درباره « برج سكوت» اثر حميدرضا منايي
رماني كه نصيحت نمي‌كند
گروه ادب و هنر
ادبيات داستاني در تمامي سال‌هاي خود در دنيا رسالت بازنمايي وجوه زندگي انسان براي او را برعهده داشته است. به عبارت ساده‌تر، رمان در يكي از معتبرترين تعاريف خود چيزي جز بازنمايي و شرح مكتوب زيست آدمي تعريف نشده است كه اين زيست مي‌تواند از زاويه ديدهاي مختلف و به شكل و سياق‌هاي مختلفي انجام پذيرد.
از كنار همين تعريف است كه رمان براي بسياري نه يك شرح داستان‌واره خيال‌انگيز، كه طرحي مكتوب از يك زندگي و آن، به شمار مي‌رود و جاي جاي آن مي‌تواند براي مخاطبان الهام‌بخش ادامه و اصلاح مسير زندگي به شمار برود. با اين تصور نمي‌توان تنها براي رمان كاركردي جزيي و به زبان ساده، پركننده اوقات فراغت و مورد استفاده در مجال‌هاي غير جدي متصور بود؛ بلكه بر مبناي اين تعاريف و تفاسير، رمان بخشي مهم از زندگي نويسنده و خلق آن جزيي حياتي از كاركرد و فعاليت هنري آن به شمار مي‌رود و در كنار آن مطالعه رمان نيز شكل‌دهنده بخشي مهم از سازوكار زيستي مخاطبان آن است.
در ايران و پس از ظهور داستان‌نويسي مدرن در عصر مشروطه، داستان و رمان بيش از هرچيز انعكاس‌دهنده بغض‌ها و فريادهاي فروخفته سياسي طبقه روشنفكر و قلم به دست بوده است. خالقان داستان مدرن ايراني در برهه نخست از حضور آن در ايران و در تلاش براي جدايي از سنت نثرنويسي كهن ايراني، اين قالب را در كنار روزنامه‌نويسي و طنازي مطبوعاتي و حتي كاريكاتور، روشي قالب‌شكنانه براي بيان تازه ديدگاه‌هاي خود انتخاب كرده و به واسطه آن بخش مهم از ايدئولوژي و باور سياسي خود را در جامعه نشر دادند. اين مساله و اشتياق روشنفكران ايراني براي استفاده از ابزار ارتباطي تازه براي هدايت جامعه استبدادزده و سنت‌گراي پيرامون‌شان به سمت آنچه در آن دوران تجدد و دموكراسي ياد مي‌شد، استفاده كردند.
در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي اما رمان در كنار اين كاركرد، توانست در وجوه ديگري از كنش اجتماعي پيرامون خود وارد شده و در كنار بيان ايدئولوژي سياسي حاكم بر ذهن نويسنده، به دور از فضاهاي سياسي و فكري طبقه روشنفكر، به جايگاهي جدي براي بازنمايي آسيب‌هاي اجتماعي در ايران نيز مبدل شود. بر اين اساس اجتماعي‌نويسي به يكي از ژانرهاي محبوب ادبيات در ايران مبدل شد و در كنار آن گونه‌هاي مختلفي از اين نوع نوشتن اعم از داستان‌هاي شهري آپارتماني تا رمان‌هاي عشقي اجتماعي ظهور كرد و از قضا با استقبال قابل توجهي نيز مواجه شد. با اين حال پرداخت داستاني جدي و مستحكم به آسيب‌هاي اجتماعي زندگي مدرن از جمله اعتياد كمتر مورد توجه نويسندگان ايراني قرار گرفته و در صورت توجه و در مركزيت رمان قرار گرفتن نيز به خاطر ناتواني نويسنده در خلق ادبي در چارچوب‌هاي حرفه‌اي، روايت مخاطب‌پسندي از آن حاصل نشده است.
انتشارات كتاب نيستان به تازگي و در همين قالب رمان سه جلدي «برج سكوت» را منتشر كرده است؛ رماني به قلم نويسنده‌اي كه اين اثر نخستين اثر داستاني بلند وي نيز به شمار مي‌رود.
اين رمان روايت بكر و تكان‌دهنده‌اي از ساختارهاي زيستي بخشي از ضعيف‌ترين و در معرض آسيب‌ترين طبقه اجتماع؛ معتادان را روايت مي‌كند كه از چند منظر قابل توجه است.
نخستين مساله نوع مواجهه راوي با پديده اعتياد است. رمان در اين زمينه همانند يك اثر مستند اما معتقد به قواعد درام داستاني به درون تمامي ساختارهاي زيستي كه يك عضو اجتماع را به پديده اعتياد سوق مي‌دهد سرك مي‌كشد. از جمع‌هاي دانشجويي تا طبقه‌هاي اجتماعي ضعيف اقتصادي و در معرض آسيب كه مي‌توانند مخاطب اين پديده شوم باشند در اين نگاه هوشمندانه و ظريف فراموش نشده‌اند و تركيبي از همه آنها در قالب روايت داستاني بكري پيش چشم مخاطب به صف كشيده مي‌شوند. اين مساله اما به شكلي اتفاق مي‌افتد كه مخاطب به هيچ روي حس نمي‌كند كه در حال نصيحت شدن يا مواجهه با يك رخداد دراماتيك است بلكه او به عنوان يك شاهد متحير در كناري ايستاده و شاهد است كه آنچه بر ذهن و ايده و روان بخش‌هاي مختلف اجتماع پيرامونش مي‌رود چگونه منجر به خروج آنها از ساختار طبيعي زندگي مي‌شود.
از سوي ديگر اين رمان از منظر زبان و شيوه روايت نيز اثري قابل توجه است. پيوند دقيق و حساب شده ميان زبان محاوره با زبان معيار داستان‌نويسي در اين ميان، از مهم‌ترين نكاتي است كه مي‌تواند بسيار مورد توجه مخاطب قرار بگيرد.
جداي از اينها حركت دقيق و ظريف مخاطب بر لبه تيغ روايت از پديده‌اي كه درباره آن اظهارنظرهاي زيادي شكل گرفته است نيز از هنرمندي‌هاي اين رمان است. نويسنده در حالي دست به روايت از پديده اعتياد در بستر زيستي چند انسان زده است كه اين داستان با شروع بسيار جذاب، فلاش‌بك‌هاي دقيق و صحنه‌هاي تكان‌دهنده متعدد خود، ساعت‌ها مخاطبش را در جاي خود ميخكوب كرده و به دنبال كردن شرح زندگي راوي تشويق مي‌كند.
كتاب نيستان رمان سه جلدي «برج سكوت» را در 1036 صفحه و با قيمت 66000 تومان منتشر كرده است.