باغ-شهر نطنز، جاذبه‌اي كمتر شناخته شده در همسايگي ابيانه
نطنز و تحفه‌هايش
«غير از شيريني‌ها، بايد از ميوه ايي كه آنها را با تردستي تا نوروز تر و تازه نگه‌مي‌دارند ياد كرد. مثلا خربزه اصفهان و قم، انگور، انار ساوه، گلابي نطنز، سيب دماوند را دربارهاي بسيار بزرگ
صادر مي‌كنند. برحسب يك رسم قديم بر بشقابي جو، گندم، عدس و شاهي سبز مي‌كنند به طوري كه چمن كوچكي به وجود مي‌آيد و آن را مطابق با همان رسم در روز سيزده يعني آخرين روز عيد به كوچه مي‌اندازند.» اينها را ياكوب ادوارد پولاك در سفرنامه‌اش مي‌نويسد، سياحان بسياري در سفرنامه‌هاي‌شان به قلعه‌ها و كاروانسراهاي نطنز اشاره مي‌كنند و بسياري از آنها در مسير سفرشان از اصفهان به كاشان تجربه برخورد با فرهنگ و مردمان نطنز را داشته‌اند.
اين شهرستان با وجود نزديكي به روستايي شناخته شده و مطرح در سطح جهان (ابيانه) و شهري با جاذبه‌هاي فرهنگي و هنري فراوان (اصفهان)، آنقدر كه بايد شناخته نشده است. اين شهرستان با جاذبه‌هاي فراواني كه در زمينه فرهنگ و معماري و جاذبه‌هاي طبيعي و تاريخي دارد، در ميان مقاصد گردشگري نامي آشنا نيست.
بناي يادبود باز لوند شاه‌عباس يا ديده‌باني سربازان
«گنبد باز» يكي از آثار شناخته شده اين شهرستان است كه روايت ساخته شدن و تماشاي معماري منحصر به فرد آن از نقاط مختلف نطنز نخستين جاذبه‌اي است كه به محض ورود به اين شهرستان نظر گردشگران را جلب مي‌كند. بسياري از روايات تاريخي مي‌گويند اين بناي كوچك برج ديده‌باني بوده چرا كه روي بلندترين نقطه شهرستان قرار داشته. اما محلي‌ها روايت شنيدني ديگري هم براي گنبد باز دارند. «روزي شاه‌عباس براي شكار به اين منطقه آمده بود، وقتي به چشمه‌اي در دامنه اين كوه مي‌رسند، جامي را از آب چشمه پر مي‌كند تا لبي تر كند، اما باز لوند شاه‌عباس با بال‌هايش جام شاه را به زمين مي‌اندازد، شاه گذشت مي‌كند، اما اين اتفاق باز هم تكرار مي‌شود، سومين جام كه با بال‌هاي باز به زمين مي‌افتد، خشم شاه به اوج مي‌رسد و دستور مي‌دهد باز شكاري محبوبش را سر ببرند. اطرافيان چند ساعتي بعد از كشتن باز خبر مي‌آورند كه در بالادست ماري مرده و آب چشمه را زهرآگين كرده، شاه‌عباس وقتي به دليل شكستن جامش با بال‌هاي باز لوندش پي مي‌برد، به پاس وفاداري اين باز دستور ساخت بنايي را بر بلندترين نقطه منطقه مي‌دهد، بنايي كه هفت‌ستون و هفت پنجره دارد.»
اين روزها همه كساني كه وارد نطنز مي‌شوند كنجكاوانه در مورد بناي كوچكي كه بر قله بلندترين كوه شهرستان قرار دارد پرس و جو مي‌كنند. شب‌ها نور‌پردازي خاصي نگاه‌ها را به سمت گنبد باز مي‌كشد و راه صعب‌العبور منتهي به اين بنا يكي از جذاب‌ترين مسيرها براي كوهنوردان است.
مسجد جامع نطنز، تركيبي از تاريخ
بناي اوليه مسجد جامع نطنز را در سال 704 قمري گذاشته‌اند و در دوره‌هاي مختلف ملحقاتي به بناي اصلي اضافه شده است. مسجد جامع را گردشگران با چنارهاي پير مقابل ورودي‌اش مي‌شناسند. آنها كه آثار تاريخي ايران را در موزه لوور پاريس ديده‌اند، نام اين مسجد را در كنار كاشي‌هاي محراب آن‌كه در دوره قاجار به سرقت رفت و راهي حراجي‌هاي اروپا شد و در نهايت سر از سالن‌هاي موزه لوور در آورد، مي‌شناسند. «آندره‌گدار» درباره اين بنا كه نشانه‌هايي از معماري چند دوره را در خود دارد، مي‌نويسد: «مسجد كه نسبتا از خرابي محفوظ مانده مركب است از يك شبستان هشت ضلعي گنبددار مشرف برصحني كه چهار ايوان دارد. اضلاع صحن را دهليزها و نمازخانه‌هاي مختلف به هم متصل مي‌سازد. اين مسجد از سمت شمال و مشرق و جنوب محدود است به كوچه باريكي كه چون به مدخل بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه مي‌رسد، وسعت يافته مبدل به ميدان كوچكي مي‌شود. در سمت غرب ويرانه خانقاه ديده مي‌شود، مسجد ۳ مدخل دارد، يك مدخل جنوبي و دو مدخل شمالي، مدخل‌هاي سمت شمال همسطح حياط هستند، ولي مدخل جنوبي دهليزي است كه با ۱۲ پله بلند به كف راهروي مسجد مي‌رسد...»
از ديگر جذابيت‌هايي كه در مسجد جامع نطنز وجود دارد، جوي آبي است كه در ميان حياط مسجد قرار دارد، چند پله پايين‌تر از حياط اصلي مسجد، جوي آبي قرار دارد كه مستندات مي‌گويند قدمتي 2 هزار ساله دارد. اين جوي از قناتي واقع در زير مسجد منشعب شده كه در گذشته‌هاي دور، علاوه بر استفاده نمازگزاران، آب شرب ساكنين پيرامون مسجد را هم تامين مي‌كرد. علاوه بر اين جوي آب، كتيبه‌هايي هم روي ديوار ايوان مسجد قرار دارد كه بسياري از گردشگران گمان مي‌كنند رد پاي ونداليسم تاريخي روي ديوارهاي مسجد است، هيچ توضيح و زير نويسي هم در كنار اين كتيبه‌ها كه در كنارشان تاريخ‌هايي هم درج شده وجود ندارد، كارشناسان ميراث فرهنگي در مورد اين كتيبه‌ها مي‌گويند: «اين كتيبه‌ها وقفنامه‌هايي است كه در هنگام مرمت بنا از زير لايه‌هاي گچي بيرون آمده، همچنين كتيبه ديگري هم در كنار اين وقفنامه‌ها وجود دارد كه تاريخ تعميرات صورت گرفته در ايوان و محراب مسجد در دوره‌هاي مختلف است.»
در نزديكي مسجد جامع، آتشكده باستاني نطنز قرار دارد كه پيشينه آن به دوره ساساني برمي‌گردد، كه در ميان باغي كه اهالي به نام باغ امام جمعه مي‌شناسند قرار گرفته. امكان بازديد از آن براي همه گردشگران وجود ندارد و كساني كه بتوانند خودشان را به بام مسجدجامع برسانند مي‌توانند بقاياي گنبد فروريخته آتشكده را ببينند. از ديگر جاذبه‌هاي گردشگري در نطنز مي‌توان از رباط شاه‌عباس، شكارگاه عباس‌آباد، قلعه وشاق وبسياري بنا و قلعه تاريخي ديگر نام برد. شهرستان نطنز با جاذبه‌هايي كه دارد ظرفيت تبديل شدن به مقصد گردشگري را در استان اصفهان دارد، هر چند زيرساخت‌هاي گردشگري مناسبي در شهرستان وجود ندارد، اما با توجه ويژه مسوولان استاني به جاذبه‌هاي اين شهرستان مي‌توان اميدوار بود كه مقصد جديدي به مقاصد گردشگري ايران اضافه شود.