اند؛ گروهي كه هم نام پرطمطراق‌تري را به خود اختصاص داده است و هم شرايط بهتري را براي شبه نظاميان فراهم مي‌كند. خبرهاي رسيده از كابل حاكي از اين است كه متن اوليه توافقنامه صلح ميان حزب اسلامي و دولت مركزي در افغانستان به تاييد حكمتيار رسيده و تقريبا مي‌توان از نهايي شدن امضاي توافقنامه سخن گفت. شامگاه شنبه بود كه هيات حزب اسلامي وارد كابل شدند. حبيب الرحمان حكمتيار، پسر گلبدين در حال حاضر در راس اين هيات اعزامي به كابل است اما گفته مي‌شود كه شخص گلبدين بايد براي امضا به كابل بيايد. همه‌چيز به ديدار هيات حزب اسلامي با شوراي عالي صلح وابسته است. دو ماه مذاكرات فشرده و متني كه بارها و بارها به كابل فرستاده شده و دوباره پس از اصلاحات به مكان نامعلومي كه حكمتيار در آن زندگي مي‌كند بازگردانده شده است. چهره‌هاي مورد اعتماد مرد شماره يك حزب اسلامي افغانستان انگشت‌شمار هستند و بر همين اساس علاوه بر پسر وي، غيرت بهير يكي از دو داماد او، مسووليت اصلي در مذاكرات با دولت كابل را بر عهده داشته است. اواخر هفته گذشته بود كه خبر رسيد متن توافقنامه نهايي براي گلبدين حكمتيار ارسال شده است و وي نيز مهر تاييد نهايي را بر پاي آن كوبيده است. تاييد اوليه‌اي كه منجر به اعزام هيات حزب اسلامي به كابل براي جلسه نهايي با شوراي صلح شد. بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته، متن توافقنامه صلح را رييس شوراي عالي صلح و گلبدين حكمتيار با هم امضا خواهند كرد و سپس مهر تاييد نهايي اشرف غني، رييس‌جمهوري افغانستان نيز بر پاي متن قرار خواهد گرفت. مساله صلح با رهبر حزب اسلامي كار درست مانند صلح با طالبان مقوله‌اي صرفا داخلي نيست و با توجه به قرار گرفتن نام حكمتيار در ليست تحريمي شوراي امنيت سازمان ملل، موافقت بازيگران خارجي مانند امريكا و انگليس هم در اين مقوله لازم است كه به گفته منابع آگاه اين موافقت به دست آمده است.

يك دستاورد سياسي براي اشرف غني
ميزان كارايي توافقنامه صلح ميان حزب اسلامي و دولت كابل هنوز سوژه تحليل‌هاي خرد و كلان بسيار است اما نمي‌توان اين نكته را كتمان كرد كه امضاي اين توافقنامه مي‌تواند برگ مثبت ارزشمندي براي دولت اشرف غني در مسير مبارزه با گروه‌هاي شبه‌نظامي و دعوت از آنها براي نشستن پاي ميز مذاكره باشد. طالبان هر روز دامنه فعاليت‌هاي خود را در افغانستان گسترش مي‌دهد و اين توافقنامه مي‌تواند ترديدهايي در دل گروه‌هايي نظير طالبان به وجود آورد. وزير كشور سابق افغانستان اخيرا در گفت‌وگويي با لس‌آنجلس‌تايمز در خصوص اين توافقنامه با اشاره به اينكه حمايت حكمتيار از صلح قابل ستايش است گفته بود كه به نظر نمي‌رسد اين توافقنامه بتواند در صحنه ميداني نبردهاي شبه نظاميان با نيروهاي دولت مركزي تفاوتي ايجاد كند. وي در اين خصوص مي‌گويد: «حكمتيار از چندي پيش ديگر نيروي قابل توجه و شبه نظامي اصلي در جنگ جاري در افغانستان نبوده است.» با اين همه ذات شكل‌گيري چنين موافقتنامه‌اي براي دولت اشرف غني يك دستاورد سياسي محسوب مي‌شود. برخي پيش‌بيني‌هاي خوش‌بينانه حاكي از اين است كه توانمندي شخصي و كاريزماتيك بودن شخص حكمتيار موجب خواهد شد تا جناح‌هاي پراكنده حزب اسلامي كه ظرف سال‌هاي اخير به دليل وضعيت اين حزب به ساير جناح‌ها گرايش پيدا كرده بودند مجددا متمركز شده و هماهنگ با دستورات وي عمل كنند.  حكمتيار سال‌هاي سال دردانه سرويس‌هاي اطلاعاتي امريكا و پاكستان در امريكا بوده است اما پس از مدتي با تغيير خط مشي‌هاي وي، بسياري او را مرد تشنه قدرتي مي‌دانستند كه آمده است تا به سلطه امريكا در افغانستان پايان دهد. در چندسال اخير برخي منابع محل زندگي وي را افغانستان و تعدادي هم پاكستان عنوان كرده‌اند. امريكايي‌ها نام گلبدين حكمتيار را در ليست تروريست‌هاي جهاني قرار دادند و منابع خبري از ارتباط بسيار نزديك او با اسامه بن‌لادن رهبر القاعده سخن گفته‌اند. شاخه سياسي حزب اسلامي در حال حاضر هم در پارلمان و كابينه عضو دارد اما به نظر نمي‌رسد كه اين شاخه ارتباطي با شخص گلبدين داشته باشد.

حكمتيار و كارنامه‌اي پاك شده
 حكمتيار در چندسال اخير نفوذ خود را با نوشتن در رسانه‌هاي محلي متفاوت و همچنين سخنراني‌هايي كه از پيش ضبط شده حفظ كرده است و در تمام اين سخنراني‌ها هم سياست‌هاي امريكا را به باد انتقاد گرفته است. محمد امين كريم از مذاكره‌كنندگان منصوب گلبدين حكمتيار براي پيشبرد متن توافقنامه صلح با دولت اخيرا در گفت‌وگويي با آژانس خبري پژواك گفته بود كه بازگشت حكمتيار به افغانستان منوط به حذف نام وي از ليست سياه امريكا است. لس‌آنجلس‌تايمز در گزارشي در خصوص سرنوشت قضايي گلبدين حكمتيار نوشته است كه وي نيز مانند فرماندهان گروه‌هاي شبه نظامي سابق نظير عبدالرشيد دوستم و محمد محقق كه در حال حاضر از چهره‌هاي ارشد در دولت هستند بر اساس قانوني كه مصوب سال 2007 دولت حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان است، بخشيده خواهد شد و از مصونيت قضايي برخوردار خواهد بود. با اين وجود يك تحليل‌گر مسائل حقوق بشر در افغانستان اعتقاد دارد كه شايد نيروهاي حكمتيار تنها نيروهايي نبوده‌اند كه دست به جنايت‌هايي در افغانستان زده‌اند اما در نتيجه حملات آنها هزاران افغان غيرنظامي كشته يا مجروح شده‌اند. برخي ناظران نيز مي‌گويند كه حكمتيار 68 ساله به دنبال بازگشت به قدرت است و اين‌بار از كانال توافقنامه صلح براي اين بازگشت اقدام مي‌كند. به اعتقاد اين طيف، حكمتيار به كابل نمي‌آيد تا زندگي در انزواي سياسي را تجربه كند بلكه براي بازگشت به عالم سياست است كه تن به توافقنامه صلح با دولت مركزي داده است. حكمتيار را بسياري از افغان‌ها مردي با عقايد بسيار راديكال و تند مي‌دانند كه مي‌تواند دردسرهاي بسياري براي دولت مركزي ايجاد كند. در حالي كه گفته مي‌شود اشرف غني در دو ماه گذشته با برخي از اعضاي پارلمان افغانستان در خصوص چند و چون و اما و اگرهاي امضاي اين توافقنامه با حكمتيار سخن گفته است، سخن همسر وي يا همان بانوي اول افغانستان در خصوص حكمتيار گوياي راه و روشي است كه به نظر مي‌رسد رييس جمهور براي فروختن اين توافق از آن استفاده خواهد كرد. رولا غني اخيرا در اين خصوص گفته بود كه حكمتيار و ديگر رهبران مجاهدين پا به سن گذاشته‌اند و بايد بتوانند به خانه خود بازگردند. به نظر مي‌رسد كه دولت غني همزمان با اعلام توقف مذاكرات مستقيم با طالبان، اقدام به پيشبرد مذاكرات فشرده با حكمتيار كرده است. البته يك نگاه ديگر هم مي‌گويد كه اين پاكستان بوده كه با توجه به چالش‌هاي به وجود آمده در مذاكره كابل با طالبان، حكمتيار را براي مديريت بحران موجود به مذاكره با دولت كابل تشويق كرده است.

بده و بستان تعهدها
سه فصل و 25 ماده، آخرين جزييات منتشر شده از توافقنامه‌اي است كه هم مي‌تواند پاياني خوش براي حكمتيار را رقم بزند و هم مي‌تواند بر لايه‌هاي دروني قدرت در افغانستان بيفزايد. در ماه دوم اين توافقنامه دو طرف با اشاره به متن قانون اساسي تاكيد كرده‌اند كه در افغانستان هيچ قانوني نمي‌تواند مخالف اعتقادات و احكام دين اسلام باشد. در ماده سوم تاكيد شده است كه زن و مرد در برابر قانون حق و مسووليت مساوي دارند. در ماده چهارم تمركز بر بحث خروج نيروهاي نظامي خارجي از افغانستان است منتها مبتني بر موافقتنامه‌هاي موجود. در متن اين توافقنامه، تعهدات دولت افغانستان به دليل ماهيت حزب اسلامي و شخصيت حكمتيار در چند دهه گذشته بيشتر از طرف مقابل است. بر اين اساس دولت افغانستان تضمين مي‌كند كه با امضاي اين موافقتنامه، در تماس با شوراي امنيت و تمامي دولت‌ها و نهادهاي ذي‌ربط، روند رفع تحريم‌هايي را كه در مورد حزب اسلامي، رهبر و اعضاي آن وضع شده آغاز كند. دولت افغانستان همچنين تعهد داده است كه از تمامي امكانات خود بهره بگيرد تا هرنوع تحريم عليه رهبر و اعضاي حزب اسلامي در اسرع وقت برداشته شود. ماده ششم حق سكونت رهبر و اعضاي حزب اسلامي در هرنقطه‌اي از افغانستان را به آنها بازمي‌گرداند. در ماده هفتم تاكيد شده است كه حزب اسلامي حق فعاليت سياسي در تمامي ابعاد را خواهد داشت و مي‌تواند در تمامي انتخابات اعم از رياست‌جمهوري تا شهري و استاني نامزد داشته باشد. در ماده نهم هم توافق شده است كه حكمتيار از طرف رييس‌جمهور افغانستان طي فرماني خاص به خاطر تامين صلح در كشور مورد احترام خاص قرار مي‌گيرد. در ماده دهم بار ديگر بر محل سكونت حكمتيار تاكيد شده و نوشته شده است كه رهبر حزب اسلامي مي‌تواند 2 يا 3 محل مناسب براي اقامت خويش در افغانستان را انتخاب كند و دولت نيز موظف به تامين امنيت اين مناطق خواهد بود. در ماده يازدهم و دوازدهم بر مصونيت قضايي رهبر و اعضاي حزب اسلامي در ارتباط با اقدام‌هاي نظامي و سياسي گذشته تاكيد شده و همچنين شروطي براي آزادي زندانيان حزب اسلامي از سوي دولت افغانستان تعيين شده است. در ماده چهاردهم دولت افغانستان متعهد شده است كه فرماندهان و افراد واجد شرايط حزب اسلامي را در صورتي كه علاقه‌مند به خدمت باشند جذب نيروهاي دفاعي و امنيتي كشور بكند.  ماده هجدهم اين توافقنامه ورود دو طرف به تعهدات حزب اسلامي است. در اين ماده حكمتيار متعهد مي‌شود كه حزب وي قانون اساسي كشور را رعايت، آتش‌بس دايمي را برقرار و هرگونه تحركات نظامي را متوقف و تشكيلات نظامي خود را منحل كند. در ماده نوزدهم حزب اسلامي تعهد مي‌هد كه بعد از امضاي توافقنامه، اعلام كند هيچ گونه رابطه‌اي با گروه‌هاي تروريستي و سازمان‌هاي مسلح غيرقانوني برقرار نكند.