مروري بر توسعه صنايع پتروشيمي در دولت يازدهم
جايگاه پتروشيمي ايران در جهان پس از برجام
توسعه صنايع پتروشيمي بر كسي پوشيده نيست، تاكيد مقام معظم رهبري براي جلوگيري از خام‌فروشي بر اساس سياست‌هاي اقتصاد مقاومتي خود مبين اين الزام است. فروش نفت به صورت خام علاوه بر آنكه ضرر‌هاي اقتصادي را در نتيجه قيمت پايين‌تر نفت خام نسبت به محصولات پتروشيميايي متوجه كشور مي‌كند، منجر به عقب‌ماندگي صنايع در تكميل زنجيره توليد مي‌شود. ضمن آنكه توليد صنايع پتروشيميايي جدا از آنكه نياز داخلي براي واردات آن ملموس است، بازار بهتري در بخش بين‌الملل نسبت به نفت خام دارد. تجربه نيز نشان داد كه در دوران تحريم تنوع محصولات توانست كشور را از ضربه اقتصادي نجات دهد و با وجود اعمال تحريم عليه فروش نفت ايران، به دليل نياز بازارهاي جهاني، فشار تحريم‌ها نتوانست به صادرات محصولات پتروشيميايي آسيبي وارد آورد.
از همين رو پس از انقلاب اسلامي مسوولان كشور با درك حساسيت تكميل زنجيره توليد و تنوع بخشي محصولات پتروشيمي، براي توسعه اين صنعت همت گماردند. اين مساله منجر شد ايران در اين صنعت جايگاه ويژه بيابد و در عرصه بين‌الملل به عنوان يكي از برترين‌هاي صنايع پتروشيمي شناخته شود. حال آنكه با روي كار آمدن دولت يازدهم اين مهم شدت گرفت. در اين فرصت قصد داريم جايگاه صنايع پتروشيمي ايران را در خاورميانه و جهان بررسي كنيم و ببينيم صنايع پتروشيمي ايران در دولت يازدهم چه جايگاهي داشته است.
آمارهاي شبهه‌برانگيز
با نگاهي به آمارها اين نكته به ذهن مي‌آيد كه پيشرفت صنايع پتروشيمي در سال‌هاي برنامه چهارم توسعه شتاب بيشتري داشته است. آن‌طور كه آمارها مي‌گويند ايران در سال‌هاي 84 تا 89 يعني طي برنامه چهارم توسعه به ترتيب 1/1– 2/1– 2– 1/2– 2/2– و 4/2 درصد از بازار پتروشيمي جهان را دراختيار داشته است. اين صنايع در برنامه پنجم توسعه رشد چنداني نداشته است، به بياني ديگر صنايع پتروشيمي كشور در سال‌هاي 90 تا 94 به ترتيب 4/2 – 3/2 – 3/2 – 2/2 و 3/2 درصد از بازار پتروشيمي جهاني را از آن خود كرده است.
در بازارهاي خاورميانه هم وضع به همين منوال بود؛ به طوري كه در بررسي آمارها متوجه مي‌شويم، ايران در سال‌هاي برنامه چهارم توسعه يعني همان سال‌هاي 84 تا 89 به ترتيب 4/20 – 2/29 – 1/38 – 44 – 5/49 – 1/51 درصد از سهم بازار خاورميانه را در اختيار خود داشته است. اما در سال‌هاي برنامه پنجم توسعه، يعني سال‌هاي 90 تا 94 سهم ايران از بازار پتروشيمي خاورميانه به ترتيب 5/54 – 7/55 – 7/56 – 1/57 – 9/57 بوده است.
اگر بخواهيم اين آمارها را به زبان ساده‌تر توضيح دهيم مي‌توان گفت كه سهم ايران از بازارهاي جهاني در برنامه‌هاي چهارم و پنجم توسعه در مجموع 5/1 درصد رشد داشته است، بيشترين ميزان افزايش اين سهم مربوط به سال‌هاي 89 و 90 است كه برابر 4/2 بوده است. در برنامه پنجم توسعه بيشترين ميزان ثبات يعني 2 درصد از سهم بازار شكل گرفته است. در بازار خاورميانه بيشترين ميزان افزايش سهم بازار مربوط به سال‌هاي برنامه چهارم برابر با 8 درصد رشد بوده است. بيشترين ميزان افزايش سهم بازار خاورميانه هم به سال 88 با 9/25 درصد رشد تعلق مي‌گيرد. در برنامه پنجم توسعه سهم بازار خاورميانه از ابتدا تا پايان سال 94 نزديك به 2 درصد كاهش داشته است.
برجام پتروشيمي؛ سوغات دولت يازدهم
آنچه تا اينجاي كار به نظر مي‌آيد اين است كه سهم ايران در سال‌هاي برنامه چهارم توسعه يعني در دولت نهم و دهم در بازارهاي بين‌المللي و خاورميانه رشد بسزايي داشته است اما در سال‌هاي برنامه پنجم يعني انتهاي دولت دهم و ابتداي دولت يازدهم شاهد كاهش سهم صنايع پتروشيمي كشور در اين بازارها بوده‌ايم.
اما اين، همه داستان نيست. در واقع اين آمارها بدان معنا نيست كه توليد محصولات پتروشيميايي ايران كم شده است، بلكه در سال 89 كه شاهد كاهش سهم ايران در بازارها هستيم، ايران در توليد محصولات پتروشيميايي به ركورد خوبي دست پيدا كرد. در برنامه پنجم نيز توليدات صنايع پتروشيميايي هم از لحاظ وزني و هم از منظر درآمدي رشد چشمگيري داشته است و در سال 94 باز هم شاهد ثبت ركورد در توليدات بوده‌ايم.
مرضيه شاهدايي هفته گذشته در همايش ملي «آينده صنعت پتروشيمي، فرصت‌ها و تهديدها» با بر شماري اقداماتي كه از سوي دولت يازدهم براي تقويت صنايع پتروشيمي صورت گرفته است، گفت: « ذخاير گسترده نفت و گاز كشور و در نتيجه رقابتي شده بهاي گاز، دسترسي به آب‌هاي آزاد، زير ساخت‌ها، حمايت‌هاي دولت از مشاركت شركت‌هاي خارجي براي جذب سرمايه به كشور، حضور متخصصان جوان و تحصيلكرده و همچنين شركت‌هاي دانش بنيان زمينه را براي توسعه صنعت پتروشيمي فرآهم آورده است.»
در واقع دولت يازدهم با برجام توانست تحول گسترده‌اي در صنايع پتروشيمي كشور شكل دهد. ضمن آنكه در سال 94 با بهره‌برداري از چند طرح پتروشيمي جان تازه‌اي به اين صنعت داد. در كنار اين اتفاقات با شدت گرفتن شتاب توسعه فازهاي پارس جنوبي تامين خوراك پتروشيمي‌ها تسهيل شد و صنايع پتروشيمي اميد تازه‌اي براي رشد پيدا كردند. با اجرايي شدن برجام اجراي زنجيره توليد در كشور تقويت شد و با ايجاد ارتباطات بين‌المللي، غول‌هاي پتروشيميايي جهان راهي ايران شدند تا سهمي در اين توسعه داشته باشند. BASF، اكسنس و لينده آلمان و توتال فرانسه، از جمله شركت‌هاي بزرگ فعال در زمينه پتروشيمي بودند كه به كشور ما آمدند.
مرضيه شاهدايي با اشاره به آثار برجام در توسعه صنايع پتروشيمي گفت: «در دوران تحريم، ارزآوري كشور بيشتر از صنعت پتروشيمي بود. افزايش صادرات، حذف تدريجي وابستگي به درآمدهاي حاصل از خام‌فروشي نفت و گاز و گسترش صنايع پايين‌دستي در كشور از اهداف اصلي و چشم‌انداز صنعت پتروشيمي كشور است كه اشتغالزايي، افزايش توليد ناخالص داخلي و رفاه اجتماعي را به دنبال خواهد داشت.»
آينده روشن پتروشيمي
شاهدايي يك ماه قبل از دهه فجر امسال از افتتاح پنج طرح پتروشيمي خبر داد و از سه طرح جديد ديگر پتروشيميايي كه در ابتداي سال آتي وارد مدار مي‌شوند، سخن گفت. او در تشريح طرح‌هاي در دست افتتاح به بهره‌برداري از پتروشيمي كاويان به ظرفيت يك ميليون تن، فاز دوم پتروشيمي مرواريد به ظرفيت 550 هزار تن، پتروشيمي انتخاب به ظرفيت 250 هزار تن و پتروشيمي تخت جمشيد به ظرفيت 250 هزار تن در دهه فجر امسال اشاره كرد.
معاون وزير نفت در امور پتروشيمي با عنوان اينكه فاز دوم پتروشيمي پرديس هم با ظرفيت يك ميليون تن تا پايان سال به بهره‌برداري مي‌رسد، گفت: « سه واحد از طرح‌هاي پتروشيمي بوشهر، متانول مرجان و نخستين واحد مخازن نيز ابتداي سال آينده آماده افتتاح مي‌شوند.»
بر اساس اين گفته‌ها دستيابي به سهم 8/4 درصدي صنايع پتروشيمي در بازار جهاني و همچنين سهم 38 درصدي بازار خاورميانه تا پايان برنامه ششم توسعه چندان دور از ذهن نيست.