زنگ ازكارافتادگي تامين اجتماعي به صدا درآمد
سينا قنبرپور
سازمان تامين اجتماعي كشور از برقراري بيمه بيكاري براي حدود ۱۰هزار نفر از زلزله‌زدگان استان كرمانشاه كه بيمه تامين اجتماعي داشته و بيكار شده‌اند خبرداده و اين در حالي است كه فقدان سياست جامع رفاهي در كشور بيم آن را تقويت مي‌كند كه چنين اقدامي در عين شتابزدگي موجب تبعات منفي طولاني‌مدتي براي همين تعداد از بيمه‌شدگان شود. پرداخت بيمه بيكاري حق كارگري است كه كار خود را از دست داده است و طبق ضوابط و مطابق با ميزان بيمه‌پردازي تعيين مي‌شود. حال آنكه بيمه بيكاري يك پرداخت محدود در دوره زماني مشخص است و آنچه سازمان تامين اجتماعي كشور از آن خبر داده مشخص نمي‌كند بيمه بيكاري يادشده تا چه مدت پرداخت مي‌شود. برقراري بيمه بيكاري براي حدود ۱۰هزار نفر در استان كرمانشاه يعني صرف ۱۴۰ميلياردتومان بودجه از سازماني كه اينك بيش از درآمدش در حال مصرف است. شايد اقدام سازمان تامين اجتماعي به عنوان يك اقدام اضطراري مناسب باشد اما اقدامات نويد داده شده براي زلزله‌زدگان وقتي پرسش‌برانگيز مي‌شود كه با اين موضوع مواجه شويم از آنجا كه ايران هيچ سياست رفاهي مشخصي ندارد برنامه سازمان تامين اجتماعي و وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي پس از صرف اين ۱۴۰ميلياردتومان به عنوان بيمه بيكاري چيست؟ اين اقدام اضطراري بر اساس توييت «علي ربيعي» شامل ۴ اقدام كاري است: ۱- برقراري بيمه بيكاري براي۱۰هزار نفر (حدود 140 ميليارد تومان)، ۲- وام بدون بهره براي همه مستمري‌بگيران تامين اجتماعي، ۳- دوبرابر كردن مستمري مددجويان بهزيستي، ۴- شناسايي و حمايت از كودكان، معلولان و سالمندان مناطق زلزله زده.
سخن از كنش و واكنش سازمان تامين اجتماعي به عنوان مهم‌ترين سازمان مالي - رفاهي وقتي پيچيده‌تر مي‌شود كه «محسن ايزدخواه» كارشناس حوزه تامين اجتماعي در وصف آن مي‌گويد: « تامين اجتماعي به ضد خود بدل شده است» و اين درحالي است كه يكي از ۶ ابرچالش اقتصادايران، بحران صندوق‌هاي بازنشستگي است.
قرار است براي زلزله‌زدگان چه اقدامي شود؟
محمدتقي نوربخش، مديرعامل سازمان تامين اجتماعي ۳روز پس از وقوع زلزله 3/7ريشتري ازگله در استان كرمانشاه از برقراري بيمه بيكاري براي حدود 10 هزار نفر از زلزله‌زدگان كرمانشاه كه بيمه تامين اجتماعي داشته و بيكار شده‌اند، خبر داد. اين خدمات فقط براي بيمه‌شدگان در چهار شهرستان زلزله زده اصلي يعني قصرشيرين، سرپل ذهاب، ثلاث باباجاني و گيلانغرب است و بنا به گفته نوربخش قرار است مستمري و بيمه بيكاري اين افراد خارج از نوبت و ظرف مدت يك هفته پس از مراجعه برقرار شود اما در عين حال برقراري بيمه بيكاري اين افراد از آذرماه خبر داد. وي پيش‌بيني كرد، حدود 10 ميليارد تومان در ماه براي بيمه بيكاري 10 هزار نفر پرداخت شود.
مديرعامل سازمان تامين اجتماعي تاكيد كرد: به علاوه به مستمري بگيراني كه بر اثر زلزله دچار حادثه شدند نيز وام ضروري تا ميزان چهار ميليون تومان براي امور اضطراري پرداخت خواهد شد. به گفته اين مسوول، كارفرماياني كه به دليل زلزله خصوصا در شهرك صنعتي سرپل ذهاب آسيب ديدند نيز از نظر پرداخت حق بيمه حمايت مي‌شوند تا بتوانند با دغدغه كمتري بازسازي صنايع خود را انجام دهند.
نوربخش گفت: افرادي كه بخواهند از اين حمايت‌ها بهره‌مند شوند بايد به مراكز تامين اجتماعي مراجعه كنند.
آيا خطر فقر، زلزله‌زدگان را تهديد مي‌كند؟
وقوع حوادث غيرمترقبه به ويژه حوادث طبيعي نظير سيل و زلزله و آسيب‌هايي كه به همراه دارد خسارتي به مردم مي‌زند كه جبران آن نيازمند صرف زمان طولاني است و همين موجب بروز مشكلاتي در آسيب‌ديدگان مي‌شود كه مي‌تواند آنان را به قشرهاي فقير جامعه تبديل كند. آنچه اينك با مرور خدماتي كه قرار است به زلزله‌زدگان استان كرمانشاه ارايه شود موجب نگراني مي‌شود ابهام درباره روش و سياست حمايتي در كشور است. «محمدحسين شريف‌زادگان» كه خود در فاصله سال‌هاي ۱۳۸۰تا ۱۳۸۳مديرعامل سازمان تامين اجتماعي بوده و نخستين وزير رفاه و تامين اجتماعي كشور در توصيف اين وضعيت مي‌گويد: «هم‌اكنون در جمهوري اسلامي فاقد نظريه رفاهي منسجم متناسب با توانايي اقتصادي هستيم تا بتوان بر اساس آن سياست‌هاي رفاهي را تحت يك تشكيلات منسجم و هوشمند به پيش‌برد و بر اساس آن تخصيص منابع داد. در اين شرايط هزينه صورت مي‌گيرد، اما اثر بخش نيست.»همين وصف را مي‌توان به شكلي ديگر نيز تعبير كرد. سازمان تامين اجتماعي كشور چرخه‌اي را ايجاد كرده است كه در آن افراد توانمند طي ۳۰ سال حق بيمه مي‌پردازند و پس از خدمت در دوران بازنشستگي كه بايد اين پرداخت بيمه به كارآيد عملا شاهد بازنشسته‌هاي فقير هستيم زيرا مستمري پرداختي كفاف زندگي آنان را نمي‌دهد و از سوي ديگر افراد بازنشسته به دليل سن بالا و مشكلات ناشي از آن ديگر توان انجام كار در دو نوبت و تامين معاش خود را ندارند. اين در حالي است كه شريف‌زادگان با استناد به آمار رسمي كشور تاكيد مي‌كند: دستاوردهاي انقلاب اسلامي در كاهش فقر را از دست داده‌ايم زيرا در سال ۵۷ از جمعيت كشور ۴۰درصد زير خط فقر بوده‌اند و در حالي كه در سال ۱۳۸۴ اين ميزان به 5/10 درصد رسيده بود در سال ۱۳۹۶ از جمعيت كشور ۳۱درصد زير خط فقر زندگي مي‌كنند.
چگونه مي‌خواهيم ۳۰درصد فقر را كاهش دهيم؟
پرسش مهمي كه اينك در پي وقوع حادثه‌اي غيرمترقبه و آسيب‌ديدن جمعي از هموطنان‌مان مطرح شده است اين است كه در شرايطي كه كشورمان سياست رفاهي جامع و مشخصي ندارد و از صندوق‌هاي بازنشستگي كه كاركرد رفاهي دارند به عنوان يكي از ۶ چالش اصلي كشور نام برده‌مي‌شود چگونه قرار است بتوانيم فقر را ۳۰ درصد كاهش دهيم؟اين پرسش متوجه يكي از وعده‌هايي است كه بايد در دولت دوازدهم محقق شود. آن هم در شرايطي كه دولت هر سال ۴۳هزارميليارد تومان يارانه نقدي به‌جا مانده از سياست‌هاي غلط دولت نهم و دهم را مي‌پردازد و در مقابل شاهد آن هستيم كه بودجه عمراني كشور به‌شدت رو به كاهش گذاشته است. محمد حسين شريف‌زادگان در بررسي چالش‌هاي رفاه اجتماعي در ايران طي سخناني در موسسه دين و اقتصاد در اين باره پرداخت يارانه در سال ۱۳۸۹ را بدترين سياست رفاهي كشور توصيف كرد. حال آنكه اين بدترين سياست رفاهي در حال استمرار است در حالي كه بودجه عمراني كشور كه بايد بتواند زمينه و بستر رفاه را ايجاد كند رو به نزول گذاشته است.
نگاهي به بودجه عمراني و مقايسه آن با پولي كه سالانه براي پرداخت يارانه نقدي هزينه مي‌شود وقتي در كنار نكته‌هاي ديگر قرار مي‌گيرد اين نگراني كه آينده رفاهي ما چگونه خواهد شد را دوچندان مي‌كند. سازمان تامين اجتماعي به عنوان مهم‌ترين سازمان رفاهي كشور عمري ۶۸ ساله دارد و اين در حالي است كه عمر متوسط مديريتي در اين ۶۸ سال به طور ميانگين 2/1سال بوده است. در دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي اين متوسط مديريتي افزايش يافته است به طوري كه «سيدابوالفضل غرضي موسوي خواجويي» ۱۱سال مديرعامل سازمان تامين اجتماعي بوده است. پس از او «مهدي كرباسيان» برادر وزير امور اقتصادي و دارايي كنوني كشور نيز ۶ سال مديريت اين سازمان را برعهده داشته است. «محمدستاري‌فر» و «محمدحسين شريف‌زادگان» نيز هريك با 3 و 4 سال جزو مديراني به شمار مي‌آيند كه ثبات مديريتي در اين سازمان را موجب شده‌اند. اما اينك «محمدستاري‌فر» و «محمدحسين شريف‌زادگان» اوضاع سازمان تامين اجتماعي كشور را مناسب نمي‌دانند. ستاري‌فر حتي هشدار داده كه ممكن است روزي از خواب بيدار شويم و نظير آنچه در يونان رخ داد را در كشور شاهد باشيم.
نگراني او وقتي ملموس‌تر مي‌شود كه بدانيم سازمان تامين اجتماعي كشور بيش از ۱۳ميليون نفر بيمه شده و بيش از ۳ميليون نفر مستمري‌بگير دارد و ۴۰ميليون نفر در كشور را تحت پوشش خود دارد.