تركيه و يونان؛ ادامه تنش‌ها
محمود فاضلي
درحالي كه در روزهاي اخير زندگي مردم شهر آتن تحت‌الشعاع سفر رجب اردوغان رييس‌جمهوري تركيه به يونان قرار گرفته است و خيابان‌هاي مركزي شهر فضاي امنيتي به خود گرفته بود و بيش از 3 هزار نيروي امنيتي و نيروهاي كماندويي و ماموران شناسايي و خنثي كردن بمب تامين امنيت اين سفر را برعهده داشتند، اردوغان براي سفر دو روزه رسمي به همراه دويست محافظ شخصي خود وارد آتن شد. اين نخستين ديدار رييس‌جمهور تركيه از يونان بعد از نوامبر 1952 است. البته اردوغان دو بار در سال‌هاي 2004 و 2010 به عنوان نخست‌وزير، به يونان سفر كرده بود.
همان‌طور كه انتظار مي‌رفت اين سفر و پيش از آغاز با جنجال و حاشيه‌هايي همراه بود و شخص اردوغان آغازگر آن بود. وي در آستانه سفرش و در مصاحبه با شبكه تلويزيوني «اسكاي يونان» مدعي شد معاهده لوزان مانند هر معاهده ديگري نياز دارد كه محتوياتش به روز شود. چرا كه شايد يونان نيز از برخي از محتويات ناراضي باشد. اين بحث فقط به موضوعات مورد علاقه يونان مربوط نمي‌شود بلكه كل منطقه را فرا مي‌گيرد چرا كه لوزان مرزهاي تركيه با سوريه و عراق را نيز تعيين كرده است. اردوغان در ديدار با همتاي يوناني خود مدعي شد ازامضاي اين توافقنامه 94 سال مي‌گذرد و از آن زمان تاكنون مسائل مختلفي به وجود آمده و اين قرارداد بايد بازنگري شود تا پاسخگوي نياز امروز دو كشور باشد.
اين سخنان با نارضايتي آتن همراه بود. رييس‌جمهوري يونان در پاسخ تاكيد كرد «اين پيمان قابل مذاكره نيست. اين سند نه به بازبيني و نه به روز رساني نياز ندارد. احترام به معاهده لوزان پايه اصلي و غير قابل معامله روابط دو كشور است. توافقنامه لوزان سند محكم و غير قابل تغيير است و تحت هيچ شرايطي اجازه ورود به اينگونه بحثي را نخواهيم داد.» نخست‌وزير يونان نيز در سخنان مشابهي هشدار داد اگر تركيه معاهده لوزان را نپذيرد اين تصميم به ضرر مردم دو كشور و روابط تركيه با اتحاديه اروپا خواهد بود.
پيمان لوزان پيمان صلحي است كه 24 ژوئيه 1923 در شهر لوزان سوييس به منظور حل و فصل مناقشه‌اي كه از جنگ جهاني اول آغاز شده بود به دست آمد و رسما به تنش‌هاي منطقه خاور نزديك و به خصوص تركيه و يونان پايان داد. اردوغان همچنين عدم استرداد 8 نظامي فراري به يونان در جريان كودتاي نافرجام تركيه را مورد انتقاد قرار داد. اقدامي كه آتن اگرچه معتقد است كودتاچيان عناصر مطلوب نيستند، اما چنين تصميمي را درچارچوب قوه قضاييه اين كشور مي‌داند. البته آتن در آستانه سفر اردوغان و به قصد نشان دادن حسن نيت خود، 9 تن از اعضاي گروه DHKP-C تركيه را به اتهام عضويت در اين گروه تندرو و چپگرا دستگير كرده بود.
پيش از انجام سفر وزير امور خارجه يونان تاكيد كرده بود «ديدار آتي رييس‌جمهور تركيه از يونان اگر چه بسيار مهم است اما براي حل و فصل مشكلات دوجانبه كافي نيست. اگرچه همه مشكلات در اين سفر حل نخواهد شد، اما امكان دارد در تقويت روابط دو كشور موثر باشد. وزارت خارجه يونان نيز پيش از انجام سفر اعلام داشته بود در اين سفرموضوعاتي همچون «خاتمه دادن به تجاوز هوايي و دريايي تركيه در درياي اژه، تقويت مذاكرات جهت حل و فصل مساله فلات قاره، از سرگيري مذاكرات قبرس، همكاري در بخش مديريت بحران مهاجرت، حمايت يونان از روند الحاقي تركيه به اتحاديه اروپا با وجود تيرگي در روابط آنكارا با بروكسل و شماري از پايتخت‌هاي اروپايي» مورد توجه طرف يوناني قرار خواهد گرفت.
از ديگر نكات مورد اختلاف دو طرف در اين سفر، ديدگاه متضاد طرفين در رابطه با اقليت مسلمان مناطق يوناني‌نشين است. اردوغان مدعي است توافقنامه لوزان اجرا نمي‌شود و يونان حقوق مسلمانان حتي براساس همين توافقنامه را رعايت نمي‌كند و حقوق انتخاب مفتي را از مسلمانان سلب كرده، بنابراين اين توافقنامه نيازمند بازنگري است. به زعم وي، آتن از اقليت مسلمان تركيه‌اي خود كه در شمال يونان زندگي مي‌كنند، چشم‌پوشي مي‌كند و حمايت از حقوق اقليت قومي ما، اولويت ما محسوب مي‌شود. مفتي شمال يونان براساس همين توافقنامه بايد توسط مسلمانان انتخاب شود درحالي كه دولت آتن مفتي را تعيين كرده و اين حق را از مسلمانان شمال اين كشور سلب كرده است، اما شوراي كشيشان در استانبول اقدام به انتخاب اسقف مورد نظر خود مي‌كند. نخست‌وزير يونان نيز در پاسخ تاكيد داشت «اقليت مسلمان يوناني شهروندان يونان هستند و دولت آتن براي شهروندان خود تصميم مي‌گيرد و به هيچ كشوري اجازه دخالت در امور داخلي خود را نخواهد داد و موضوع مورد مذاكره بين دو كشور نيست.»
نخست‌وزير يونان در ديدار با اردوغان به نقض حريم هوايي يونان توسط جنگنده‌هاي تركيه اشاره و گفته است يونان خواستار حسن همجواري و توسعه روابط است اما بايد به نقض مكرر حريم هوايي يونان خاتمه داده شود و از دست زدن به تنش‌آفريني نيز خودداري گردد. درگيري‌هايي كه در درياي اژه رخ مي‌دهد خطري براي روابط دو كشور بوده و براي جان خلبانان دو كشور نيز خطرناك است. از ديگر موارد اختلاف طرفين در دهه‌هاي گذشته بحران قبرس است. در شرايطي كه آخرين دور مذاكرات طرفين بدون حصول نتيجه‌اي پايان يافته است يونان از حل مساله قبرس براساس تصميمات شوراي امنيت سازمان ملل حمايت و مدعي است تركيه مانع پيشرفت اين مذاكرات مي‌شود، ترك‌ها نيز متقابلا چنين اتهامي را به يونان وارد مي‌كنند. به گفته اردوغان، براساس توافقات به عمل آمده كشورهاي ضامن برروند امنيت و آرامش بايد نظارت و حضور داشته باشند و تحت هيچ شرايطي نمي‌توان با درخواست يونان مبني بر خروج نيروهاي تامين‌كننده امنيت ما به عنوان يكي از ضامن‌ها، موافقت كرد.