رياض در جست‌وجوي فصلي نو در رابطه با بغداد

گروه ديپلماسي

صبح روز شنبه 25 فوريه 2017، پايتخت عراق ميزبان مهماني بود كه مي‌گويند ناخوانده و سرزده به بغداد رفته است: عادل‌الجبير، وزير امور خارجه عربستان سعودي. اين نخستين‌بار از سال 2003 ميلادي بود كه يك مقام در اين جايگاه از خاندان سعودي به عراق سفر كرده است. اگر رابطه دولت‌هاي كشورهاي مهمان و ميزبان رابطه‌اي عادي بود، رسانه‌هاي بين‌المللي چالش‌هاي منطقه‌اي و جهاني را بخشي از رايزني‌هاي مقام‌هاي عربستان و عراق مي‌دانستند، اما اختلاف ميان بغداد و رياض به اندازه‌اي عميق است كه به نظر مي‌رسد تمام‌وقت مهمان و مقام‌هاي ميزبان به گفت‌وگو درباره اختلاف‌هاي دو كشور و همچنين خصومت‌هاي آنها گذشته باشد. درحالي كه معمولا سفرهايي از اين جنس از قبل اعلام مي‌شوند اما اعضاي كميسيون روابط خارجي پارلمان عراق نيز مي‌گويند كه از سفر الجبير به بغداد غافلگير شده‌اند و خبر حضور وزير امور خارجه عربستان در كشورشان را از رسانه‌هاي شنيده‌اند.
تاكيد بر تلاش براي حل اختلاف‌ها
عراقي‌ها اين سفر را گامي مهم و كليدي در عادي‌سازي رابطه بغداد – رياض مي‌دانند. روز گذشته دفتر رسانه‌اي حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق در بيانيه‌اي اعلام كرد كه عادل‌الجبير، در ديدار با العبادي پيروزي‌هاي محقق شده عليه داعش را تبريك گفت و بر آمادگي كشورش براي حمايت از بازگشت ثبات به مناطق آزادشده، تاكيد كرد. در اين بيانيه آمده است كه اين ديدار به بررسي روابط دوجانبه ميان دو كشور و راه‌هاي تضميني براي تحكيم اين روابط در تمامي زمينه‌ها و مبارزه با داعش و پيروزي‌هاي حاصل شده عليه داعش توسط نيروهاي عراقي پرداخت. به گزارش ايسنا، در اين ديدار بر انجام تلاش‌هاي بيشتر براي همكاري در مبارزه با تروريسم و انديشه‌هاي راديكالي كه بر تمام منطقه و جهان تاثير مي‌گذارد، تاكيد شد.
سفير جديد، سوغات الجبير براي عراقي‌ها
همزمان با حضور الجبير در بغداد برخي منابع خبري از تعيين سفير جديد عربستان در بغداد و معرفي وي به حيدرالعبادي خبر دادند. ثامر السبهان، سفير سابق عربستان در بغداد در پي مداخله‌هاي بسيار در امور عراق و تلاش‌ها براي تنش‌زايي در اين كشور، با واكنش مقامات بغداد مجبور به ترك عراق شد و اين در حالي بود كه در همان زمان بسياري انتصاب سفير از سوي عربستان سعودي براي بغداد را نشانه‌اي از تمايل دو كشور به توسعه روابط خوانده بودند. عربستان سعودي بعد از حمله صدام حسين به كويت در سال 1990، سفير خود در بغداد را احضار كرد و بعد از آن سفيري براي خود تعيين نكرد. بعد از گذشت بيش از 25 سال عربستان سرهنگ ثامر السبهان را به عنوان سفير خود تعيين كرده بود كه در دوره وي رابطه دو كشور متشنج‌تر هم شد. سليم جبوري، رييس پارلمان عراق از سفر عادل‌الجبير به بغداد استقبال كرد. دفتر رسانه‌اي جبوري در بيانيه‌اي اعلام كرد كه سفر الجبير به بغداد براي توسعه روابط دوجانبه و تحكيم روابط و محبت و برادري ميان دو كشور برادر صورت مي‌گيرد و همچنين در تحقق امنيت و ثبات براي تمام منطقه نقش خواهد داشت. درحالي كه رسانه‌هاي نزديك به دولت عراق ترجيح مي‌دهند اين سفر را غيرمنتظره بخوانند اما عباس البياتي، عضو كميسيون روابط خارجه در پارلمان عراق روز گذشته و همزمان با اين سفر گفت كه از سه ماه قبل براي انجام سفر عادل‌الجبير به بغداد اقداماتي انجام مي‌شد اما اين سفر چندين بار به دليل ترديد طرف عربستاني به تاخير افتاد. البياتي اين سفر را بخشي از سازش‌هاي منطقه‌اي دانست. محمد نوري عبد ربه، نايب‌رييس كميسيون روابط خارجه در پارلمان گفت: از سفر الجبير به عراق استقبال مي‌شود و اميدوارم كه اين سفر به نفع دو كشور باشد. بايد تمامي اختلافات به نفع منافع كنار گذاشته شود و وضعيت دشمني ميان دو كشور پايان يابد. همزمان با اين سفر مقام‌هاي سعودي تمايل خود را براي گشودن گذرگاه جميمه با عراق اعلام كردند.
عراق و عربستان در مسير عادي‌سازي رابطه؟
ميدل ايست‌مانيتور درباره اين سفر مي‌نويسد: رابطه عراق و عربستان در حالي كه قرار بود با تعيين سفير رو به بهبود قرار بگيرد با اظهارات ثامر السبهان درانتقاد از حشدالشعبي كه ارتباط‌هايي با تهران دارد و همچنين متهم كردن ايران به تلاش براي سوءقصد به جان خود در مسير تنش جدي قرار گرفت و در نهايت هم دوباره به حالت رابطه بدون حضور سفير بازگشت. البته تنها مساله رابطه تنش‌آميز عراق با عربستان نيز اظهارات السبهان نبود و عادل‌الجبير نيز يك بار با متهم كردن حشدالشعبي به تلاش براي افروختن آتش‌هاي قومي در عراق، خشم مقام‌هاي بغداد را برانگيخته بود. همچنين يك مقام آگاه درباره اين سفر به خبرگزاري فرانسه گفت: اين سفر براي احياي روابط دوجانبه به گونه‌اي مستحكم‌تر از قبل است و البته كه نخستين سفر از اين جنس در چندسال اخير به حساب مي‌آيد. خبرگزاري فرانسه در ادامه گزارش خود از اين سفر نوشته است: حيدرالعبادي كه از سال 2014 در عراق در قدرت است از همان ابتدا تمايل دولت خود را براي بهبود رابطه با عربستان نشان داده بود اما مسير اين عادي‌سازي رابطه بسيار ناهموار بود. الجبير در حالي براي عادي‌سازي رابطه به عراق سفر كرده است كه رياض به‌شدت در ميان جمعيت شيعه عراق كه اكثريت اين كشور هستند، نامحبوب است. بسياري از شيعيان عراق سياست‌هاي مخرب سعودي را عامل ناآرامي‌هايي مي‌دانند كه در سال 2014 در اين كشور رخ داد و البته همچنان هم ادامه دارد و بيشتر ماهيت نبرد ميان شيعه‌– سني را دارا است. هرچند كه عربستان سعودي مي‌گويد در ائتلاف مبارزه با داعش قرار دارد اما عراقي‌ها و برخي ديگر از كشورهاي منطقه اعتقاد دارند كه اين كشور بايد براي ريشه كن كردن داعش و تفكر اين گروه تلاش‌هاي بيشتري در سال‌هاي اوليه شكل‌گيري آن از خود نشان مي‌داد. عراقي‌ها اعتقاد دارند كه فعاليت‌هاي بسيار زياد داعش در الانبار كه ساكنان آن ارتباط‌هاي خوبي با عربستان سعودي دارند نتيجه حمايت‌ها يا سكوت‌هاي رياض است. الجبير در حالي به عراق سفر كرده است كه رابطه تهران و بغداد در عالي‌ترين سطح خود قرار دارد و همزمان ايران و عربستان هيچگونه رابطه ديپلماتيكي با هم ندارند. عادل‌الجبير در حالي با سفر به بغداد سنت شكني كرده است كه رياض در پرونده‌هاي منطقه‌اي اعم از سوريه تا يمن زمينگير شده است. پرونده سوريه كه يكي از اصلي‌ترين دلايل تطويل آن سياست تهاجمي بود كه عربستان در حوزه ديپلماسي دنبال مي‌كرد عملا از دست رياض و همراهانش در شوراي همكاري خليج فارس خارج شده و در اختيار ايران، روسيه و تركيه براي حل و فصل قرار گرفته است. از سوي ديگر، يمن به باتلاقي براي سعودي‌ها بدل شده است و علاوه بر اينكه اين كشور هزينه‌هاي بسياري در اين پرونده كرده اما عملا در آن گرفتار شده و هر روز صداي نهادهاي حقوق بشري عليه فعاليت‌هاي نظامي سعودي در يمن و كشتار زنان و كودكان بلندتر مي‌شود. از سوي ديگر دونالد ترامپ، در امريكا به روي كار آمده و سياست‌هاي كاملا مبهمي را در قبال كشورهاي خاورميانه اتخاذ كرده است. سياست‌هايي كه هرچند تا حدودي رياض را به دولت جديد امريكا در پرونده ايران هراسي مدنظرش اميدوار كرده است اما قابل اتكا نيز نيستند. در چنين شرايطي رياض ترجيح مي‌دهد روابط خصم‌آميز منطقه‌اي را متعادل كند و در همين راستا روند نزديكي به تركيه و سپس هدفمندسازي رابطه رياض – آنكارا در معادلات منطقه‌اي را دنبال مي‌كند. در مواجهه با بغداد نيز عربستان در مسير تنش‌زدايي از رابطه قرار گرفته است تا از خشونتي كه به ويترين سياست خارجي اين كشور در دو سال گذشته بدل شده بود، بكاهد. مسير توسعه رابطه تركيه و عربستان هموارتر است اما رابطه بغداد و رياض براي قرار گرفتن در مسير عادي‌سازي با چالش‌هاي بيشتري روبه رو است كه براي حل و فصل آنها رياض بايد در مرحله نخست دست از دخالت در امور داخلي عراق و همچنين تعيين خط‌مشي براي اين كشور در حوزه سياست خارجي بردارد.