نگاه پرترديد به توافق روسيه – امريكا
بهرام قاسمي در پاسخ به «اعتماد»: اميدواريم آتش‌بس به شكست منجر نشود
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه: به دنبال همكاري بيشتر با امريكا در سوريه هستيم
سارا معصومي
آستانه در قزاقستان، ژنو در سوييس، هامبورگ در آلمان. مذاكرات و رايزني‌ها براي حل مشكلات سوريه از چند جبهه ادامه دارد. در هر سوي اين ميدان هم برخي بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي درگير در اين پرونده فعال هستند. در آستانه قدرت مانور در اختيار ايران، تركيه و روسيه است و البته ناظراني از برخي كشورها مانند امريكا و اردن هم حضور دارند. در مذاكرات ژنو كه از روز گذشته هم جرقه آن مجددا زده شد بيشتر مباحث سوري – سوري و البته با نقش پررنگ‌تر سازمان ملل پيگيري مي‌شود اما شايد بتوان گفت كه كليدي‌ترين تصميم چندهفته اخير در مورد سوريه اين‌بار در هامبورگ آلمان و در ديدار ميان روساي جمهور روسيه و امريكا گرفته شد؛ تصميمي كه گفته مي‌شود با ورود به فاز اجرايي آرامش كامل را بر استان‌هاي سويداء، قنيطره و درعا در جنوب سوريه حاكم كرده است. دولت مركزي در سوريه احتمالا اين روزها بيشترين سطح تماس را با مقام‌هاي روسيه دارد. تحولات سياسي در چند روز اخير گوياي اين است كه روس‌ها به اضافه اردني‌ها و امريكايي‌ها مختصات توافقي كه در بخش‌هاي جنوب غربي سوريه لحاظ شده است را با هم پيش برده و سپس متن نهايي براي امضا در اختيار روساي جمهور دو كشور قرار گرفته است. اقدامي كه ظاهرا چراغ سبز دولت مركزي سوريه را هم دريافت كرده بود و مقام‌هاي دولتي سوريه روز گذشته به صراحت اعلام كردند كه دمشق از هر اقدامي براي برقراري آتش‌بس استقبال مي‌كند. به گزارش شاهدان ميداني، شهر درعا، شهر بعث در استان قنيطره و حومه شرقي سويداء اخيرا صحنه درگيري‌هاي شديد ميان نيروهاي دولتي سوريه و مخالفان بوده است. آتش‌بس برقرار شده نه تنها مورد استقبال دولت مركزي در دمشق قرار گرفته كه ظاهرا مخالفان نيز به استقبال آن رفته‌اند و البته خواهان تعميم آن به ديگر مناطق شده‌اند. در حالي كه دولت سوريه رسما تا اين لحظه به برقراري آتش‌بس در سايه مذاكرات پشت درهاي بسته در هامبورگ واكنش رسمي نشان نداده است اما شبكه خبري روسيه اليوم به نقل از يك مسوول دولت سوريه در واكنش به موضع دمشق درباره آتش‌بس اعلام شده در جنوب سوريه گفت: سكوت علامت رضاست. ما از هر اقدامي كه به آتش‌بس و باز كردن عرصه به روي طرح‌ها و راهكارهاي مسالمت‌آميز منجر شود، استقبال مي‌كنيم.
توافق آتش‌بس در سوريه با اما و اگرهاي بسياري روبه‌رو شده است. برخي به آن با ديده خوش‌بيني و عده كثيري با لنز بدبيني نگاه مي‌كنند. سي‌بي‌اس در اين خصوص مي‌نويسد: همه اميدوار هستند كه خونريزي در سوريه تمام شود اما پس از آتش‌بس‌هاي بين‌المللي بسيار زياد كه منعقد شده و به نتيجه نرسيده است، نمي‌توان چندان به اين آتش‌بس اميدوار بود. جزييات توافق صورت گرفته ميان روسيه و امريكا چندان عيان نشده است اما گفته مي‌شود كه ارتش روسيه بر اين آتش‌بس و مديريت منطقه كاهش تنش نظارت دارد و در اين مسير با اردني‌ها و امريكايي‌ها هماهنگ است.
آغاز مذاكرات سياسي در ژنو
مذاكرات صلح ژنو۷، رقمي كه نشان مي‌دهد حل بحران قريب به 7 ساله در سوريه، امري سهل و ممتنع نيست. هفتمين دور از مذاكرات صلح ژنو روز گذشته در ژنو آغاز شد. هيات‌هاي دولت و مخالفان سوريه و طرف‌هاي مشخص خود را بار ديگر به ژنو رساندند تا شايد اين‌بار پرونده در بن‌بست تكاني بخورد. جلسات مذاكرات سوري – سوري عمدتا با ديدارهاي دوجانبه هركدام از هيات‌هاي دولت و مخالفان با استفان دي ميستورا، فرستاده سازمان ملل به سوريه برگزار مي‌شود. در حالي كه در نشست‌هاي آستانه نقطه تمركز بر مباحث تثبيت آتش‌بس، چند و چون مناطق كاهش تنش، نحوه اعزام ناظران كشورهاي تضمين‌كننده آتش‌بس به مناطق كاهش تنش است، در مذاكرات ژنو به خصوص در اين دور چهارموضوع اساسي مدنظر است: دولت انتقالي، قانون اساسي، انتخابات و مبارزه با تروريسم.
هيات مخالفان سوريه به محض ورود به ژنو اعلام كردند كه اصلي‌ترين مطالبه آنها تعميم آتش‌بس برقرار شده در جنوب سوريه توسط امريكا و روسيه به ساير مناطق است و يحيي العريضي، يكي از سخنگوهاي هيات مخالفان سوريه در كنفرانس مطبوعاتي در سوييس به صراحت اعلام كرد كه ايران و نيروهاي مورد حمايت ايران بايد از مناطقي كه روسيه و امريكا تضمين آتش‌بس در آن را برعهده مي‌گيرند، خارج شوند.
آتش‌بس اوليه را سوريه اعلام كرد
ضمانت اجرايي آتش‌بس مورد تفاهم روسيه و امريكا چيست؟ آيا تلنگري ديگر حتي در حوزه‌اي غيرمرتبط با سوريه در رابطه روسيه و امريكا نمي‌تواند حيات توافق نه‌چندان مستحكم در مورد جنوب سوريه را تهديد كند؟ چرا روسيه و امريكا بدون در نظرگرفتن ديگر بازيگران فعال در سوريه دست به چنين توافقي زدند؟ معناي چنين توافقي براي نقش بيشتر امريكا در پرونده سوريه چيست؟ اين پرسش‌ها تنها مشتي نمونه خروار از پرسش‌هايي هستند كه در چند روز گذشته از توافق ميان روسيه و امريكا در اذهان ايجاد شده است. رسانه روسي آر تي در مصاحبه‌اي با جمال واكيم، استاد روابط بين‌الملل از بيروت به برخي از اين پرسش‌ها پاسخ داده است.
چنين توافق آتش‌بسي در شرايطي كه نيروهاي زميني براي هدايت آن به شكل مستقيم وجود ندارد چگونه مي‌تواند پيش رفته يا پابرجا بماند؟ در حالي كه هيچ توافقي تا به اين لحظه ميان دولت سوريه و مخالفان عملي نشده است چه تضميني براي اين توافق وجود دارد؟
نكته‌اي كه بايد به آن توجه داشت اين است كه اين آتش‌بس ابتدا چند روز قبل توسط ارتش سوريه پس از پيشرفت‌هايي كه در مناطق جنوبي و شرقي سوريه انجام داد، اعلام شد. اين مساله اردني‌ها و اسراييلي‌ها را در مقابل يك گزينه سخت قرار داد و آن هم اين بود كه ارتش سوريه، نيروهاي حزب‌الله لبنان و نيروهاي مورد حمايت ايران (مستشاران نظامي) به منطقه بلندي‌هاي جولان نزديك‌تر شدند. اسراييلي‌ها به اين مساله به چشم تهديد امنيتي براي خود نگاه مي‌كنند. پس از اين اعلام آتش‌بس از سوي دولت سوريه، روس‌ها در جريان نشست با امريكايي‌ها در اقدام هماهنگي با سوريه اين طرح را به عنوان يك طرح جديد به امريكايي‌ها ارايه كردند تا به آنها اثبات كنند كه همكاري با مسكو مي‌تواند براي واشنگتن مزيت‌هايي داشته باشد. من فكر مي‌كنم به همين دليل روس‌ها و امريكايي‌ها توانستند به توافقي براي ايجاد مناطق كاهش تنش در جنوب سوريه و همچنين برقراري آتش‌بس در اين منطقه دست پيدا كنند.
موانع امريكايي غيرقابل اغماض
درحالي كه واشنگتن هنوز سيگنال‌هاي متفاوتي به فرجام دولت فعلي سوريه نشان مي‌دهد چگونه مي‌توان از توافق واقعي سخن گفت؟
اين گام نخست در رسيدن به راهكاري صلح آميز براي پايان دادن به بحران در سوريه است اما بايد تاكيد كنم كه هنوز گام نخست است و بايد مورد آزمايش قرار بگيرد. هنوز مسير طولاني پيش روي اين راه‌حل است. من فكر مي‌كنم كه ما هنوز براي رسيدن به راهكار نهايي براي حل بحران در سوريه به چندسال ديگر زمان نياز داريم و شايد هم بتوان گفت كه زمان حداقلي يك تا دو سال مورد نياز است. موانع بسيار زيادي به خصوص از سوي طرف امريكايي وجود دارد و همزمان هم مخالفت‌هاي بسيار جدي با دونالد ترامپ در جريان است. درست روزي كه وي توانست به چنين توافقي با ولاديمير پوتين در هامبورگ دست پيدا كند، اخباري در امريكا مبني بر ارتباط‌هاي برخي اعضاي خانواده وي با ديپلمات‌هاي روسي منتشر شد. در چنين شرايطي انتقادها به ترامپ پاياني ندارد. بنابراين مي‌توان گفت كه موانع بسيار زيادي وجود دارد. روس‌ها بايد نيت واقعي امريكا از همكاري را تست بزنند. شايد شخص ترامپ تمايلي نداشته باشد كه به توافق با روسيه ورود كند پيش از آنكه همه كارت‌هاي خود در اين معامله را تست كند و مطمئن شود كه توافق بهتري با مسكو در مورد پرونده سوريه و ساير بحران‌هاي مشترك وجود ندارد. شايد هم وي بتواند با روس‌ها به يك بسته مذاكراتي در مورد اوكراين، عراق و يمن در كنار سوريه دست پيدا كند. بنابراين فكر مي‌كنم كه هنوز مسير بسيار طولاني پيش روي اين پرونده است.
مسكو و دمشق كاملا هماهنگ هستند
عبدو حداد، خبرنگار و فعال صلح طلب سوري نيز در گفت‌وگو با آر تي از چالش‌هايي مي‌گويد كه پيش روي اين توافق است.
نظارت و حفظ آتش‌بس تا چه اندازه آسان است؟
اگر به اين توافق نگاه كنيد، مي‌بينيد كه دو جنبه دارد: در يك سوي ميدان شما روس‌ها را داريد كه در هماهنگي كامل با سوري‌ها هستند. هرگام مسكو با دمشق هماهنگ شده و موافقت دمشق هم جلب شده است. در سوي ديگر اين ميدان هم امريكا و متحدانش قرار دارند. مشكل دقيقا همين جا است. در همين نكته است كه ابهام و شك و شبهه‌هايي وجود دارد. ميزان موفقيت چنين طرح‌هايي به اين بستگي دارد كه امريكا تا چه اندازه نسبت به سياست خارجي خود و شعارهايي كه پيگيري مي‌كند، مطمئن باشد. بايد ديد كه امريكايي‌ها تا كجا مي‌خواهند به اين توافق و به جملاتي كه خود براي رسيدن به اين توافق بيان داشته‌اند احترام بگذارند. متاسفانه تجربه‌اي كه در سوريه در 7 سال گذشته در اين خصوص به چشم ديده شده چندان اميدوار‌كننده نيست.
چرا اين مناطق خاص براي برقراري آتش‌بس انتخاب شدند؟
جغرافياي اين منطقه بسيار مهم است. از يك سو به اردن مي‌رسد و از سوي ديگر به اسراييل. بازيگراني كه در اين منطقه فعال هستند نيز كاملا مشخص هستند: دولت سوريه و متحدان منطقه‌اي آنها. از سوي ديگر هم شما با يك گروه مسلح روبه رو هستيد كه اكثريت آن را جبهه النصره تشكيل داده است كه در حقيقت همان القاعده فعال در سوريه است. اين منطقه حياط خلوت بسيار مهمي است كه صحراي سوريه را تا جوانب اردن و مرزهاي عراق دربرمي‌گيرد. اكنون اصلي‌ترين سوالي كه وجود دارد اين است كه آيا اين توافق و اراده براي رسيدن به آن در حقيقت مقدمه‌اي براي رسيدن به راهكار نهايي است يا ترامپ به اين توافق هم تنها به چشم يك مانور موقت تا مشخص شدن استراتژي نهايي امريكا در سوريه نگاه مي‌كند؟ براي پاسخ بايد منتظر ماند.
ريز مذاكرات ميان روسيه و امريكا مشخص نيست
ايران چه نگاهي به توافق آتش‌بس ميان روسيه و امريكا دارد؟ فاكتور ايران همواره در پرونده سوريه از همان ابتدايي‌ترين روزهاي شكل‌گيري اين بحران حرف تعيين‌كننده‌اي را زده است. مقام‌هاي ايراني بارها به مناسبت‌هاي متفاوت تاكيد كرده‌اند كه رسيدن به راه‌حل در سوريه بدون ايران ممكن نيست و اين در حالي است كه تحولات ميداني و روندهاي مذاكرات سياسي نيز در اين مدت بر اين ادعا صحه گذاشته است. اما نخستين واكنش‌هاي رسمي ايران به اين توافق روز دوشنبه (ديروز) و در جلسه سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان صورت گرفت. خبرنگار «اعتماد» با توجه به توافق آتش‌بس در مناطقي از سوريه كه در ديدار ميان ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه و دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا صورت گرفت، سوال كرد: به گواه اخبار رسانه‌هاي عرب زبان و رسانه‌هاي غربي بخشي از اين توافق دورماندن نيروهاي مورد حمايت ايران از جنوب وجنوب غربي سوريه بوده است. بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم صهيونيستي نيز پس از اين توافق اعلام كرد كه حضور ايران در جنوب سوريه، خط قرمز تل‌آويو است. آيا ايران از توافقي احتمالي و ادعايي ميان اسراييل و امريكا و روسيه در اين خصوص آگاهي داشته است و آيا ما شاهد چراغ سبز مسكو در اين خصوص به تل‌آويو هستيم؟ سخنگوي وزارت امور خارجه در پاسخ گفت: اظهارات مقامات صهيونيستي در خصوص ايران و نيروهاي مقاومت كه در سوريه حضور دارند، نكته جديدي نيست. اين رژيم همواره ترديدي نسبت به ساير دولت‌ها به خصوص امريكا در مورد برداشته شدن گام‌هايي كه تامين‌كننده امنيت اين رژيم باشد، داشته است. البته ريز مذاكرات ميان روسيه و امريكا در مورد آتش‌بس هنوز چندان مشخص نيست و بايد كمي منتظر شد.
ترديد در موفقيت توافق آتش‌بس اخير
قاسمي در ادامه پاسخ به «اعتماد» خاطرنشان كرد: تاريخ گواه است كه بسياري از نشست‌هايي كه موضوعات آن با واقعيت‌هاي منطقه و آنچه روي زمين وجود دارد، همخوان نيست با شكست مواجه شده است و تصميم‌هاي گرفته شده در اين قبيل نشست‌ها هم عملي نبوده‌اند. من اميدوارم كه اين نشست و گفت‌وگو به شكست منجر نشود، نهايتا بتواند به كل سوريه تسري پيدا كرده، صلح و ثبات و امنيت را به اين كشور بازگرداند و در سايه آن گامي مثبت براي مردم سوريه برداشته شود. اما سياست‌هاي منطقه‌اي امريكا و اهدافي كه رژيم صهيونيستي در منطقه دنبال مي‌كند موفقيت اين توافق را نيز با ترديدهايي مواجه مي‌كند.
بيان تفاهمات در كلام ساده است
قاسمي در ادامه افزود: در مورد اينكه آيا نيروهاي مستشاري ايران در منطقه مورد توافق روسيه و امريكا هستند يا خير در اين لحظه نمي‌توانم اظهارنظر نهايي داشته باشم. اما مذاكرات آستانه ادامه دارد و گفت‌وگو‌ها روال عادي خود را طي مي‌كند. پيچيدگي موضوعات در سوريه و تجربه مذاكرات آستانه كه ما هم از نزديك با آن درگير بوديم و هستيم به ما نشان داده كه اين نوع تفاهمات در كلام و بيان ساده است اما در عمل و به خصوص اگر واقعيت‌هاي منطقه مورد توجه قرار نگيرد قطعا با شكست مواجه مي‌شود.
تماس‌هاي نزديك بين ايران و روسيه در مورد توافق آتش‌بس اخير ادامه دارد
خبرنگار اعتماد با اشاره به سخنان سخنگو مبني بر اينكه ريز مذاكرات ميان روسيه و امريكا در مورد توافق آتش‌بس هنوز مشخص نيست، سوال كرد: آيا اين بدان معناست كه روسيه پيش از اين توافق بخشي از جزييات را با ايران در ميان نگذاشته است؟
قاسمي در پاسخ گفت: قرار نيست هر صحبتي را من اينجا مطرح كنم. در حوزه ديپلماسي و سياست خارجي ملاحظات خاصي وجود دارد. بنده ديروز با سفير روسيه ديدار داشتم و صحبت‌هايي هم مطرح شد، ضمن اينكه امروز و فردا هم ديدارهايي ميان مقام‌هاي ايران و روسيه برگزار مي‌شود و صحبت‌ها پيرامون مسائل مختلف به خصوص سوريه كه همكاري‌هاي نزديكي داشتيم، ادامه دارد. فكر مي‌كنم با كمي حوصله و صبر در زمان مناسب در اين خصوص بيشتر صحبت خواهيم كرد.