رشد مطالبات معوق، حساب‌هاي غيرواقعي را افزايش داد
بانك‌هاي زيان‌ده پشت نقاب سودهاي جعلي
ترازنامه بانك‌ها سال‌هاست درگير دستكاري‌هايي است كه سودهاي موهومي را در حساب‌هاي سود و زيان خود نشان مي‌دهد. اين سودهاي واهي هرچند در گذشته هم در حساب‌هاي بانك‌ها ديده مي‌شد اما با رشد مطالبات معوق بانك‌ها بر ميزان آن به‌شدت افزوده شده به طوري كه واقعي كردن اين ترازنامه‌ها مي‌تواند بسياري از بانك‌ها را زيان‌ده نشان دهد.
روش‌هايي كه مي‌تواند سودهاي جعلي را در حسابها نشان بدهد متعدد است اما شايد مهم‌ترين آن به ميزان مطالبات معوق بانك‌ها بازگردد. با رشد معوقات غيرجاري بانك‌ها به بيش از 100 هزار ميليارد تومان، ذكر مبلغ بزرگ مطالبات در جداول و محاسبه سود آن در ترازنامه، صورت‌هاي جعلي مي‌سازد كه در واقعيت وجود خارجي ندارد.
هرچند در گذشته نيز اين سودها از محل مطالبات معوق محاسبه مي‌شد اما به دليل كم بودن حجم اين منابع، ميزان سود لحاظ شده در حساب بانك‌ها نيز قابل توجه نبود ولي با رشد مطالبات غيرجاري، سودهاي غيرواقعي نيز به يك معضل در نظام بانكي غيرشفاف تبديل شده است.
در گذشته شايد عدد مطالبات معوق چيزي حدود 4 درصد در محاسبات وارد مي‌شد اما با خيز مطالبات معوق عددي كه در منابع و مصارف بانك‌ها ظهور و بروز پيدا مي‌كند تا 15 درصد محاسبه مي‌شود و به عبارتي منابع و مصارف را تحت الشعاع قرار مي‌دهد.
روش كار نيز به اين صورت است كه مطالبات معوق در حسابها به حساب بدهكار تنزيل مي‌شود و سودي هم بابت حساب‌هاي فوق در ترازنامه منظور مي‌شود. بنابراين با وجود آنكه اين مطالبات غيرزنده است اما در حسابها به عنوان سود نمايش داده مي‌شود.
آنچه باعث مي‌شود بانك‌ها سعي در سودده نشان دادن حساب‌هايشان داشته باشند؛ نگراني از وضعيت خريد و فروش و قيمت سهام‌شان در بورس است. با توجه به اينكه سهام بانك‌ها در بورس عرضه مي‌شود؛ اين بنگاه‌ها با دستكاري‌هايي ميزان سود سالانه خود را به صورت غيرواقعي بالاتر نشان مي‌دهند تا قيمت سهام‌شان تحت تاثير اعلام ميزان سود و زيان واقعي‌شان افت نكند.
اين روش اما در هيچ كشوري اعمال نمي‌شود و نظام‌هاي بانكي در جهان آمار معوقات را به طور كامل از حسابها خارج مي‌كنند. به اين ترتيب اگرچه در حساب‌هاي بانك‌هاي دنيا اغلب زيان‌ديده مي‌شود اما همچنان قيمت سهام اين بانك‌ها افزايش مي‌يابد چراكه نظام تعريف شده شفاف بوده و خريدار مطمئن به عملكرد اعلام شده است.
در واقع نشان دادن زيان در حساب بانك‌ها در دنيا نشان‌دهنده دو مساله است؛ يك، شفافيت نظام مورد بحث و دو، ذخاير اعلامي مورد مطالعه. در اصل بانك‌ها در كنار زياني كه اعلام مي‌كنند ميزان ذخاير و بازگشت معوقات را هم در حسابها گنجانده و اين اعلام واقعي حسابها به خريداران سهام اطمينان مي‌بخشد. بر اساس اتفاقي كه در حسابرسي‌هاي نظام بانكي ايران مي‌افتد تحليلگران معتقدند حساب‌هاي بانكي هيچ ارزشي ندارد.
روش محاسبه سود و زيان
روش‌هاي گوناگوني براي تجزيه و تحليل صورت‌هاي مالي وجود دارد مانند روش افقي يا روند، روش عمودي، روش استفاده از نسبت‌هاي مالي و شناسايي ريسك.
بر اساس استانداردهاي تجزيه و تحليل هر يك از صورت‌هاي مالي اساسي بايد ارايه‌كننده اطلاعاتي باشد كه بر مبناي آن بتوان با روش‌هاي تجزيه و تحليل آن صورت مالي را بررسي كرد مثلا در رابطه گزارش سود و زيان اينكه تحليل جامع و مطلوبي از سود و زيان داشته باشيم صورت سود و زيان بايداطلاعات زير را افشاء كند. 1- درآمدهاي عملياتي، 2- هزينه‌هاي عملياتي، 3- سود و زيان عملياتي، 4- هزينه‌هاي مالي، 5- ساير درآمدها و هزينه‌هاي غيرعملياتي، 6- ماليات بر درآمد، 7- سود و زيان فعاليت‌هاي عادي، 8- اقلام غير مترقبه، 9- سهم اقليت و 10- سود و زيان خالص.
حال كافي است نگاهي به فرمت سود و زيان بانك‌ها بيندازيم. ساختار سود و زيان بانك‌ها به نحوي است كه محور اصلي آن بر تفكيك درآمد مشاع و غيرمشاع جهت شناسايي سود سهم سپرده‌گذاران بنا نهاده شده است. بدين‌ترتيب عمده تحليل‌هايي كه در رابطه با سود و زيان انجام خواهد شد مورد استفاده تمام استفاده‌كنندگان نخواهد بود.
در رابطه با ترازنامه بانك‌ها هم بايد گفت از آنجايي كه عمده دارايي‌هاي بانك‌ها را تسهيلات تشكيل مي‌دهند نحوه ارايه تسهيلات در تراز بانك‌ها از اهميت خاصي برخوردار است. كافي است كمي به تراز بانك‌ها دقت كنيم در سمت بدهي‌ها و حقوق صاحبان سهام سپرده‌هاي سرمايه‌گذاري كه اهم منابع بانك‌ها را تشكيل مي‌دهند به تفكيك زمان‌هاي سررسيد افشاء مي‌شوند به نحوي كه سپرده‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت بر اساس زمان‌هاي سررسيد در سرفصل‌هاي حسابداري درج مي‌شوند اما در سمت تسهيلات به تفكيك نوع عقود و بخش‌هاي مصرفي افشاء شده است، اين ناهمگوني يكي از نواقص مهم در تحليل‌هاي حياتي بانك‌ها در رابطه با مديريت نقدينگي آنها است. تسهيلات در ترازنامه بانك‌ها تنها هنگامي كه سررسيد مي‌شوند در تراز به سرفصل‌هاي جداگانه مطالبات سررسيد گذشته، معوق يا مشكوك الوصول منتقل مي‌شوند كه البته آن هم به صورت واقعي انجام نمي‌شود.