امروز در تاريخ
جنگ در سال‌هاي سياه (1293)
سال‌هاي پاياني سده سيزدهم خورشيدي ايران وضعيت سياسي، اقتصادي و اجتماعي مساعدي ندارد. مشروطه ايراني در شكل طفلي نارس با نزاع‌ها و جدال‌هاي گروه‌هاي سياسي و فكري رخ داده بود و نظام سياسي حاكم سخت دچار تنش و درگيري بود. جنگ جهاني اول در همين سال‌ها آغاز شد و ايران ناخواسته پايش به منازعه كشيده شد. ششم بهمن ماه 1293 سال روز آغاز جنگ بين قواي روس و عثماني در آذربايجان ايران است. با آغاز جنگ جهاني اول و با وجود اعلام بي‌طرفي ايران در اين جنگ، سپاه عثماني در اوايل دي ماه 1293 ش به آذربايجان ايران يورش برد و آن را به تصرف خود درآورد. پس از تجاوز عثماني، دولت روسيه نيز قواي خود را وارد ايران كرد و بر سر تصرف شهرهاي ايران، نبرد سختي بين دو طرف در خاك ايران صورت گرفت. اين جنگ با شكست عثماني در هشتم دي 1293 به پايان رسيد و تا چند سال، سپاه روسيه در شمال و غرب ايران به انواع جنايت و غارتگري ادامه مي‌داد. در اين زمان، دولت ايران نهايت ضعف خود را ميگذراند و كمترين مقاومتي در برابر متجاوزان كه شمال و جنوب كشور را به اشغال خود درآورده بودند، از خود نشان نميداد.
سفر شاه جوان به فرنگ (1300)
احمد شاه قاجار (1308- 1375) در 12 سالگي به سلطنت رسيد اما علاقه چنداني به تاج و تخت نداشت. در سال‌هاي زوال قاجاريه بر مسند نشست؛ دوره‌اي كه ايران اوضاع نابساماني داشت، سال‌هاي پس از مشروطه بود و جنگ جهاني اول ناخواسته و بالاجبار پاي بيگانگان را به كشور باز كرده بود. همواره دنبال بهانه بود تا از ايران برود و زندگي در فرنگستان را بر ماندن در ايران و تكيه بر تخت شاهي ترجيح مي‌داد. يك بار وثوق الدوله او را رهسپار سفري اروپايي كرد كه مورد استقبال قرار گرفت. دومين سفر او در ششم بهمن ماه سال 1300 صورت گرفت. احمد شاه در نهايت در 9 آبان 1304 از سلطنت خلع شد، در آن هنگام نيز در پاريس بود كه به او اجازه بازگشت به ايران داده نشد. او درست چهار سال و چهار ماه پس از خلع قاجاريه در سن 32 سالگي در پاريس و در تبعيد در گذشت.
تظاهرات مردمي براي نفت (1329)
ماه‌هاي پاياني سال 1329 خورشيدي ايران در سر خط خبرهاي دنياست. دعواي ميان ايران و انگلستان درباره مساله نفت و ملي شدن آن بالا گرفته و البته در داخل كشور نزاع‌هاي تند و تيز درباره تصويب يا عدم تصويب قانون ملي شدن نفت در مجلس شوراي ملي مطرح است. كميسيون نفت مجلس شوراي ملي قصد دارد تا قراردادهاي خارجي را لغو و نفت را ملي كند، اما شاه سپهبد حاج علي رزم‌آرا را به عنوان نخست وزير اعلام مي‌كند. رزم‌آرا از مخالفان ملي شدن نفت است و ميان او مجلس اختلافات گسترده است. در اين ميان اختلاف مجلس و مردم با نخست وزير شدت گرفت تا اينكه آيت‌الله براي آگاهي مردم و نيز درخواست جهت ملي شدن نفت، اجتماع بزرگي را در ششم بهمن 1329 در مدرسه شاه برگزار كرد. در نهايت، رزم آرا كه تصميم جدي براي تصويب لايحه الحاقي نفت داشت، توسط خليل طهماسبي از ياران فداييان اسلام ترور شد و در پايان اسفند 1329، مجلس، ملي شدن صنعت نفت را به تصويب رساند.
رفراندوم سياه (1341)
ششم بهمن 1341 (26 ژانويــــه 1963) رفراندوم براي تصويب اصـــول شــش‌گانه اصلاحات معروف به «انقلاب سفيد» در سراسر ايران برگزار شد. جان اف. كندي، رييس‌جمهوري وقت امريكا برگزاري رفراندوم را تبريك گفت و از آن پس تا پيروزي انقلاب در بهمن ماه 1357، هر سال به آن مناسبت در روز ششم بهمن مراسمي برگزار مي‌شد كه بزرگ‌ترين اين مراسم در ششم بهمن سال 1356 (يك سال پيش از رفتن شاه) برگزار شده بود كه گزارش شده بود بيش از يك ميليون نفر در اجتماع مربوط، در ميدان آزادي (شهياد وقت) و خيابان منتهي به اين ميدان شركت كرده بودند!
به نوشته برخي مورخان و اسناد دولتي امريكا، جان اف. كندي [از حزب دموكرات] در ديداري كه پس از آغاز حكومت خود، با شاه در واشنگتن داشت به او توصيه كرده بود كه براي كاهش فشار كمونيست‌ها و انتقاد ديگران دست به يك رشته اصلاحات داخلي بزند ـ اصلاحاتي كه بعدا «انقلاب سفيد» نام گرفت و شالوده آن به دست دكتر علي اميني در زمان نخست وزيري‌اش ريخته شده بود.
دكتر اميني به داشتن روابط دوستانه با حزب دموكرات امريكا شهرت داشت و تا ماه‌هاي آخر نخست وزيري‌اش مورد حمايت دولت جان اف. كندي بود. وي زماني سفير ايران در امريكا بود و اين دوستي ريشه در همان زمان داشت. اسنادي كه اخيرا انتشار يافته حكايت از آن دارد كه جان اف. كندي از علي اميني و حتي سپهبد تيمور بختيار خواسته بود كه اصلاحات در ايران انجام و كشور دموكراتيزه شود. وي به شاه گفته بود كه اگر مي‌خواهد شورش و انقلاب نداشته باشد و با خاطر آسوده رياست كند بايد انتخابات ايران برپايه اصول دموكراسي انجام شود و ايران شوراي انتخابي شهر و استان داشته باشد. تاسيس حزب و انتشار نشريه كه ابزار دموكراسي هستند بايد آزاد باشد و انحصاري نباشد و اصول اعلاميه جهاني حقوق بشر نقض نشود. تيمور بختيار سال‌ها بعد ضمن اعتراف به تماس خود با كاخ سفيد واشنگتن در سفرش به امريكا، گفته بود كه پرزيدنت كندي تنها تاكيد بر رعايت اصول دموكراسي و رعايت حقوق بشر در ايران داشت و حرفي از اصلاحات ارضي نزده بود. ولي ديگران گفته‌اند كه كندي با فئوداليسم (نظام ارباب و رعيتي ـ روش قديمي مالكيت مزرعه، ده و روستا) مخالف بود و اين روش را متناسب با وضعيت و پيشرفت‌هاي قرن 20 نمي‌دانست. به گفته همين منابع، سپهبد بختيار در تماس با كاخ سفيد واشنگتن اشاره كرده بود كه به مصلحت كشور است كه با انجام كودتا، شاه را بركنار كند.