چالش‌هاي پيش روي عربستان بعد از مرگ پادشاه
بحران جانشيني
مصطفي كريمي/ اوايل روز جمعه با مرگ ملك عبدالله بن عبدالعزير پادشاه عربستان سعودي روند انتقال قدرت، در برهه حساسي كه اين كشور به عنوان متحد اصلي امريكا در خاورميانه با پيامدهاي سقوط قيمت نفت و گسترش خشونت‌طلبي نيروهاي اسلامي (نيروهاي تكفيري) دست و پنجه نرم مي‌كند، با پيچيدگي‌هاي فراواني رو‌به‌رو شده است. بر اساس گزارش تلويزيون دولتي سعودي شاهزاده سلمان برادر عبدالله جانشين وي شد. با اين وصف كنترل مهم‌ترين قدرت سني در منطقه و نزديك‌ترين متحد عرب امريكا در سيطره يك پادشاه 79 ساله قرار مي‌گيرد. به دست گرفتن امور توسط سلمان، موضوع انتقال قدرت در عربستان به نسل بعدي شاهزاده‌هاي سعودي را، در اين كشور 28 ميليوني در يك برهه زماني حساس در منطقه‌اي بحران‌زده، به تعويق خواهد انداخت. اين تحولات در زماني به وقوع مي‌پيوندد كه ناظران در رياض در سطح وسيعي انتقال آرام قدرت به سلمان را پيش‌بيني كرده‌اند، اما مساله اينجاست كه وضعيت جسماني نامساعد وي به معني دوره حاكميت نسبتا كوتاهش خواهد بود. عربستان سعودي يك عضو اصلي ائتلاف تحت رهبري امريكا بر ضد «داعش» و متحد اصلي دولت يمن در همسايگي آن است كه به‌تازگي سقوط كرد. سيمون هندرسون از اعضاي موسسه سياست خاورميانه و كارشناس مسائل بين‌المللي، در مورد روند جانشيني در عربستان مي‌گويد: با وجود بحث‌هايي كه درباره انتقال آرام قدرت صورت گرفته است، دلايل زيادي براي اين پيش‌بيني وجود دارد كه عربستان سعودي دوران بسيار دشواري را پيش رو خواهد داشت. هندرسون گفت: حضور پادشاهي در اريكه قدرت بدترين رويداد در اين برهه زماني دشوار است كه يمن در حال فروپاشي بوده، داعش پشت مرزها است... از منظر سعودي‌ها، خاورميانه در شرايط بسيار خطرناكي قرار دارد. سال گذشته ميلادي، ملك عبدالله ظاهرا در تلاش براي جلوگيري از نزاع بر سر جانشيني‌اش در اقدامي بي‌سابقه شاهزاده مُقرن جوان‌ترين برادرش را معاون وليعهد اعلام كرد. شاهزاده مقرن روابط خوبي با امريكا به عنوان مهم‌ترين متحد عربستان سعودي دارد. اما آن انتصاب، مخالفت شديد جمع كثيري از شاهزادگان سعودي را برانگيخت كه اقدام عبدالله را مغاير با سنن پيشين در مورد جانشيني مي‌دانستند، كه هر پادشاه بايد وارث خودش را تعيين كند. علاوه بر اين مباحث، مادر مقرن يمني‌تبار بوده و برخي او را به لحاظ دودمان مناسب براي پادشاهي سعودي نمي‌دانند. بر پايه سنن سعودي‌ها، شاه سلمان مي‌تواند خودش جانشينش را معين كند اما به احتمال قريب به يقين، نظرها بر اين است كه وي مقرن را از معاونت به وليعهدي ارتقا خواهد داد. در آن صورت نيز، خاندان سلطنتي سعودي با چالش به‌مراتب پيچيده‌تري درباره جانشيني مقرن، مواجه خواهد بود، اما به احتمال زياد يكي از شاهزاده‌هاي نسل بعد، جانشين وي خواهد شد كه نوه عبدالعزيز بن سعود بنيانگذار حكومت سعودي خواهد بود. صدها شاهزاده متعلق به آن نسلند. اكنون چنددستگي در خاندان بزرگ آل‌سعود موج مي‌زند. حتي اگر خصومت‌ها محدود به كاخ سلطنتي باشد، نزاع‌هاي دروني در كاخ سلطنتي، مي‌تواند روند تصميم‌گيري را در اين كشور پادشاهي در يك دوره زماني حساس فلج كند. هندرسون معتقد است اين احتمال وجود دارد كه كشمكش‌ها وسيع‌تر از آن باشد كه خاندان سعودي اذعان مي‌كند، زيرا آنها اصلا نمي‌خواهند اختلافات حادشان علني شود و تلاش مي‌كنند بر آن كاملا سرپوش بگذارند. بر اين اساس، برخي معتقدند سلمان از سلامت رواني كافي براي اداره كشور برخوردار نيست و جناح‌هاي ديگر مطالبات‌شان را پيش خواهند برد. «منطق غرب» اقتضا مي‌كند در اين برهه زماني حساس، كه خشونت رو به گسترش است، سعودي‌ها در اقدامي هوشمندانه‌تر از سلمان صرف‌نظر و مقرن يا يك نفر از نسل بعد را به عنوان پادشاه برگزينند. همچنين عربستان از سوي ديگر با عراق هم‌مرز است كه قلمرو نفوذ داعش است و از سمت جنوب در مجاورت يمن قرار دارد كه در هنگامه يك جنگ قدرت بوده كه به عقيده سعودي‌ها منجر به تقويت ايران به عنوان رقيب منطقه‌اي آنها خواهد شد.