تاثيرات اقتصادي ماه رمضان چيست؟

هر سال با شروع ماه مبارك رمضان بيش از 20درصد مردم جهان سبك متفاوتي از زندگي را به مدت 30 روز آغاز مي‌كنند. نخوردن و نياشاميدن در طول روز و مراسم و جشن‌ها و عبادات گروهي متعددي كه به عيد فطر به عنوان بزرگ‌ترين عيد اسلامي ختم مي‌شود.
اما تفاوت رمضان به لب بستن بر اطعمه و اشربه خلاصه نمي‌شود بلكه با خود يك سبك زندگي متفاوت و تفاوت الگوي هزينه خانوار به همراه دارد كه بي‌تاثير بر شاخص‌هاي كلان اقتصادي نيست. با گره خوردن اقتصادهاي جهاني به هم و يكپارچه شدن نظام مالي دنيا اهميت مطالعه رفتار بيش از يك و نيم ميليارد مسلمان در طول 30 روز رمضان براي مديران اقتصادي بيش از هر زمان ديگري است. اما اين مطالعه چندان هم آسان نيست. ثابت نبودن زمان رمضان در تقويم هجري و گستردگي آداب و رسوم مسلمانان در مناطق مختلف جهان از سختي‌هاي رسيدن به فرمولي ثابت براي تغييرات اقتصادي اين ماه مبارك است.
از سوي ديگر دايره تغييرات نيز در اين ماه بسيار گسترده است. يكي از متغيرهاي اين ماه افزايش قيمت‌هاست كه محصول بالا بودن تقاضا و متناسب نبودن عرضه به دليل كاهش توليد و پايين بودن بهره‌وري كارگران است.
يك مطالعه علمي از كاهش 30 تا 35درصد بهره‌وري كارگران در طول ماه رمضان به دليل كاهش ساعت كاري و كاهش ساعات خواب شبانه خبر مي‌دهد. اين افزايش قيمت به بالا رفتن سود فروشگاه‌ها در طول ماه رمضان از يك سو و از سوي ديگر به ركود بازار در هفته‌هاي پس از عيد فطر به دليل پايين آمدن قدرت خريد مردم منجر مي‌شود. افزايش مصرف برق به دليل تغيير ساعات زندگي عمومي مردم و شب‌بيداري‌هاي گسترده از ديگر تغييرات اقتصادي اين ماه به شمار مي‌رود.
در كشورهاي غيرمسلمان مانند اروپا و امريكا نيز قدرت و ميزان خريد مسلمانان در اين ماه افزايش چشمگيري پيدا مي‌كند و باعث روشن شدن ابعاد بازار حلال در اين كشورها مي‌شود. فقط در ايالات متحده امريكا درخواست دريافت گواهي حلال از مركز بررسي استاندارد حلال اين كشور حدفاصل سال‌هاي 2005 تا 2010 بيش از 80درصد افزايش داشته است.
كنترل و تنظيم بازار از دغدغه‌هاي جدي نهادهاي حكومتي در كشورهاي اسلامي است. واردات و تامين اقلام اساسي براي كنترل نظام عرضه يا جلوگيري از صادرات برخي محصولات از ابزارها و اقدامات حكومتي در اين زمينه به شمار مي‌روند. در بنگلادش دولت به مدت يك ماه صادرات شيلات را ممنوع مي‌كند تا نگراني بابت تامين مواد غذايي در داخل كشور برطرف شود؛ در بسياري از كشورهاي اسلامي غير خاورميانه‌اي، از هفته‌ها قبل از آغاز ماه مبارك انبارهاي خرما پر مي‌شوند و در بسياري كشورها، ذخاير برنج و گوشت به بالاترين حد خود مي‌رسد. از جمله دلايلِ خريدِ بيشترِ مردم در اين ماه رسومات فرهنگي و قومي است. هزاران مهماني افطار و اطعام به‌طور خصوصي يا عمومي مانند خيريه‌ها در گوشه‌گوشه كشورهاي اسلامي به راه مي‌افتند و اين جدا از مراسم عيد فطر است كه خود اصلي‌ترين مناسبت بسياري از كشورهاي اسلامي است و به دنبال خود خريدهاي عيدانه البسه را نيز به همراه دارد.
اما رصد كردن اين تغييرات در بازارهاي مالي و بورس‌ها و يافتن فرمول ثابت براي آنها به دليل ثابت نبودن متغيرهاي متعدد كار آساني نيست.
مدرسه تجارت هاروارد-كندي تحقيقي را حول محور ميزان توليد ناخالص داخلي كشورها در ماه رمضان بر اساس تعداد ساعات روزه‌داري در كشورها كرده و به اين نتيجه رسيده در كشورهايي مانند تركيه كه در طول زمستان و تابستان اختلاف ساعات روزه‌داري زياد است، به ازاي هر ساعت روزه‌داري بيشتر به ميزان 7/0درصد از توليد ناخالص داخلي آن ماه كاسته خواهد شد، اما اين ميزان در كشورهاي نزديك‌تر به خط استوا مانند اندونزي كمتر است. دانشگاه بريتانيايي ابوظبي هم در تحقيقي به اين نتيجه رسيده است كه ميزان سود شناور پرداختي بانك‌هاي اماراتي در حدفاصل سال‌هاي 2008 تا 2013 در ماه رمضان كمتر از ديگر ماه‌هاي سال بوده است. اما همچنان اين نتايج را نمي‌توان به عنوان مسلمات علمي در نظر گرفت و بر اساس آنها حكم كلي در مورد بازارهاي مالي اسلامي در طول ماه رمضان صادر كرد.
اما برعكس بازار‌هاي مالي تغييرات الگوي مصرف محصولات ديجيتال نظير اينترنت كاملا قابل رصد و مطالعه است. مصرف اينترنت در ماه رمضان تغييرات جدي مي‌كند و اگر شركت‌هاي ارايه‌دهنده خدمات اينترنت و اپراتورهاي تلفن همراه نتوانند خود را با اين تغييرات هماهنگ سازند قطعا سهم‌شان از بازار را از دست خواهند داد.
مصرف شبانه اينترنت در اين ماه افزايش چشمگيري پيدا مي‌كند؛ تحقيقات نشان مي‌دهد اندونزي، مالزي و امارات و در صدر آنها عربستان سعودي به شكل بسيار مشخصي با تغيير الگوي مصرف اينترنت مواجه مي‌شوند. ساعات اوج مصرف اينترنت در عربستان در طول سال بين ساعت 13 تا 14 است كه در طول ماه رمضان به بين ساعت چهار تا پنج صبح يعني حوالي سحر تغيير مي‌كند.
در مالزي و اندونزي نيز ساعت اوج مصرف پيش از اذان صبح است اما در امارات با وجود اينكه ترافيك شبكه در حدفاصل دو تا پنج بامداد در شب‌هاي ماه رمضان دو برابر ديگر ماه‌هاي سال است، اما ساعت اوج مصرف اينترنت دقيقا پس از افطار يعني حدود ساعت هشت است. طبعا اگر مديران بازاريابي اپراتورها و ارايه‌دهنده‌هاي خدمات اينترنتي و حتي فروشگاه‌هاي آنلاين و آژانس‌هاي تبليغاتي اينترنتي خود را با اين تغييرات هماهنگ نكنند، ماه رمضان براي آنها سخت خواهد بود.
طبعا در اقتصاد شبه دولتي ايران نيز اين مطالعات براي تنظيم بازار و تامين كالاهاي اساسي مورد نياز جامعه به‌طور مستمر در حال انجام است اما بخش خصوصي و همچنين خدمات و كالاهاي غيراساسي نيز نياز جدي به مطالعات عميق در زمينه رفتارشناسي جامعه در ماه رمضان در ايران دارند تا بتوانند ضمن بالا بردن كيفيت خدمات خود در طول اين ماه نيز سهم‌شان را از بازار حفظ يا حتي افزايش دهند.