يادداشت اعتراضي اصغر فرهادي
استثنا نيستم، به امريكا نمي‌آيم
واكنش لاريجاني به اقدام ترانه عليدوستي: موضع هنرمند ما نمونه‌اي از غيرت ملي‌است
بهار سرلك
«متاسفم كه از طريق اين نوشته اعلام مي‌كنم در مراسم اسكار امسال در كنار ديگر اهالي سينما شركت نخواهم كرد. » سرانجام اصغر فرهادي به هياهويي كه فرمان اجرايي دونالد ترامپ به پا كرده بود، واكنش نشان داد. روز جمعه دونالد ترامپ فرمان اجرايي را امضا كرد كه بر اساس آن ورود مهاجران هفت كشور به خاك امريكا به مدت 120 روز به حالت تعليق درآمد. امضاي ترامپ زندگي دانشجويان و بسياري از افرادي كه به اين كشور رفت‌وآمد مي‌كنند را تحت تاثير قرار داد. اصغر فرهادي يكي از افرادي است كه حضورش با توجه به اين فرمان اجرايي در مراسم اهداي جوايز اسكار در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته است. كار تا جايي پيش رفت كه آكادمي اسكار براي آرام كردن فضا پا پيش گذاشت و از غيبت اصغر فرهادي در اين مراسم ابراز نگراني كرد، اما اين واكنش نيز راه به جايي نبرد. روز گذشته بالاخره اصغر فرهادي با انتشار بيانيه‌اي در نيويورك‌تايمز موضع خود را درباره حضورش در مراسم اسكار امسال اعلام كرد. فرهادي در حال برنامه‌ريزي براي حضور در بزرگ‌ترين مراسم اهداي جوايز سال بوده است ولي «اما و اگرهاي» فرمان اجرايي ترامپ براي او به هيچ‌وجه قابل قبول نيست و مي‌نويسد كه حتي اگر استثنايي براي سفر او در نظر گرفته شود باز هم در اين مراسم شركت نمي‌كند: «در روزهاي گذشته با وجود شرايط غيرمنصفانه‌اي كه براي ورود مهاجران و مسافران چند كشور به ايالات متحده پيش آمد، همچنان تصميمم بر حضور در اين مراسم بود و ابراز نظراتم به رسانه‌ها درباره اين شرايط و به هيچ عنوان قصد عدم حضور يا تحريم مراسم را به نشانه اعتراض نداشتم چون آگاهم كه بسياري از اهالي سينماي امريكا و اعضاي آكادمي مخالف افراطي‌گري و تندروي‌هايي هستند كه اين روزها بيش از گذشته در حال اعمال است و همان‌گونه كه روز اعلام نتايج آكادمي به پخش‌كننده‌ام در امريكا اعلام كردم به همراه مديرفيلمبرداري‌ام در اين مراسم حضور خواهيم داشت، همچنان تصورم همراه بودن در اين اتفاق بزرگ فرهنگي بود. اما امروز به نظر مي‌آيد كه اين امكان حضور با اما و اگرهايي همراه است كه برايم به هيچ عنوان پذيرفتني نيست حتي اگر براي سفر من به امريكا استثنايي قايل شوند. پس مايلم آنچه را كه قرار بود در فرصت سفرم بيان كنم در اينجا ابراز نمايم. »
فرهادي در ادامه به سياست‌هايي كه بويي از ابزاري به نام ديپلماسي نبرده است اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «تندروها با وجود جنگ‌ها و دعواهاي سياسي‌شان در همه جاي دنيا، بسيار شبيه به هم به جهان مي‌نگرند. آنها براي درك جهان چاره‌اي ندارند جز تقسيم آن به دو بخش ما و ديگران تا همواره با ساختن تصويري هولناك از ديگران، مردم كشورشان را دچار ترس از آنها بكنند. اين فقط محدود به امريكا نيست. در كشور من نيز تندروها اينگونه‌اند. سال‌هاست در دو سوي اقيانوس عده‌اي تندرو تلاششان بر آن است تا از مردم كشور مقابل تصويري غيرواقعي و هولناك بسازند و از تفاوت‌هاي بين ملت‌ها و فرهنگ‌ها اختلافات، و از اختلافات دشمني‌ها، و از دشمني‌ها ترس ايجاد كنند. ترس مردم ابزار مهمي است براي توجيه افراطي‌گري و تندروي صاحبان ذهن‌هاي بسته. حال آنكه من باور دارم شباهت‌هاي بين انسان‌ها در روي اين كره خاكي در سرزمين‌ها، فرهنگ‌ها و اديان مختلف بسيار گسترده‌تر از تفاوت‌هاست. من باور دارم ريشه بسياري از خشونت‌هاي امروز جهان در ميان ملت‌ها را بايد در تحقيرهاي دو سويه ديروزشان جست‌وجو كرد و تحقيرهاي امروز ملت‌هاي ديگر به يقين بذري است براي خشونت‌هاي فردا. تحقير ملت‌هاي ديگر به بهانه حفظ امنيت مردم يك كشور پديده تازه‌اي در جهان نيست و همواره خود زمينه‌اي براي ايجاد شكاف و دشمني در آينده بوده است. من از اين طريق انزجار خود را از شرايط تحميل شده ناعادلانه‌اي كه براي ورود قانوني بعضي از هموطنانم و همچنين مردم شش كشور ديگر به ايالات متحده در حال اعمال است ابراز مي‌كنم و اميدوارم اين شرايط منجر به شكاف بيشتر بين ملت‌ها نشود.»
ابراز نگراني آكادمي اسكار از احتمال غيبت فرهادي
اصغر فرهادي براي كارگرداني هفتمين اثرش يعني «فروشنده» در بخش بهترين فيلم خارجي زبان اسكار نامزد شده اما در سه روز گذشته هراسي از امكان حضور نداشتن او در مراسم ماه آينده اسكار تمامي رسانه‌هاي جهان و به خصوص امريكا را دربرگرفت.
آكادمي در حمايت از اصغر فرهادي و در اعتراض به اين اقدام تبعيض‌آميز ترامپ بيانيه‌اي را شنبه‌‌شب منتشر كرد. در اين بيانيه مي‌خوانيم: «آكادمي اسكار دستاوردهاي هنر فيلمسازي را صرف‌نظر از تفاوت‌هاي ملي، قومي يا مذهبي، كه مرزها را پشت سر مي‌گذارند و جهانيان را مورد مخاطب قرار مي‌دهد، تجليل مي‌كند. ما به عنوان حامي فيلمسازان- و حقوق همه انسان‌ها- در سراسر جهان نگراني بي‌حدوحصر خود را از اينكه اصغر فرهادي- كارگردان فيلم برنده اسكار «جدايي نادر از سيمين» از ايران، در كنار بازيگران و عوامل فيلم «فروشنده» كه امسال نامزد اسكار است، از ورود به كشور منع شوند، ابراز مي‌داريم.»
روز جمعه تريتا پارسي، رييس شوراي ملي ايرانيان امريكا در صفحه توييتر خود تاييد كرد كه اصغر فرهادي اجازه ورود به امريكا براي حضور در مراسمي كه پايان‌دهنده فصل جوايز به شمار مي‌رود، نخواهد داشت. پارسي در گفت‌وگويي تلفني با خبرگزاري سي‌ان‌ان گفت: «فرهادي نمي‌تواند به امريكا سفر كند. او گذرنامه ايراني دارد بنابراين نمي‌تواند وارد خاك امريكا شود. هيچ راهي ندارد مگر اينكه ترامپ استثنايي قايل شود.» او در ادامه صحبت‌هايش گفته است: «واضح است كه غيبت فرهادي سايه‌اي بر اين رويداد سينمايي خواهد انداخت. قرار است اين مراسم تجليل از هنري باشد كه هيچ مرز و محدوده‌اي براي آن مفروض نيست. و حالا مي‌بينيم كه مرزها چه قابليت‌هايي دارند.»
فرهادي كه جايزه بهترين فيلم خارجي‌زبان اسكار 2012 و گلدن‌گلوب همان سال را براي فيلم «جدايي...» به خانه آورده است، به هنگام دريافت جايزه‌اش در مراسم گلدن گلوب، فرصت را غنيمت شمرد و درباره مردم ايران صحبت كرد و گفت «فكر مي‌كنم آنها مردمي دوستدار صلح هستند.» پارسي اميدوار است كه اگر جايزه بهترين فيلم خارجي اسكار 2017 نصيب فرهادي نشود، برنده اين جايزه به جاي فرهادي در اين خصوص صحبت كند: «اميدوارم برنده جايزه احساس خود را از رد كردن نابغه‌اي همچون اصغر فرهادي آن هم فقط به خاطر زادگاهش، ابراز كند.»
پارسي در مصاحبه‌اي ديگر با نشريه تايمز گفت: «اين قانون واضح است و تاييديه‌هاي حضور نداشتن فرهادي در مراسم را شنيده‌ام. احتمال نمي‌دهم [آكادمي] بتواند استثنايي براي حضور فرهادي در مراسم ايجاد كند و همچنين دولت ترامپ حاضر به ايجاد چنين استثنايي باشد.» مجله «پيپل» نيز گزارش كرد كه كاخ سفيد پيشنهاد داده است فرهادي هنوز هم مي‌تواند براي حضور در مراسم به امريكا بيايد.
در اين ميان بسياري از هنرمندان جامعه جهاني سينما نگراني خود را از اين اقدام ترامپ ابراز كرده‌اند؛ جشنواره فيلم ترايبكا كه رابرت دنيرو يكي از بنيانگذاران آن است، 28 ژانويه در توييتر رسمي جشنواره نوشت: «از ورود اصغر فرهادي نامزد اسكار به امريكا براي حضور در مراسم اسكار در ماه فوريه جلوگيري شده است. اين خبر مايه دلشكستگي و غيرقابل قبول است.»
برخي سينماگران از جمله ديويد كراس، كمدين و كارگردان امريكايي، از تمامي هنرپيشه‌ها خواسته‌اند مراسم اسكار را تحريم كنند. جالب است كه حاميان ترامپ نيز تحريم اسكار را خواستار شده‌اند تا بدين طريق ضربه‌اي به «گلچين‌هاي هاليوودي» زده باشند.
واكنش علي لاريجاني به تحريم اسكار از سوي ترانه عليدوستي
اما ترانه عليدوستي نخستين بازيگري بود كه مراسم اسكار امسال را تحريم كرد. زماني كه هنوز دستور اجرايي ترامپ به مرحله اجرا نرسيده بود، عليدوستي در صفحه توييتر و اينستاگرام خود پوستري از فيلم «فروشنده» منتشر كرد و نوشت: «قانون منع ايرانيان و شش كشور ديگر از ورود به امريكا، حتي اگر موقتي باشد تبعيض‌آميز است و غيرقابل پذيرش. نمي‌دانم اين منع شامل وقايع فرهنگي هم خواهد شد يا نه، اما اگر يك درصد هم نشود، من براي شركت در مراسم اسكار به اين كشور سفر نخواهم كرد.»
در واقع عليدوستي صداي مردمي شد كه به دلايلي مجبور به سفر به امريكا هستند. او در مصاحبه‌اي با نيويورك تايمز گفت: «تصميم گرفتم حتي اگر شرايطش را هم داشتم به اين مراسم نروم چرا كه عميقا ناراحت مي‌شوم وقتي ببينم مردم عادي كشورم از حق قانوني خود كه دسترسي به فرزندشان يا حاضر شدن در كلاس‌هاي درس است، محروم شده‌اند. مردمي هستند كه بايد تحت درمان فوري قرار بگيرند. مطمئنم آنها براي مسافرتي تفريحي خود را درگير چنين دشواري‌هايي نمي‌كنند؛ بنابراين ممكن است موردي جدي براي سفر داشته باشند.»
روز گذشته علي لاريجاني، رييس مجلس شوراي اسلامي در نطق پيش از دستور خود در آغاز جلسه علني مجلس، تحريم اسكار از سوي ترانه عليدوستي را تحسين كرد و گفت: «موضع هنرمند گرامي ما در تحريم حضور در جشنواره هنري امريكا نمونه‌اي از غيرت ملي ملت ايران است. دولت امريكا بايد از اين نمونه درس بگيرد كه در مقابل يك ملت بزرگ و ريشه‌دار و متمدن قرار دارد و اينگونه اقدامات عجولانه و نارس بيش از آنكه قدرت آنها را نشان دهد هراس و ضعف آنها را هويدا مي‌كند.»
از طرفي ديگر تلاش‌هاي آكادمي اسكار در سال‌هاي گذشته براي جهاني شدن اعضايش نيز زير سايه اين دستور قرار گرفته است. سال گذشته بيش از 40 درصد مدعوين از خارج امريكا به اين آكادمي دعوت شدند؛ از جمله عباس كيارستمي و هيفا المنصور نخستين فيلمساز زن عربستان سعودي.