بازي تاج و تخت در رياض

هلي‌كوپتري كه در آن يكي از شاهزادگان عاليرتبه عربستان سعودي و ديگر مقامات دولتي حضور داشتند، يكشنبه شب در جنوب عربستان سعودي سقوط كرد و گفته مي‌شود كه در اين حادثه هشت نفر در دم جان باختند. وزارت كشور عربستان سعودي روز دوشنبه اعلام كرد كه اين اتفاق در استان عسير عربستان سعودي رخ داد كه در محدوده 160 كيلومتري مرز با يمن قرار داشت. مقامات امنيتي هيچ دليلي را براي سقوط اعلام نكردند اما گفته مي‌شود كه جست‌وجو براي احتمال يك خرابكاري در حال انجام است.  طبق اخبار محلي در عربستان سعودي گزارش مي‌شود كه در اين حادثه شاهزاده منصور بن‌مقرن و هفت تن ديگر از مسوولان منطقه كشته شدند. شاهزاده منصور، معاون فرماندار استان عسير بود. منصور پسر شاهزاده مقرن بن‌عبدالعزيز يكي از مديران سابق سرويس اطلاعاتي عربستان بود كه يك بار نيز به عنوان وليعهد ملك‌سلمان معرفي شد. شاهزاده مقرن اما در آوريل 2015به نفع شاهزاده محمد بن نايف، وزير كشور وقت عربستان كنار رفت تا او به عنوان وليعهد عربستان شناخته شود. اما در ماه ژوئن، ملك سلمان به نفع پسر 32 ساله خود، محمد بن نايف را كنار گذاشت تا محمد بن سلمان به عنوان وليعهد عربستان شناخته شود. بسياري در حال حاضر نگران آن هستند كه سقوط اين هلي‌كوپتر يك برنامه از پيش طراحي شده باشد زيرا در روزهايي كه ده‌ها تن از قدرتمند‌ترين شاهزادگان سعودي، افسران نظامي، بازرگانان با‌نفوذ و وزراي دولت در يك مبارزه عليه فساد اداري بازداشت شدند، به ناگاه شنيدن خبر سقوط هلي‌كوپتر شاهزاده منصور كاملا مشكوك به نظر مي‌رسد و بسياري آن را در‌‌راستاي به دست گرفتن كنترل كامل قدرت از سوي محمد بن سلمان مي‌دانند.  در حال حاضر بسياري شرايط داخلي در عربستان‌سعودي را با سريال بازي تاج و تخت مقايسه مي‌كنند. مجموعه شرايط و حوادث حاكم بر عربستان، نشان مي‌دهد كه محمد بن سلمان قصد دارد قدرت را در دستان خود قبضه كند. در طول دو سال گذشته نيز سعي كرده تا تمامي پست‌هاي كليدي اقتصادي و امنيتي را به خود يا نزديكاني كه به آنها اطمينان كامل دارد، اختصاص دهد. او اكنون به طور رسمي مسووليت وليعهدي و وزارت دفاع عربستان را تنها در سن 32 سالگي بر‌عهده دارد.
در حال حاضر عربستان سعودي در يك شرايط خاص تاريخي به سر مي‌برد كه در آن بناست نظام سياسي اين كشور يك تغيير نسل جدي دهد و آن‌گونه كه شرايط نشان مي‌دهد شخص محمد بن سلمان بيش از هر فرد ديگري حمايت شخص پادشاه را دارد و بدنه حاكميت نيز چندان تمايلي به، به سلطنت رسيدن وي ندارند. از همين رو شاهد اين موج از حذف افراد در ساختار نظام حكومتي عربستان سعودي هستيم. حالا اين شيوه مي‌تواند به صورتي عيان مانند دستگيري افراد به بهانه فساد باشد يا حذف فيزيكي آنها به مانند حادثه هلي‌كوپتري براي شاهزاده منصور رخ‌دهد. پيش‌تر در نظام عربستان سعودي پادشاه از ميان پسران بنيانگذار انتخاب مي‌شد و اين موضوع از زمان مرگ وي در سال 1953 به تصويب رسيد. يكي از پادشاهان توسط برادرانش از تخت كنار گذاشته شد و همين موضوع باعث شد كه چنين چارچوبي در قالب بازي تاج و تخت قرار گيرد. ملك‌عبدالله چندين دهه مامور گارد ملي عربستان بود و پس از او پسرش متعب در اين سمت قرار گرفت كه اكنون نيز دستگير شده است. همچنين شاهزاده نايف به مدت 37 سال به عنوان وزير كشور فعاليت كرد و پسرش پس از او نيز در اين سمت قرار گرفت. شاهزاده سلطان نيز در حدود نيم قرن وزير دفاع بود و پسرش خالد به عنوان معاون وي فعاليت مي‌كرد.
اما حالا تمام اين ساختار تقسيم قدرت كه سال‌ها پايه‌هاي حكومت عربستان سعودي را حفظ كرده بود در حال از بين رفتن است و محمد بن سلمان قصد دارد تا بنايي نو را سازمان‌دهي كند. او عملا به اين ساختار سنتي پايان داده است و يك‌به‌يك پست‌ها را از دست خانواده‌هاي مختلف خارج كرد تا شاخه خود را در هر يك از منصب‌هاي دولتي قرار دهد و متحدان شخص خود و پدرش را در مناصب مهم قرار دهد. در يك مورد نيز به طور مثال شاهد آن هستيم كه برادر شاهزاده محمد، سفير جديد عربستان در ايالات متحده شده است و سفير عربستان در امريكا نقش بسيار مهمي را در روابط دو كشور ايفا مي‌كند.  در حال حاضر شاهزاده متعب به عنوان پسر و نزديك‌ترين فرد به ملك عبدالله، پادشاه سابق را از رياست گارد ملي كنار گذاشت و او را زنداني كرد. به نوشته نيويورك‌تايمز، نيازي نيست به بازي تاج و تخت اعتقاد داشته باشيد، بلكه با اين حركت مي‌توان حدس زد كه نمي‌توان اجازه داد يك رقيب بالقوه براي تاج و تخت با كنترل كامل بر گاردملي كشور در كنار خود نگه داشت. همچنين دستگيري مرد اقتصادي پادشاهي يعني وليد بن طلال كه سرمايه‌گذاري بين‌المللي است، مي‌توانست با متعب دو بال اقتصادي و سياسي را تشكيل دهند كه به يكديگر متصل شوند و اين دو دستگيري بناست يك پيام را ارسال كند كه هيچ‌كس فراتر از محمد بن سلمان در اين چارچوب قدرت نيست.
پيشتر در مجموع 36 برادر وجود داشتند و در سني بودند كه بتوانند نظام سعودي را از سال 1953 تا سال 2015 اداره كنند. اما تغيير نسل در ساختار خاندان سعودي موجب شده است كه اكنون صدها شاهزاده واجد شرايط به وجود‌ آيد كه هيچ كس قادر به كنترل كامل آنها نيست. از همين رو اگر محمد بن سلمان قصد دارد شرايط را كنترل كند مجبور است خطي از نزديكان خود را به خصوص فرزندان پدرش را در پست‌هاي اصلي قرار دهد تا بتواند پادشاهي قدرتمند و يكدست را شكل دهد. اليوت آبرامس، نويسنده نيويورك‌تايمز در مطلب خود مي‌نويسد، اخيرا از يك دوست سوال كردم كه چرا سلمان شاهزاده محمد را به عنوان جانشين خود انتخاب كرد در حالي كه او بزرگ‌ترين پسرش نيست. وي در پاسخ گفت: پادشاه فكر مي‌كند كه محمد سرسخت‌ترين است. اوزماني كه نياز است ماشه را مي‌چكاند و او آخر هفته اين كار را كرد. اما چرا اين اقدام سريع را به جاي يكسري تغييرات آهسته و پايدار انجام داد؟ پاسخ هنوز مشخص نشده است. برخي افرادي كه مسائل عربستان سعودي را مورد ارزيابي قرار مي‌دهند معتقدند كه تلاشي براي كودتا كشف شد يا آغاز شده بود و شاهزاده آن را نابود كرد. همه كساني كه مظنون به مشاركت بودند نيز در حال حاضر پاك مي‌شوند. حتي سقوط هلي‌كوپتر در نزديكي يمن نيز افراد را به فكر فرو مي‌برد كه چرا اين اتفاق رخ داده است. در همين حال بازداشت‌شدگان در هتل ريتز كارلتون رياض بازداشت شدند و فقط در عربستان سعودي مي‌توان يك ريتز كارلتون را به يك زندان تبديل كرد.
نظريه ديگري نشان مي‌دهد كه ملك سلمان 81‌ساله به احتمال زياد در شرايط مناسبي قرار ندارد و ممكن است به زودي جان خود را از دست بدهد و شاهزاده محمد نيز در حالي كه پدرش روزهاي آخر عمر خود را سپري مي‌كند، قصد دارد رقبا و منتقدان پدرش را از بين ببرد. اما اليوت آبرامس سوال ديگري را مطرح مي‌كند كه آيا اين تمركز قدرت چيز خوبي براي ايالات متحده يا حتي عربستان سعودي است؟ اين سوال براي حدود يك دهه مطرح است. با اين حال اكنون شاهد آن هستيم كه پرنس محمد تغييرات بلند‌پروازانه‌اي را در دستور كار خود قرار داده است و اجازه داده تا زنان بتوانند رانندگي كنند و با مردان در استاديوم‌هاي ورزشي به صورت مختلط حضور پيدا كنند و همچنين قصد دارد سهام بزرگ‌ترين سرمايه عربستان سعودي يعني آرامكو را به فروش برساند. همچنين در همين راستا قصد دارد تا ايدئولوژي روحانيون وهابي در عربستان را نيز به چالش بكشد. از همين رو براي انجام چنين اقداماتي محمد بن سلمان فكر مي‌كند كه نياز به يك قدرت مطلق دارد. اكنون تقريبا نيمي از جمعيت عربستان سعودي را جوانان زير 25 سال تشكيل مي‌دهند كه همگي آنها نياز به كار و زندگي دارند و دولت عربستان مجبور است تا اينها را تامين كند.
محمد بن سلمان هرچند از يك عربستان مدرن به خصوص در مورد نقش دين و حقوق زنان سخن مي‌گويد و ماه گذشته نيز خواستار ارايه اسلامي معتدل به جهان و تمام اديان بود، اما با تمامي اين سخنان، هيچ آزادي سياسي در كار نيست. در طول دوسال گذشته وضعيت سياسي در عربستان سخت‌تر شده است و شرايط زندان‌ها نيز براي زندانيان سياسي عذاب آور‌تر شده است.  هرچند بسياري ابتدا شك داشتند كه محمد بن سلمان بتواند كارهاي مد نظر خود را انجام دهد و شك داشتند عزمي جدي براي آنها داشته باشد و حتي برخي اميدوار بودند كه او در اين مسير شكست بخورد، اما او راه خود را انتخاب كرده است و فكر مي‌كند مسير پيش رو و اصلاحاتي كه مد نظر دارد، تنها از يك سلطنت مطلقه بيرون مي‌آيد.