جشنواره تئاتر كمدي به ياد «مرتضي احمدي» برگزار مي‌شود
بار ِ كوتاهي شهرداري و حوزه هنري روي دوش دولت
بابك احمدي
جشنواره تئاتر كمدي با ياد «مرتضي احمدي» به زودي برگزار مي‌شود؛ جشنواره‌اي كه ارتقاي كيفي كمدي‌هاي طنز شبانه در سالن‌هاي سينما و مجتمع‌هاي فرهنگي را هدف قرار داده و به اين ترتيب اداره كل هنرهاي نمايشي براي نخستين‌بار به‌صورت جدي نسبت به افزايش كيفي و كاستن از ابتذال اين نمايش‌ها اقدام كرده است. اما ماجرا از كجا آغاز شد؟ رحمت اميني، سرپرست شوراي ارزشيابي و نظارت اداره كل هنرهاي نمايشي، مهرماه سال گذشته در جلسه كميسيون هنر و معماري شوراي عالي انقلاب فرهنگي درباره وضعيت تئاتر كشور گزارشي ارايه داد. اميني در اين گزارش به وضعيت تئاتر تهران و استان‌ها اشاره كرد كه در آن تهران را به عنوان پايگاه اصلي «اتفاق‌هاي عمده و مهم تئاتر» برشمرد. سرپرست شوراي ارزشيابي و نظارت در ادامه گزارش خود با تقسيم‌بندي تئاتر دولتي و نيمه‌دولتي، تئاتر خصوصي و تئاتر كمدي (آزاد) به بيان وضعيت هر يك از اين تئاترها و مسائل و مشكلات آنها پرداخت. اظهارات رحمت اميني از اينجا به بعد تا حدي جنبه انتقادي داشت. انتقاد به شرايط موجود در تئاترهاي به اصطلاح آزاد- نمايش‌هايي كه معمولا در سالن‌هاي سينما به صحنه مي‌روند - كه در يك دهه گذشته به واسطه استقلال مالي و محتواي نازل بعضا از بند نظارت كيفي و محتوايي رهايي يافته و به ايالتي خودمختار بدل شدند. «بيشترين گردش مالي تئاتر در حال حاضر در تئاتر كمدي است و تئاتر خصوصي در رتبه دوم و در آخر تئاتر دولتي و نيمه دولتي قرار دارند. متاسفانه تئاتر كمدي رها شده است و بيشتر تئاترهاي كمدي كه در حال حاضر اجرا مي‌شود، مسائل و شوخي‌هاي سخيفي را طرح مي‌كنند و مخاطباني هم به تماشاي چنين كارهايي رضايت داده‌اند.»
اهالي رسانه و فعالان حوزه نمايش به خوبي مي‌دانند وقتي بحث مخاطبان تئاترهاي آزاد به ميان مي‌آيد درباره طيفي گسترده و پرجمعيت از تماشاگران صحبت مي‌كنيم كه حاضر هستند با صرف هزينه بالا- بليت 30 يا 35 هزارتوماني و حتي بيشتر- به تماشاي اين نمايش‌ها بنشينند و نكته اينجاست كه نمايش‌هاي طنز بي‌كيفيت معمولا در مدت يك سال و حتي بيشتر در سالن سينماي ورشكسته يا فعال- امروز بيشتر سالن‌هاي حرفه‌اي سينما بخشي از زمان خود را به اين گروه‌ها اختصاص مي‌دهند- روي صحنه است كه معنايي جز گردش مالي اطمينان‌بخش ندارد. محاسبه بين 6 تا 12 ماه اجراي نمايش كمدي در سالن سينمايي كه بيش از 400-300 صندلي دارد ضرب در بهاي بليت 30 و 35 هزارتوماني اين نمايش‌ها رقمي عجيب و غريب را نشان مي‌دهد.
همراهي شهرداري و حوزه هنري با نمايش‌هاي بي‌كيفيت
حوزه هنري مالك تعداد قابل توجهي از سالن‌هاي سينماي كشور است. شهرداري تهران نيز با احداث پرديس‌هاي سينمايي در سال‌هاي اخير به جرگه سالن‌داران و بازيگران مهم اين عرصه پيوسته است. امتيازي كه به عنوان نمونه موجب شد حوزه هنري به عنوان يكي از تصميم‌گيران شوراي اكران مطرح باشد و همين سينماها در بسياري موارد، از اكران برخي آثار - با وجود داشتن پروانه اكران- خودداري كرده‌اند. گرچه بعضي هنرمندان سينما معتقدند حوزه هنري در اين مبحث رويكرد عمدتا جناحي دارد گرچه مسوولان اين نهاد همواره تاكيد دارند فيلم‌هاي مورد نظر با سياست‌هاي تعيين شده اين نهاد مغايرت داشته‌اند. كار تا آنجا پيش رفت كه در دوره‌اي اختلاف عميقي بين اهالي سينما و حوزه هنري به وجود آمد و كارگردانان و تهيه‌كنندگان ۶ فيلم تحريمي از سوي حوزه يعني غلامرضا موسوي، فريدون جيراني، مصطفي و مرتضي شايسته، عبدالرضا كاهاني، علي سرتيپي، مهدي كرم‌پور، ماني حقيقي و پيمان معادي در نشستي مشترك به اقدامات اين نهاد اعتراض كردند.
اما يكي از خبرگزاري‌ها در 17 فروردين 95 با انتشار گزارشي به قلم احسان زيورعالم پرسشي جدي مطرح كرد. «تاكنون با خود فكر كرده‌ايد سينماهاي حوزه هنري با توجه به شكل اكران - كه همواره تنها تعدادي از آثار در سينماهاي اين نهاد اكران مي‌شود - ساعات خالي را چگونه پر مي‌كند؟» اين گزارش در ادامه مي‌افزايد: «حوزه هنري علاوه بر سينما بهمن، سپيده، فلسطين، استقلال و غيره مالك چند سينماي شاخص ديگر در تهران است كه آنها را بيشتر با عنوان سينماتئاتر مي‌شناسيم. براي مثال ساكنان منطقه دهكده المپيك با گذر از روبه‌روي سينماتئاتر المپيك با بنري مواجه خواهند شد كه اين عنوان را بر خود يدك مي‌كشد: «نمايش شاد و كمدي، جنTV» علاوه بر سالن‌هاي حوزه هنري، شهرداري تهران نيز با فراهم آوردن امكان اجراي نمايش‌هاي كمدي مشابه در فرهنگسراها به عنوان نمونه «نمايش شاد و موزيكال قصه بخت در فرهنگسراي فردوس» يا «نمايش كمدي موزيكال نيش در سراي محله سعادت آباد» در همين مسير گام برمي‌دارد.
بارِ كم‌كاري نهادهاي ديگر
روي دوش دولت
به اين ترتيب دولت و اداره كل هنرهاي نمايشي با يك مشكل اساسي، يعني چشم‌پوشي نهادهاي مدعي سياستگذاري عرصه فرهنگ مواجه است. حوزه هنري و شهرداري تهران در حالي بودجه فرهنگي به مراتب بيشتر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دريافت مي‌كنند كه هيچگاه به روشني پاسخگوي عملكرد خود درباره نتايج برنامه‌ريزي‌ها نبوده‌اند و مسوولان اين دو نهاد گاهي نقاب منتقد عملكرد فرهنگي دولت را نيز به چهره مي‌زنند. رحمت اميني از ابتداي دريافت حكم و آغاز فعاليت‌هايش در شوراي نظارت به فكر چاره‌اي براي ارتقاي كيفي اينگونه نمايش‌ها بود. به ويژه كه طيف وسيع خانواده‌هاي مخاطب اين نمايش‌ها حساسيت رسانه‌هاي جريان موافق و مخالف را افزايش داده است. اميني در اين باره به ا«عتماد» مي‌گويد: «به هر ترتيب شرايطي به وجود آمد كه احساس مي‌شد اين گروه‌ها به حال خودشان رها شده‌اند؛ وقتي چنين وضعيتي پديد مي‌آيد و تماشاگر هم تئاتر مورد نظرش را در سالن‌هاي رسمي به دست نمي‌آورد طبيعتا به سمت نمايش‌هايي از اين دست گرايش پيدا مي‌كند.» رييس شوراي نظارت و ارزشيابي با تاكيد براينكه «كيفيت آثار در فقدان رقيب كاهش يافته بود و كار خاصي هم در اين رابطه انجام نمي‌شد»، درباره پيشنهاد شورا براي افزايش كيفي نمايش كمدي گفت: «در اين رابطه كارگروهي تشكيل داديم و پس از بحث و دريافت نظرها به اين نتيجه رسيديم كه نبايد برخورد سلبي داشته باشيم و به طريقي متفاوت بايد با اين گروه‌ها مواجه شويم. آرام‌آرام گلايه‌هايي از اطراف مطرح مي‌شد كه بعضي از اينها در كارهاي خود رفتارهايي انجام مي‌دهند و از واژگاني استفاده مي‌كنند كه جالب نيست. تا اينكه ايده برپايي جشنواره كمدي به ميان آمد و معتقدم چنين رويكردي افزايش كيفيت كارها را به دنبال دارد.» رييس شوراي نظارت و ارزشيابي «اعلام نظر نامحسوس داوران» به اضافه «نظر سنجي مردمي» را دو منبع اصلي براي انتخاب و معرفي نمايش و گروه‌هاي برگزيده عنوان كرد. «فقط بعد فني كار مورد نظر نيست بلكه بحث فرهنگ و اخلاق نيز براي ما اهميت زيادي دارد. گروه به اين ترتيب علاوه بر اينكه بايد متن با كيفيت و خلاق در دست داشته باشد، بايد شوون را نيز رعايت كند.» اين مدير بهره‌گيري از نام «مرتضي احمدي»، صداپيشه و بازيگر پيشكسوت تئاتر، راديو و تلويزيون را در راستاي هدف اصلي جشنواره ارزيابي كرد.
رحمت اميني همچنين از حضور گروه‌هاي جدي تئاتري كه در سالن‌هاي حرفه‌اي پايتخت روي صحنه مي‌روند استقبال كرد. «طبق برنامه اعلام‌شده همه گروه‌ها مي‌توانند با يكديگر رقابت كنند ولي جامعه هدف ما مشخص است.» برپايي كارگاه‌هاي آموزشي يكي ديگر از برنامه‌هاي جشنواره كمدي مرتضي احمدي است كه طبق اظهارات اميني حتما به افزايش كيفي آثار هم كمك خواهد كرد. «بعضي كارها به دليل ضعف موجود در متن همان مرحله اول حذف مي‌شوند و اصلا مجوز اجرا دريافت نمي‌كنند. ولي هر گروهي كه از ما مجوز بگيرد به صورت خودكار وارد داوري و رقابت مي‌شوند. » حال بايد منتظر بمانيم و اميدوار باشيم با تدبير مديران تئاتري كيفيت نمايش‌هاي ياد شده حداقل اندكي افزايش يابد. گرچه استفاده از نام «مرتضي احمدي» به دلايل مختلف ايده چندان مناسبي به نظر نمي‌رسد.