وزارت علوم در ترازوي نقد و نظر ادوار تشكل‌ها
روايت‌هاي متفاوت از عملكرد وزارت علوم فرهادي
گروه دانشگاه| كمتر از سه ماه از وزارت محمد فرهادي مي‌گذرد. وي كه پنجمين گزينه روحاني براي وزارتخانه پرحاشيه علوم بود اكنون بي‌سرو صداست و ديگر كمتر نماينده‌اي پيدا ميشود كه عليه دانشگاه و وزيرش داد سخن سردهد. سخت است در اين مدت كوتاه قضاوت راجع به اعمال و رفتار، اما با اين وجود مي‌توان گمانه‌هايي براي آينده داشت. عملكرد وي در حيطه‌هاي مختلف تابه امروز چگونه بوده است؟ آيا مي‌توان نسبت به آينده او مانند سرپرست‌ها و متصديان قبلي اميدوار بود؟ آيا نشانه‌هايي ديده ميشود يا روند وزارت علوم در قبال جامعه دانشگاهي در عمل بوي تغيير مي‌دهد؟ اين سوالات را از فعالين ادوار دانشجويي پرسيديم:
فشار مخالفان شيب دولت براي اصلاح وزارت علوم را ملايم كرده است
پدرام قدرتي، دبير سياسي اسبق انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران معتقد است: دولت آقاي روحاني از ابتدا رويكرد مناسبي را پيرامون دانشگاه در پيش گرفت؛ استقلال دانشگاه و جامعه دانشگاهي و اينكه دانشگاه توسط دانشگاهيان اداره شود. همان روالي كه در دوره اصلاحات نيز ديده ميشود؛ انتخاب اساتيد و روساي دانشگاه‌ها توسط هيات علمي. انتخاب آقاي فرجي‌دانا بر همين مبنا بود؛ شخصيتي فرهيخته از نظر علمي، مديريتي، اخلاقي و تمام معيارهايي كه يك وزير علوم بايد داشته باشد. همه خوشحال بوديم كه متاسفانه توسط مجلس اين روند ادامه پيدا نكرد. دكتر روحاني اما اين خط را ادامه دادند: استقلال دانشگاه، معقوليت جامعه دانشگاهي و سپردن دانشگاه به دست دانشگاهيان. انتخاب گزينه‌هاي بعدي نيزهمين را نشان مي‌داد. متاسفانه روند مجلس هم تغييري نكرد و گزينه‌هاي بعدي هم راي اعتماد نگرفتند. آقاي نجفي نيزاز جنس دانشگاه بودند و سابقه وزارت علوم هم داشتند و مقابله با بورسيه‌هاي غير قانوني را ادامه دادند. انتخابي كردن روساي دانشگاه‌ها و مدير گروه‌ها و خط قرمزهاي آقاي روحاني و فرجي دانا كه توانستند به شكل راضي‌كننده‌اي اين شكل مديريتي را ادامه دهند. آقاي فرهادي هم سابقه وزارت دارند و هم منش اصلاح‌طلبانه و مستقل كه جامعه دانشگاهي منش ايشان را مي‌پذيرد و با دولت نيز هماهنگ است. اما درباره نحوه انتخاب ايشان كه در آن جلسه مجلس بحث‌هايي كه مطرح شد، مورد قبول دانشگاهيان نبود. من بعيد مي‌دانم ايشان از روي اعتقاد آن حرف‌ها را زده باشد هرگونه حضور و رابطه و... درمورد نامه‌اي كه نوشته بودند، به نظرم جلوه جالبي نداشت. به هرحال روند وزارت علوم متوقف نشده است بلكه اتفاقا يكسري اقدامات اميدواركننده درحال انجام است به عنوان مثال بحث بورسيه‌ها همچنان در حال پيگيري است و كميته‌اي كه آقاي فرجي‌دانا تشكيل داده بود و آقاي نجفي هم آن را تداوم بخشيد همچنان به قوت خود باقي است. با اين حال شتاب حركت‌ها كندتر است يا بهتر است بگوييم كمتر اطلاع‌رساني ميشود. بايد دانست كه جامعه دانشگاهي نسبت به مطالبات خود حساس بوده و اين نيازمند اقدامات شفاف و قاطع است. چه در زمينه تخلفات و مفاسد و چه در زمينه برخورد با دانشجويان كه به صورت تك و توك همچنان اتفاق مي‌افتد كه اين خود جاي بحث دارد. همچنين ستاره‌دار شدن، برخورد غيرعلمي با دانشجويان و جلوگيري از تحصيل كه جامعه دانشگاهي اين را نمي‌پذيرد. به نظر من روند كلي وزارت علوم درهمان راستاست اما شيبي ملايم‌تر به خودگرفته كه فشارهاي مخالفان دولت را دراين زمينه نبايد ناديده گرفت.
وجهه علمي فرهادي بر جنبه سياسي‌اش غلبه دارد
علي مهتدي، دبير سياسي اسبق بسيج دانشجويي دانشگاه تبريز گفت: دكتر فرهادي با يك سابقه قبلي كه از دولت و مجلس وجود داشت، آمدند در اصل يك مسيري از آقاي توفيقي تا آقاي فرجي‌دانا طي شد كه باعث شد ايشان با يك سياست‌ورزي بيشتري وارد عرصه شوند. باتوجه به اينكه درمورد ايشان دولت و مجلس متفق بودند، باعث شد تا حساسيت‌هايي كه اصولگرايان مجلس داشتند نسبت به او كمتر شود. سياست‌هاي دولت در مورد وزارت علوم تغيير خاصي نكرد چون تغيير يك وزير نمي‌تواند در چشم‌اندازي كه يك دولت براي وزارت علوم دارد تغييري ايجاد كند. اما حداقل حساسيت‌هاي اصولگرايان را كم مي‌كند. كمااينكه در دوره آقاي فرجي‌دانا يك نشريه‌اي در فلان دانشگاه منتشر مي‌شد كه توزيع زيادي هم نداشت اما همان مي‌آمد و در جلسه استيضاح وزير علم مي‌شد. صحبت‌هايي كه رييس‌جمهوري يا برخي از افراد ديگر انجام مي‌دادند حساسيت مجلس را نسبت به مسائل ريز وزارت علوم بالا مي‌برد. زماني كه آقاي فرهادي راي آورد بين گزينه‌ها حساسيت كمتري را نسبت به خود برانگيخت و ما شاهد بوديم كه در16 آذر امسال هرچند در برخي مراسم اقدامات ساختارشكنانه انجام شد اما مجلس آن حساسيت گذشته را نداشت. خود وزارت علوم هم فعاليت‌هايي كه مي‌توانست جنجال بيافريند را نداشت. ما در دوره ايشان تا به امروز مساله بورسيه‌ها را نداشتيم كه بخواهد باعث ايجاد جنجال شود. جمع‌بندي من اين است كه ساختار رفتاري آقاي فرهادي تغيير خاصي نكرده است؛ حساسيت‌هاي اصولگرايان مجلس نسبت به ايشان كمتر است و خود ايشان هم در قبال مسائلي نظير فتنه طوري موضع گرفتند كه اعتماد مجلس به ايشان جلب شد. با اين حال روال اين دولت به دانشگاه نگاهي پياده نظامي است، همان‌طور كه در دولت قبل بود دراين دولت هم اصلاح‌طلبان نسبت به دانشگاه چنين نگاهي دارند. يعني دولت آقاي روحاني اصرار دارد كه تشكل‌هاي دانشجويي طرف ايشان باشند و از مواضع ايشان دفاع كنند. در بعد علمي فرقي نمي‌كند كه دكتر فرهادي بيايند يا دكتر فرجي‌دانا اكنون فضاي علمي كشور به گونه‌اي است كه به سمت پيشرفت حركت مي‌كند. مگر اينكه سياست‌هايي به وجود بيايد كه اين فضارا تحت الشعاع قرار دهد كه باتوجه به شخصيتي كه آقاي فرهادي دارند، سعي كردند جلوه علمي‌شان بر وجهه سياسي‌شان غلبه كند و در قبال تجربه‌هايي كه از تنش با اصولگرايان داشته‌اند سعي مي‌كنند كه وجهه علمي‌شان را بيشتر نشان دهند.
فرهادي در مسير وزراي قبلي است
اشكان ذهابيان، عضو ادوار انجمن اسلامي دانشگاه فردوسي و علوم پزشكي مشهد معتقد است سايت آيت‌الله هاشمي رفسنجاني روز قبل از معارفه دكتر فرهادي به عنوان وزير پيشنهادي علوم، تحقيقات و فناوري، اقدام به انتشار خاطره‌اي از سال 1368 در انتخاب وزير علوم كرد، ذيل عنوان «بين آقاي دكتر فرهادي و دكتر معين تفاوت زيادي نمي‌بينم.» مطالبات بخش عمده‌اي از دانشگاهيان كشور از دكتر فرهادي به عنوان وزير علوم، ارتقاي سطح كيفي علمي و آكادميك و بازگرداندن استقلال به دانشگاه‌ها، ايجاد شور و نشاط در دانشگاه‌ها، بازگرداندن دانشجويان محروم از تحصيل و مقابله با ادامه روند ستاره‌دار شدن دانشجويان، پيگيري پرونده‌هاي تخلف بورسيه‌هاي تحصيلي، تلاش براي ايجاد توازن در ميان فعالين دانشجويي منتقد و حامي دولت، انتخاب مديران صاحب صلاحيت از لحاظ آكادميك و اجرايي، توسعه نظام آموزشي و همچنين ايجاد توازن ميان ظرفيت پذيرش دانشجو و نياز بازار كار است. اقدامات دكتر توفيقي، دكتر فرجي‌دانا و دكتر نجفي در تحقق بخشي از اين مطالبات ستودني و قابل تقدير و نشان از آغاز راهي است كه منجر به تغييرات در وزارت علوم بوده است.
همچنين نبايد از ياد ببريم كه تحقق تمامي اين مطالبات با وجود نمايندگان در بهارستان كمي سخت و چالش برانگيز است و به نظر مي‌رسد دكتر فرهادي درصدد مديريت مطالبات حساسيت‌برانگيز است. از طرفي شجاعت دكتر فرجي‌دانا در افشاي پرونده تخلف بورسيه‌هاي تحصيلي توقع اهالي دانشگاه را در بررسي نهايي و دقيق آن بالا برده است و به نظر مي‌رسد دكتر فرهادي در تلاش است كه ابتدا با حفظ انسجام و ثبات مديران وزارت تحت امر مديريت خود براي تحقق مطالبات دانشگاهيان راه وزراي قبلي را البته با تعامل بيشتر با مجلس ادامه دهد. با اين وجود به اعتقاد من سخنان دكتر روحاني در خصوص ادامه مسير وزراي قبلي علوم توسط دكتر فرهادي اولا نشان از حمايت رييس‌جمهور از مسير پيموده شده در طول 18 ماه اخير بوده است و ثانيا نشان از آگاهي شخص رييس‌جمهور از نگراني بخشي از اهالي دانشگاه براي منحرف نشدن از سياست‌هاي وزارت علوم پس از روي كار آمدن دولت تدبير و اميد بوده است.
عرصه فرهنگي وزارت علوم همچنان داراي مشكلات اساسي است
رضا نساجي، دبير اسبق انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه سيستان و بلوچستان درباره وضعيت وزارت علوم معتقد است با توجه به سابقه كوتاه‌مدت حضور در وزارت علوم به عنوان مدير خانه نشريات دانشجويي نه تنها تغييري در عرصه فرهنگي وزارتخانه مشاهده نمي‌كنم كه به جرأت مي‌توانم بگويم همان دلايلي كه مرا در كمتر از دو ماه به استعفا واداشت، همچنان به قوت خود باقي‌اند. دلايلي از قبيل بي‌برنامگي در عرصه تشكل‌هاي دانشجويي و نشريات دانشجويي، ضعف نظارت بر عملكرد فرهنگي دانشگاه‌ها، ضعف مديريت در مواجهه با تهديدات خارجي عليه تشكل‌ها و نشريات و نيز تهديدات برخي تشكل‌هاي راديكال متكي به نهادها و گروه‌هاي بيروني. البته اين وضع چندان عجيب هم به نظر نمي‌رسد، وقتي بدانيم مسوول نشريات دانشجويي يكي از دانشگاه‌هاي بزرگ كشور كه در دولت گذشته تلاش داشته تا به‌طور غيرقانوني آيين‌نامه داخلي متفاوتي براي برخورد با نشريات دانشجويي تدوين كند، اينك به عنوان مسوول ارشد فرهنگي وزارتخانه ايفاي نقش مي‌كند. از سوي ديگر شاهد آن هستيم دو گروه فشار مدعي نمايندگي انجمن‌هاي اسلامي در مقايسه با دولت گذشته آزادي عمل بيشتري پيدا كرده‌اند و به يكي از آنها اجازه داده ميشود تا در افتضاح‌ترين شكل ممكن، انتخابات جعلي دفتر تحكيم برگزار كنند. اما در همان حال موقعيت قانوني گروه‌هاي اكثريت انجمن‌هاي اسلامي كه در ديدار با مسوولان به اين مسائل اعتراض مي‌كنند، مورد تشكيك قرار مي‌گيرد تا از پاسخ قانوني به دادخواهي‌شان استنكاف كنند. در چنين شرايطي بايد پرسيد كه چه شاخصه‌هايي براي انتصاب اين مسوولان ملاك قرار گرفته و ديد كه اين شاخص‌ها با معيارهاي كدام جريان سياسي كشور تطابق بيشتري دارد، تا معلوم شود مسوولان برگمارده چه افراد و افكاري هستند.