گمانه‌زني‌ها
درباره نشست هفته آتي اوپك
بيم‌ها و اميدهاي
بازار نفت
عرفانه تاجيكي
سازمان كشورهاي صادر‌كننده نفت يك كارتل با قدرت اثرگذاري بر قيمت نفت در جهان، ماه‌هاست كه براي توقف روند توليد نفت در ميان اعضاي خود و شكل دادن يك همكاري فراسازماني، دچار مشكلات و ترديدهاي فراواني است. دو ماه پيش درحالي كه اعضاي اوپك شادمان از نشست الجزاير كه توافق اوليه‌اي براي فريز نفت به كشورهاي خود بازمي‌گشتند، شايد گمان نمي‌كردند خبر بعدي كه بازار نفت را دچار تحول كند، انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهوري ايالات متحده امريكا اتفاق بيفتد. اما در دنياي سياست روي هيچ‌چيز نمي‌توان شرط بست، به خصوص كه نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري باشد. به دنبال انتخاب ترامپ بازارهاي جهاني دستخوش نوسان شد. قيمت نفت در واكنش به اين اتفاق ريزش كرد و بورس‌ها هيجان زده، فروريختند. اگرچه اعضاي اوپك دست از رايزني برنداشتند و اين روزها قيمت سبد نفتي اوپك دوباره مي‌رود كه در كانال 50 دلاري بايستد، اما ترديدها و سردرگمي هنوز ادامه دارد. درچنين شرايطي اعضاي اوپك خود را براي نشست هفته آينده كه نشست پاييزه اوپك است، آماده مي‌كنند. اوايل هفته جاري بود كه محمد سانوسي باركيندو، دبيركل الجزايري اوپك براي دومين بار به ايران آمد تا با نزديك شدن به برگزاري نشست آتي اوپك در ٣٠ نوامبر (١٠ آذرماه) بار ديگر مواضع اوپك مبني بر طرح فريز نفتي را به مقامات وزارت نفت ايران يادآوري كند.
حاشيه نشين عربستان
دو سفر باركيندو به ايران درحالي اتفاق مي‌افتد كه او به كشورهاي ديگر عضو اوپك دو بار سفر نكرده است. البته اين دو سفر از ديدگاه تحليلگران نفتي نشانه اهميت و تاثيرگذاري سياست‌هاي ايران در بازار نفت است. چه آنكه ايران بارها اعلام كرده بود كه درصورت تصويب طرح فريز نفتي از اين طرح دفاع مي‌كند اما آن را اجرا نمي‌كند. استدلال ايران، تحريم‌هايي است كه در دوران پيش از برجام شامل ايران شده بود و حالا با لغو تحريم‌ها ايران هدف بازپس‌گيري سهم خود از بازار نفت را دنبال مي‌كند. در دوراني كه ايران تحريم بود، توليد نفت به حدود يك ميليون بشكه در روز رسيد، در اين زمان عربستان كه همزمان 8 ميليون بشكه نفت توليد مي‌كرد در غياب ايران توليد نفت خود را تا آستانه 11 ميليون بشكه در روز افزايش داد. البته ديگر كشورها از جمله عراق هم توليد نفت خود را افزايش دادند. اما به جز ايران، ليبي و الجزاير هم
درگير جنگ‌هاي داخلي بودند و در نتيجه توليدشان از سهميه‌بندي اوپك جا ماند. زماني كه قيمت نفت رو به كاهش گذاشت عربستان عنوان مي‌كرد كه با اجراي طرح فريز نفتي وقتي موافقت مي‌كند كه ايران هم به اين طرح بپيوندد اما به تدريج كه كاهش قيمت نفت فشار اقتصادي مضاعفي به اين كشور وارد كرد، ناچار شد از مواضع خود عقب‌نشيني كند. حالا عربستان پذيرفته كه بخشي از اجراكننده طرح فريز نفتي باشد. اگرچه نمي‌توان منكر سايه نفوذ عربستان به عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده نفت اوپك بر اين سازمان شد، اما برخي تحليلگران مي‌گويند، هواپيماي دبيركل اوپك به جاي فرود در مهرآباد تهران مي‌توانست با اندكي اختلاف در فرودگاه رياض به زمين نشسته و پيش از برگزاري نشست اوپك مثل گذشته‌ها اقدام به لابي با سعودي‌ها در راستاي تامين منافع اين كشور كند. اما برخي تحليلگران مي‌گويند، عربستان بيش از پيش تحت فشارهاي اقتصادي است از همين رو به قول معروف درمقابل ايران كوتاه آمده است. گواه چنين گمانه‌زني را مي‌توان شكست سعودي‌ها در نشست دوحه و الجزيره دانست.
بر اساس گفته كارشناسان ركود، دامنگير اغلب اقتصادهاي نفتي جهان شده است. اقتصادهايي كه امور روزمره‌شان هم در گروي افزايش قيمت نفت است. از طرفي وزير نفت كشور معتقد است كه در صورت توافق اعضاي اوپك و غير اوپك مي‌توان به كاهش حجم توليد و عرضه نفت
(فريز نفتي) و افزايش قيمت نفت تا حدود 55 دلار اميدوار بود. اين گفته زنگنه را مي‌توان كنايه‌اي به سياست‌هاي نفتي روسيه و امريكا تلقي كرد چرا كه دامنه اعضاي غير عضو اوپك، ايالات متحده و روسيه بيشترين نفت را روانه بازارهاي جهاني مي‌كنند.
ترامپ و بازار نفت
در حالي كه بيژن زنگنه، وزير نفت ايران پس از ديدار با محمد سانوسي باركيندو، دبيركل اوپك گفته بود كه احتمال اينكه در نشست نوامبر وزيران نفت و انرژي اوپك به توافق برسند زياد است، اما تحليلگران مي‌گويند، نبايد نقش انتخاب ترامپ را در موفقيت طرح فريز نفتي اوپك ناديده گرفت. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور در دوران مبارزات انتخاباتي گفته بود كه در صورت انتخاب، روابط دوستانه‌‌اي با روسيه برقرار خواهد كرد و براي تحكيم دوستي‌اش، از كنگره مي‌خواهد كه تحريم‌هاي وضع شده عليه كرملين را لغو كند. لغو اين تحريم‌ها به معني آزادي سرمايه‌گذاري شركت‌هاي غربي در صنعت نفت و گاز روسيه است. سرمايه‌گذاري در زير‌ساخت‌هاي نفتي روسيه نيز به نوبه خود منجر به افزايش توليد بزرگ‌ترين توليدكننده نفت جهان خواهد شد و در مجموع رويه افت قيمت نفت را تقويت مي‌كند. از سويي، مواضع بدبينانه و خصمانه ترامپ در دوران تبليغات انتخاباتي عليه اعراب و مسلمانان نيز بر اين چالش دامن مي‌زند و در مجموع بعيد به‌نظر مي‌رسد اوپك يا اعضاي آن هيچ پنجره‌اي به سوي كاخ سفيد داشته باشند. البته برخي تحليل‌هاي بدبينانه هم وجود دارد؛ اينكه محدوديت‌هاي سخت‌گيرانه‌اي از سوي دولت ترامپ عليه تهران اعمال شود و شرايط را به وضعيت سابق بازگرداند. در صورتي كه چنين سياستي در كاخ سفيد دنبال شود، ايران نيز براي توليد، فروش و دريافت پول نفت دچار مشكل خواهد شد و بزرگ‌ترين مساله نيز در جذب و عملياتي كردن سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي در صنعت نفت اين كشور روي خواهد داد.
اوپك در انتظار دوران طلايي
محمدعلي خطيبي، نماينده سابق ايران در اوپك درباره حضور دبيركل اوپك در ايران و نقش اين سازمان در بازار بين‌المللي نفت به «اعتماد» مي‌گويد: با رايزني‌هاي انجام شده در سازمان اوپك، دبيركلي براي اين مجمع انتخاب شد. شايد تاكنون نقش دبيركل اوپك به عنوان سازماني كه در سال‌هاي اخير از دخالت در بازار بين‌المللي نفت صرف نظر كرده بود، نقشي تشريفاتي بوده است. اين در حالي است كه طي مدت اخير اعضاي اوپك به اين نتيجه رسيده‌اند كه بايد همبستگي از دست رفته گذشته را بازيابي كنند. او بازگشت همبستگي به سازمان اوپك را نتيجه ركود اخير در بازار نفت دانسته و ادامه مي‌دهد: با روي كار آمدن دبيركل جديد از نشست يكصد و شصت و نهم اين سازمان با 14 كشور جهت ايجاد يكپارچگي در نوع ديدگاه‌هاي وزراي نفت شان، رايزني كرد.
روسيه، بازيگر جديد بازار نفت؟
نماينده سابق ايران در اوپك با بيان اينكه
80 درصد كشورهاي عضو اوپك به درآمدهاي نفتي‌‌شان وابستگي دارند، اضافه مي‌كند: علاوه بر اين كشورها، 46 تا 48 درصد از اقتصاد روسيه نيز به درآمدهاي نفتي‌اش بستگي دارد. اين در حالي است كه بر اساس نتيجه نشست الجزيره مي‌توان گفت روسيه (غير عضو اوپك) و اعضاي اوپك با توافق كردن بر تثبيت سقف توليد به جايگاه اوپك اعتبار دوباره بخشيدند.
به گفته خطيبي در حال حاضر طرح
فريز نفتي ديگر در اولويت نبوده و اعضاي اوپك بر سر كاهش حجم توليد نفت مذاكره مي‌كنند. اين در حالي است كه سياست‌هاي دولت جديد امريكا در راستاي ازدياد برداشت از ميادين است. البته بايد در نظر داشت تا زماني كه قيمت نفت سبد اوپك حدود 44 دلار است، توليد
شيل اويل ها (نفت شني) توجيهي ندارد.
او مي‌گويد: اعراب منطقه خاورميانه رابطه مناسبي با دونالد ترامپ ندارند، از سويي ديگر به روسيه به چشم يك رقيب جدي در توليد نفت نگاه مي‌كنند. اما به نظر مي‌رسد روس‌ها از روي كار آمد جمهوريخواهان در ايالات متحده امريكا راضي باشند. علت اين رضايت را نيز مي‌توان در اتفاق نظر روسيه با جمهوريخواهان در از بين بردن نيرو‌هاي تكفيري در منطقه دانست. همين اتفاق نظر تاثير مستقيمي در نتيجه نشست آتي اوپك دارد.