بهره‌وري نيروي كار و بيكاري
محمدعلي فيض‌پور
كارشناس اقتصادي
رشد اقتصادي همواره در رديف مهم‌ترين اهداف تمامي كشورهاي جهان قرار دارد و دستيابي به رشد اقتصادي به دو صورت امكان‌پذير است. «انباشت عوامل توليد» و «افزايش بهره‌وري عوامل توليد». افزون بر اين افزايش بهره‌وري عوامل توليد به ايجاد توازن بين ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي جامعه كمك مي‌كند. از سوي ديگر دستيابي به اشتغال كامل و كاهش نرخ بيكاري نيز به عنوان اصلي‌ترين اهداف كشورها تلقي مي‌شوند و اين موضوع در ايران نيز به عنوان يكي از عمده‌ترين اهداف برنامه‌هاي توسعه و سند چشم‌انداز ايران در افق 1404 قلمداد مي‌شود. اما آنچه در دهه‌هاي اخير جلب‌توجه كرده، نتايج مطالعاتي است كه نشان مي‌دهد در مسير رشد بهره‌وري نيروي كار از اشتغال نيروي كار كاسته و بر نرخ بيكاري افزوده شده است. در نتيجه اين چالش در نظريات اخير مطرح شده كه امكان دستيابي همزمان به هر دو هدف افزايش بهره‌وري نيروي كار و كاهش نرخ بيكاري فراهم نيست. اين درحالي است كه در ادبيات اقتصادي در رابطه با چگونگي ارتباط بين بهره‌وري نيروي كار و نرخ بيكاري، نوعي دوگانگي وجود دارد. در حالي كه در بسياري از مطالعات اقتصادي وجود نرخ‌هاي بالاتر بيكاري را به رشد بهره‌وري نيروي كار نسبت مي‌دهند. از سوي ديگر مطالعاتي نشان مي‌دهد كه رشد بهره‌وري نيروي كار، اشتغال بيشتر را به همراه داشته است. در ادبيات اقتصادي و مديريتي تعاريف متعددي براي بهره‌وري ارايه‌شده است كه وجه مشترك تماتمي اين تعاريف استفاده صحيح و كارآمد از منابع موجود براي دستيابي به اهداف مورد نظر است. بهره‌وري از ديدگاه مركز بهره‌وري ژاپن عبارتند از به حداكثر رساندن استفاده از منابع، نيروي انساني، تسهيلات و... به روش علمي و كاهش هزينه‌هاي توليد، گسترش بازارها، افزايش اشتغال و كوشش براي افزايش دستمزدهاي واقعي و بهبود استانداردهاي زندگي، آن‌گونه كه به نفع كاركنان، مديريت و جامعه باشد.
بهره‌وري نيروي كار و سرمايه از مهم‌ترين شاخص‌هاي بهره‌وري جزيي به شمار مي‌روند. در ادبيات حوزه بهره‌وري، متداول‌ترين مفهوم بهره‌وري، بهره‌وري نيروي كار قلمداد مي‌شود. اين موضوع خود مي‌تواند زمينه را براي بهبود سطح زندگي فراهم كند. با اين وجود و از نگاه ادبيات اقتصادي، تاثير بهره‌وري نيروي كار بر اشتغال موضوعي دوگانه است. با توجه به رابطه معكوس بين توليد متوسط نيروي كار و هزينه متغير متوسط از يك سو و همچنين رابطه معكوس توليد نهايي نيروي كار و هزينه نهايي از سوي ديگر مي‌توان چنين انتظار داشت كه نتيجه ارتقاي بهره‌وري نيروي كار افزايش اشتغال و كاهش نرخ بيكاري باشد.