فلسفه زمان از يونان باستان تا دوران معاصر
زمان چيست؟ قديس آگوستينوس متاله و فيلسوف بزرگ سده‌هاي ميانه در كتاب ماندگارش به نام اعترافات، نوشت در بدو امر اين پرسش به نظر بديهي و ساده به نظر مي‌رسد، اما وقتي در مقام پاسخگويي بر مي‌آييم، در مي‌يابيم كه با سوالي بنيادين و دشوار و غامض مواجه هستيم، پرسشي كه وجوه گوناگوني دارد و از منظرهاي مختلف مي‌توان بدان نگريست. طبيعت زمان و تغيير طي هزاران سال از جمله موضوعات اصلي مورد توجه فلاسفه بوده است. فيلسوفان متقدم يونان، همچون پارمنيدس و زنون‌الئايي، به طبيعت به ظاهر متناقض نماي تغيير به ديده شك مي‌نگريستند و با استدلال‌هاي ظاهرا ساده اما به واقع پيچيده‌اي نشان مي‌دادند كه قايل شدن به تغيير مستلزم تناقض است. فيلسوفان مسيحي چون آگوستينوس اهل هيپو و فيلسوفان مسلمان مثل غزالي، مساله گذر زمان را در پيوند با مساله ابديت دنبال مي‌كردند و اين مطالعات به وضوح در تلقي كانت از عليت، معرفت و استدلال كلامي- جهان شناختي اثر گذار بود. كانت شيوه تازه‌اي از تفكر درباره ايده‌آليسم زماني تاسيس كرد؛ همزمان با اعتراضاتي كه به تلقي واقع‌گرايانه نيوتن از مكان و زمان داشت، از رويكرد نيوتن به علم طبيعي دفاع مي‌كرد.
توجه به فلسفه زمان در قرن بيستم شتاب گرفت، چرا كه تحولات جديد در فيزيك و علوم شناختي منجر به ابداعاتي در پديدارشناسي، متافيزيك و منطق زمان شد. تحولاتي كه در نظريه نسبيت و فيزيك كوانتومي پديد آمده بود منجر به تلقي‌هايي بسيار باريك‌بينانه‌تر از مسائل بغرنج قديمي مربوط به زمان در ميان فيلسوفان شد. چنان كه آدريان باردون نويسنده كتاب تاريخچه فلسفه زمان نوشته است، امروزه در فلسفه دانشگاهي هيچ حوزه‌اي پوياتر از فلسفه زمان نيست. انجمن‌هاي فعال بسياري در جهان به اين حوزه اختصاص دارد كه اگر بخواهيم نام برخي از آنها را ذكر كنيم، بايد به انجمن فلسفه زمان در امريكاي شمالي، مركز زمان در استراليا و مركز فلسفه زمان در ايتاليا اشاره كرد.
موضوع كانوني در فلسفه زمان معاصر چگونگي آشتي دادن زمان آنگونه كه در تجربه متجلي مي‌شود، يعني در قالب گذر رويدادها و تغيير ديناميك در تجربه با زمان آنگونه كه در علم به ما معرفي مي‌شود (فيزيك مدرن زمان را به عنوان ترتيب استاتيك رويدادها، بدون گذشته، حال يا آينده‌اي ذاتي توصيف مي‌كند)، است.
ديگر مسائل مربوط عبارتند از سازگاري اختيار با تلقي علمي از زمان، دليل جهت‌مندي ظاهري زمان و ارتباط ميان عليت و زمان.
كتاب فلسفه زمان نوشته آدريان باردون استاد فلسفه در دانشگاه ويك فورست كه به تازگي با ترجمه حسن اميري آرا به همت نشر جوان كرگدن منتشر شده است، نگاهي است به تاريخچه فلسفه زمان از يونان باستان تا دوران معاصر. نويسنده در اين كتاب مختصر با نگاهي دقيق، مهم‌ترين آرا و نظريات درباره فلسفه زمان را بررسي كرده است.
كتاب بعد از مقدمه‌اي با عنوان «زمان چيست» يعني چه؟ از اين فصول تشكيل شده است: زمان و تغيير، ايده‌آليسم و تجربه، زمان و مكان- زمان، آيا زمان مي‌گذرد؟ پيكان زمان، آيا سفر در زمان ممكن است؟ زمان و اختيار، آيا ممكن است عالم هيچ آغاز و پاياني در زمان نداشته باشد؟ و بالاخره سخن آخر: آيا «زمان چيست؟» سوال غلطي است؟