دخالت اروپا در امور داخلي تركيه
محمود فاضلي
كارشناس مسائل اروپا
دخالت كشورهاي عضو اتحاديه اروپا و سازمان امنيت و همكاري اروپا در امور داخلي تركيه تمامي ندارد كه آخرين نمونه آن در جريان همهپرسي 16 آوريل اخير تركيه بود. اعضاي كميته اعزامي جهت نظارت بر همهپرسي تركيه مدعي شدند همهپرسي كه طبق اعلام رسمي اين كشور حدود 52 درصد از مردم به هفتمين دور همهپرسي در تاريخ سياسي اين كشور و سومين دور همهپرسي در دوره اقتدار حزب حاكم عدالت و توسعه محسوب مي‌شود، راي مثبت دادند، مطابق با استانداردهاي بين‌المللي برگزار نشده است. ناظران بين‌المللي با تاكيد بر احتمال تقلب، از نحوه اخذ آرا و شرايط حاكم بر همه پرسي مدعي شدند همهپرسي در «يك زمين بازي ناصاف» انجام شد. اين همهپرسي فاقد ملاك‌ها و معيارهاي بين‌المللي براي انتخابات و همهپرسي بوده است.
به زعم منتقدين اروپايي، در اين همه پرسي اطلاعات كافي در اختيار راي‌دهندگان قرار نگرفته و در حالي كه صداي مخالفان خفه شده بود قوانين در آخرين دقيقه تغيير كردند. گزارش اوليه ناظران مبني بر اين بود كه چارچوب قانوني براي برگزاري چنين همه پرسي كه در اصل خود بايد مردمسالارانه باشد، كافي نبوده است. ناظران در عرض هشت هفته گزارش نهايي خود را ارايه خواهند داد. هيات 47 نفره ناظر سازمان امنيت و همكاري اروپا و مجمع پارلماني شوراي اروپا نگاه منفي به چگونگي برگزاري همه پرسي داشته و طي گزارش مشتركي ادعا كردند همه پرسي اخير از استانداردهاي بين‌المللي برخوردار نيست، ادعايي كه البته با واكنش سريع وزارت خارجه تركيه رو به رو و انتقادات مطرح شده، «غيرقابل قبول» خوانده شد و مجموعه انتقادات مطرح شده، اغراض سياسي و غرض‌ورزي نام گرفت. اردوغان نيز بر عدم پذيرش گزارش ناظران سازمان امنيت و همكاري اروپا درباره نتايج همهپرسي خبر داد. سازمان‌هاي اروپا در خصوص احتمال بازگرداندن مجازات اعدام به قانون كيفري تركيه هشدار مي‌دهند. احتمال انصراف تركيه از عضويت در اتحاديه اروپا كه در چارچوب كمپين تبليغاتي همه پرسي بارها مطرح شد، با سخنراني اردوغان پس از پايان همه پرسي همچنان در دستور آنكارا باقي ماند. در مجموع شواهد نشان مي‌دهد در دوران جديد به ويژه روابط تركيه با اروپا متشنج خواهد بود، مگر آنكه براي احياي روابط يك ذهنيت جديد ايجاد شود.
اردوغان خطاب به ناظران اتحاديه اروپا، از آنها خواست كه «حد خود را بدانند» و تركيه نمي‌خواهد گزارش آنها را ببيند يا به آن گوش دهد. اين كشور دموكراتيك‌ترين همهپرسي جهان را داشته، آيا شرم نمي‌كنيد كه حالا چنين مي‌گوييد؟ آنها ما را تهديد مي‌كنند كه مذاكرات عضويت تركيه در اتحاديه اروپا را متوقف خواهند كرد. براي ما اين موضوع چندان مهم هم نيست. بگذاريد همين كار را بكنند. در اينجا صندوق راي وجود داشته و دموكراسي قدرت خود را از مردم كسب مي‌كند. وزير خارجه تركيه نيز از اتحاديه اروپا خواسته است دست از دخالت در امور داخلي تركيه بردارد. اتحاديه بايد تصميمات روشني در قبال تركيه بگيرد و از سياست‌هاي دوگانه دست بردارد. اروپا حق ندارد در امور داخلي تركيه دخالت كند. وي كه به‌شدت از عملكرد ناظران بين‌المللي انتقاد مي‌كرد آنها را به حمايت از حزب كارگران كردستان متهم كرد. از ديدگاه وي وظيفه سازمان امنيت و همكاري اروپا بررسي تكنيكي و نه جنبه‌هاي سياسي اين همهپرسي بوده است. گزارش اين سازمان چه مثبت و چه منفي ديگر هيچ اهميتي ندارد. اين سازمان بايد واقع‌گرايانه و متعادلانه رفتار كند و نبايد در مسائل سياسي داخلي تركيه مداخله كند.
وزير اتحاديه اروپا و مذاكره‌كننده ارشد تركيه نيز ادعاهاي مطرح شده در گزارش سازمان امنيت وهمكاري و همچنين مجمع پارلماني شوراي اروپا را بي‌اساس و غيرواقعي، سياسي و جانبدارانه خواند و وجود انتقادها عليه تركيه را نشانه‌اي از قدرت دموكراسي در اين كشور دانست. احزاب مخالف هم كه مبارزات انتخاباتي خود را به صورت آزادانه انجام دادند، در تركيه قبل از همه پرسي اصلاح قانون اساسي، يك تابلوي واضح از كمپين‌هاي قوي دموكراتيك را به نمايش گذاشتند. راي‌دهندگان براي اصلاح قانون با اراده آزاد خود به پاي صندوق‌ها رفته و آري گفتند ولي در نهايت مردم تركيه در مورد چگونگي سيستم دولت اين كشور تصميم‌گيرنده هستند و براي تعيين رييس‌جمهوري نيز همين مردم با انتخابات آزاد و دموكراتيك، رييس دولت خود را انتخاب خواهند كرد.
دفتر رييس‌جمهوري فرانسه در بيانيه خود نتايج همه پرسي را نشاگر «شكاف در جامعه ترك» دانست و مدعي شد در زمينه اصلاحات عميق و اساسي اتفاق نظر لازم وجود ندارد. فرانسه مقامات تركيه را به انجام «گفت‌وگوهاي آزاد و صادقانه» با كليه نيروهاي سياسي و اجتماعي جامعه ترك فرامي‌خواند. به زعم پاريس، همه پرسي ديگري در تركيه براي برقراري مجازات اعدام در اين كشور «بريدن از ارزش‌هاي اروپا و تعهدات» پذيرفته در قبال شوراي اروپاست. بي‌شك اتريش سخت‌ترين موضع‌گيري را در رابطه با همه پرسي تركيه داشته است. وزير خارجه اين كشور مدعي شد با نتيجه همه پرسي تركيه، دورنماي عضويت تركيه در اتحاديه اروپا به خاك سپرده شد! به جاي مذاكره درباره عضويت تركيه در اتحاديه، اروپا بايد درباره موضوع اتخاذ توافقات ديگر با اين كشور همسايه كار كند. اين مذاكرات از سال‌ها پيش عملا به حال تعليق در آمده است بي‌آنكه يكي از طرفين توقف رسمي آنها را اعلام دارد. رييس‌جمهور اتريش نيز تاكيد كرده است با توجه به نتيجه همهپرسي، آنكارا همچنان در مسير دورتري از ارزش‌هاي دموكراتيك و استانداردهاي اروپا حركت مي‌كند. صدراعظم آلمان نيز از رييس‌جمهوري تركيه خواست كه در پي همهپرسي اين كشور يك گفت‌وگوي احترام‌‌آميز با تمام گروه‌هاي سياسي و اجتماعي تركيه كه در پي يك دوره مبارزات پرتنش به مرز فروپاشي رسيده‌اند، دنبال كند.