به بهانه برگزاري چهارمين دوره جشنواره فيلم ياس
عزم جدي مديران شبكه نمايش خانگي براي مبارزه با قاچاق فيلم
دنيا عيوضي
همين چند سال پيش وقتي صفحه گوگل را باز و نام يك فيلم قديمي را جست‌وجو مي‌كرديم، به جاي اخبار و اطلاعات آن فيلم در كمال ناباوري، روي صفحه نمايشگر بيش از 10 آدرس لينك دانلود مستقيم و غيرمستقيم نقش مي‌بست. فيلم‌هايي كه سال گذشته‌اش روي پرده سينما بود و به تازگي روانه شبكه نمايش خانگي شده بود. ده‌ها سايت تبليغ براي بالا رفتن آمار بازديدكنندگان، لينك دانلود فيلم‌ها را روي سايت قرار مي‌دادند، يعني براي تبليغ يا فروش محصولاتي غيرفرهنگي، از محصولات فرهنگي استفاده مي‌كردند. اما اين ماجرا فقط مختص ايران نيست و در همه جاي دنيا وضع به همين شكل است. ده‌ها سايت وجود دارند كه صرفا با هدف فروش فيلم راه‌اندازي مي‌شوند. سايت‌هايي كه انواع فيلم‌هاي جديد و قديم، ايراني و خارجي، هاليوود و باليوود را به دست مشتريان مي‌رسانند. اين سايت‌ها در بخش معرفي كالا نوشته شده‌اند: «فروش انواع فيلم‌هاي DVD با آرشيوي كامل فقط 2500 تومان. اين آگهي براي فروش تمامي فيلم‌هاي روز دنيا و سريال‌ها تاسيس شده و تمامي آثار مطرح سينماي ايران و جهان را در‌‌برمي‌گيرد. فيلم‌هاي قرار گرفته شده تماما به‌صورت HD يا Full HD بوده و با قيمت پايين به همراه زيرنويس فارسي آماده عرضه به شما عزيزان خواهد بود. هرگونه اطلاعاتي كه از فيلم‌ها مي‌خواهيد در ليست موجود است. هزينه ارسال به تمام نقاط ايران رايگان است. براي دادن سفارش مي‌توانيد با شماره‌هاي زير تماس بگيريد.»
مسدود كردن بسياري از اين سايت‌ها كار دشواري است اما با اين حال ستاد صيانت از آثار سينمايي سايت‌هايي كه دامين داخلي دارند مسدود كرده اما برخورد با سايت‌هايي كه دامين آنها خارج از كشور است كار دشواري است اما با اين حال همچنان مبارزه با پديده قاچاق فيلم ادامه دارد و امروز جلوگيري از اين پديده در فضاي مجازي با جديت بيشتري در ستاد صيانت در حال پيگيري است. شگرد برخي اين است كه به محض عرضه فيلم‌هاي سينمايي به شبكه نمايش خانگي خريداري و كپي‌اش را وارد بازار كنند يا لينك دانلودش را بفروشند. شغلي كه به نظر درآمدزا مي‌رسد و در دوره‌اي هم طرفداران بسياري داشت. اين تمام ماجراي قاچاق فيلم است، ماجرايي كه در دو دهه گذشته، بازار سياهي را عليه سينماي ايران به راه انداخت كه از اثرگذاري اين هنر- صنعت داخلي كاست و باعث شد روزگار محنت سينما فرارسد، چراكه اين پديده، با گردش مالي گيشه‌ها ادامه حيات مي‌دهد.
حالا اما به نظر مي‌رسد با تدبير مديران شبكه نمايش خانگي در سال‌هاي اخير، ماجرا فرق كرده است. فيلم‌ها كمتر كپي مي‌شود و سايت‌ها قانونمند‌تر عمل مي‌كنند. لينك‌هاي دانلود فيلم ديگر مثل قبل ديده نمي‌شود و اگر هم لينكي وجود دارد وقتي روي آن كليك مي‌شود وارد صفحه ديگري مي‌شود و اصلا ربطي به دانلود فيلم ندارد. پيگيري مسوولان براي مبارزه با قاچاق فيلم نشان مي‌دهد خيلي از سايت‌هاي توزيع فيلم از خارج كشور هدايت مي‌شوند، دامنه سايت‌ها اين موضوع را نمايان مي‌كند.
روزگاري هر كدام از اهالي سينما با همه ابزار و توان‌شان به دنبال رساندن «شرح ماوقع» به گوش مسوولان بودند. چنان كه در سال‌هاي گذشته نامه‌هاي سرگشاده زيادي با هدف درخواست از مسوولان براي مبارزه با قاچاق فيلم و محصولات فرهنگي، روي خروجي خبرگزاري‌ها قرار مي‌گرفت. عليرضا داوود‌نژاد از نخستين سينماگراني بود كه تاثير مخرب قاچاق فيلم و بازار سياه فروش محصولات فرهنگي را هشدار داده بود و يك‌بار هم دست به قلم شد و در يادداشتي تحت عنوان تقاضايي چند از نمايندگان مجلس، از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي خواست قبل از سوال از وزير ارشاد به چند نكته توجه كنند. اين نكات از ديد داوود‌نژاد عبارت بود از: «چرا بازار كالاهاي فرهنگي در كشور امنيت ندارد و توليدكنندگان داخلي امكان هيچ نوع نظارت و كنترل قانونمند بر خريد، فروش، عرضه و مصرف محصولات خود را ندارند؟ چرا دارايي‌ها و مخاطبان سينماي ايران در بازار سياه ويدئو و نمايش‌هاي غيرقانوني و فضاهاي ماهواره‌اي و اينترنتي به تاراج مي‌رود و هيچ‌كس جلودار آنها نيست؟ چرا در شرايطي كه توليدكنندگان داخلي فيلم، در تنگناهاي مالي و اقتصادي به سر مي‌برند محصول كار آنها به سرقت مي‌رود و به صورت قاچاق در سراسر كشور تكثير و توزيع غيرقانوني مي‌شود؟ چرا در شرايطي كه كودك، پير و جوان ايراني به طور مشخص مخاطب هدف فيلم‌ها و سريال‌هاي ماهواره‌اي و وارداتي قرار گرفته‌اند هزار شهر كشور ما سينما ندارد و اقدامات جدي براي جلوگيري از تاراج اين مخاطبان و بازگرداندن آنها به دامان توليد داخلي صورت نمي‌گيرد؟» اين كارگردان سينماي ايران در حالي اين نكات را به نمايندگان مجلس گوشزد كرد كه شايد آن دوران هنوز توجه مدير سينمايي دولت يازدهم جلب اين نكته نشده بود.
ساماندهي كنيد؛ ساماندهي كنيد
نزديك به سه ماه پس از تكيه مديران دولت يازدهم بر مسند فرهنگ و هنر كشور، ايوبي در آذر 92 به خانه سينما رفت و دقايقي را در تالار «سيف‌الله داد» با اين تشكل صنفي و سينماگران به گفت‌وگو نشست. در اين نشست كه عبدالرضا رحماني‌فضلي (وزير كشور و دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر) به عنوان ميهمان ويژه حضور داشت، ايوبي از قاچاق محصولات فرهنگي و فيلم‌ها به عنوان يك معضل ياد كرد و گفت: «سينماي ايران از قاچاق محصولات فرهنگي رنج مي‌برد بنابراين از برنامه‌هاي اصلي من بود و هست كه خدمت وزير كشور برسم تا با كمك ايشان و همكاران‌شان از شر اين مشكل خلاص شويم، البته فكر مي‌كنم الان بوي اين خلاصي مي‌آيد. » ايوبي در حالي اين سخنان را با قدرت بيان مي‌كرد كه سينماگران را نسبت به ريشه‌كن شدن اين پديده مخرب اميدوار كرد. اما رييس سازمان سينمايي بار ديگر اين حرف‌ها را در ديدار نوروزي سال 1394 با اهالي خانه سينما تكرار و يكي از اولويت‌هاي سال گذشته را رسيدگي به وضعيت سينماي خانگي و مقابله با قاچاق فيلم اعلام كرد.
فروش سالانه سينماي ايران 50 تا 70 ميليارد تومان محاسبه مي‌شود؛ عددي كمتر از يك‌دهم گردش مالي شبكه قاچاق فيلم در ايران! كارشناسان سود سالانه شبكه قاچاق سينماي ايران را حدود 750 ميليارد تومان اعلام كرده‌اند. اگر تنها 20 درصد از سود اين شبكه قاچاق نصيب فيلم‌هاي ايراني شود، سينماي ايران نه‌تنها از وضعيت ورشكستگي نجات مي‌يابد بلكه به سودآوري هم خواهد رسيد. مساله نگران‌كننده اينجاست كه به گفته برخي كارشناسان سينما، مافياي قاچاق تهديدي جدي براي سينماي ايران و سرمايه‌گذاري در اين عرصه محسوب مي‌شود. اين نكته‌اي بود كه نخستين بار از زبان سيدمصطفي ابطحي، دبير ستاد صيانت از آثار فرهنگي، در مراسمي كه 12 مرداد 94 براي امحاي سه ميليون نسخه مكشوفه فيلم‌هاي سينمايي برگزار شده بود، مطرح شد. اين مدير فرهنگي در مراسم مذكور و در جمع تعداد زيادي از اهالي سينما گفت: «حدود سه ميليون لوح فشرده كشف شده و اينها محصولاتي هستند كه كپي محصولات توليدشده داخلي محسوب مي‌شود، به همين دليل نمي‌شود آنها را قاچاق ناميد بلكه دزدي و سرقت هستند. در اين بخش مافيايي شكل گرفته كه با كپي آثار سينمايي درآمدي را كه به خانواده سينما تعلق دارد از آن خود مي‌كند. اين مافيا به‌قدري قدرتمند شده كه گاهي از مجوزهاي سازمان سينمايي هم بهره مي‌گيرد و به جاي توليد نرم‌افزار كه مجوز آن را گرفته از آثار سينمايي و انيميشن كپي تهيه و با قيمت كم در بازار عرضه مي‌كنند. » اين مقام مسوول در حاشيه اين مراسم آماري را منتشر كرد كه خبر از وخامت ماجرا دارد، ابطحي گفت: «قاچاق و كپي غيرمجاز مافياي اين عرصه بيش از 500 ميليارد تومان در سال به جيب مي‌زنند. » حالا اما، اين آمار، صحبت‌ها و نامه‌ها در حالي مطرح مي‌شوند كه قاچاقچيان سينمايي همچنان «مشغول كارند». با گسترش فضاي اينترنت و پيشرفت و فراگير شدن آن، سرقت، كپي و هر نوع روش خلاف قانون وارد مرحله جديدي شد و بازار دانلود غيرقانوني و غيرمجاز روزبه‌روز داغ‌تر. آنچه بيان شد، يك روي سكه سرقت آثار و ظلم به سينماي ايران است. اما ظلم‌كنندگان، فقط قاچاقچيان و كپي‌كنندگان سودجو نيستند. «فرهنگ عمومي جامعه» هم در اين سرقت سازمان يافته، با آنها همسو است. وقتي مردم «هنردوست» و «علاقه‌مند به سينماي ايران» هم ترجيح مي‌دهند به جاي اينكه با خانواده خود از «فست‌فود»ها دل كنده و به سالن‌هاي سينما بروند يا حداقل، نسخه توزيع‌شده رسمي آثار سينمايي در شبكه نمايش خانگي را خريداري كنند، نسخه كپي‌شده آن را فقط هزار تومان ارزان‌تر خريده يا روي صفحه رايانه شخصي خود در خانه، روي لينك مستقيم رايگان براي دانلود آثار «كليك» كنند، تكليف دلخوشي اهالي سينماي ايران براي افزايش فروش آثار هنري خود روشن است. نكته نگران‌كننده‌تر، آموزش اين «زرنگ‌بازي» به فرزنداني است كه به عنوان نسل آينده اين كشور، قرار است به سينماي ايران روي خوش نشان دهند.
اين روزها كه در آستانه برگزاري جشنواره ويدئويي فيلم ياس هستيم محمل مناسبي براي پرداختن به اين مسائل وجود دارد؛ جشنواره‌اي كه به توليدات شبكه نمايش خانگي اختصاص دارد و امسال با برگزاري چهارمين دوره خود به نظر جان تازه گرفته و خبرساز شده است، خبرهايي كه باعث شد درباره چند و چون بازار شبكه نمايش خانگي و اهميت برگزاري جشنواره ويدئويي فيلم ياس در ترويج فرهنگ‌سازي در مقابله با قاچاق فيلم نظر دو هنرمند را جويا شويم.
جشنواره فيلم ياس، فرصتي براي فرهنگ‌سازي
در جامعه
تهيه‌كننده فيلم پرمخاطب «مارمولك» كه در ابتداي دهه 80، مسائل زيادي به دنبال داشت، ظرفيت‌هاي شبكه نمايش خانگي را بيش از اين توصيف كرده و مي‌گويد: «با افزايش توليد محتوا مي‌توان اين عرصه را به رونق اقتصادي رساند و جشنواره فيلم ياس به اين رونق مي‌افزايد. » منوچهر محمدي در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره جشنواره ويدئويي فيلم ياس، مي‌گويد: «تشويق و ترغيب فيلمسازان در جشنواره فيلم ياس باعث ارتقاي كيفيت سطح شبكه نمايش خانگي مي‌شود و ترويج فرهنگ خريد نسخه اصل به‌جاي دانلود و كپي را در پي خواهد شد.»
مديركل ارزشيابي معاونت سينمايي دولت اصلاحات با اشاره به اينكه جشنواره‌هاي موضوعي در عرصه هنر جنبه تشويقي دارند، ادامه داد: «اين رويدادها به رونق و فضاسازي كمك مي‌كنند و كاركرد بيشتري براي آن نبايد متصور بود.»
سرمايه‌گذاري در شبكه نمايش خانگي
ابوالحسين داودي نيز شبكه نمايش خانگي را فرصتي براي قابل دسترس شدن نسخه فيلم‌ها در جامعه برمي‌شمارد: نسبت به گذشته فيلم‌ها سريع‌تر و اصولي‌تر براي مردم توزيع مي‌شود. كارگردان فيلم «رخ ديوانه» در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره جشنواره ويدئويي فيلم ياس، مي‌گويد: «سرمايه‌گذاري در شبكه نمايش خانگي عرصه را براي رقابت سالم باز مي‌گذارد و قطعا كيفيت توليد را افزايش مي‌دهد.» اين فعال فرهنگي با اشاره به استقبال مردم از خريد نسخه اصل فيلم‌هاي ايراني، ادامه مي‌دهد: «اين فرهنگ با توليد آثار با كيفيت رايج مي‌شود.»