نامه محرمانه رييس سازمان حفاظت محيط زيست
به معاون اول درباره آب چه پيامدي داشت؟
انتقال‌هاي پردردسر
سينا قنبرپور
هنوز چهار ماه ازروزهايي كه نمايندگان مردم خوزستان در مجلس شوراي اسلامي در برابر معرفي «حبيب‌الله بيطرف» به عنوان گزينه پيشنهادي وزارت نيرو موضع منفي گرفتند سپري نشده است كه نامه محرمانه «عيسي كلانتري» آه از نهاد نمايندگان مردم و ديگر ناظران محيط زيست خوزستان بلند كرد. شايد همان زمان كه همه بيطرف را مسوول سدسازي‌ها و مشكلات ناشي از تغييرات اقليمي در خوزستان و بي‌آبي مي‌دانستند، بايد نگران منصوب شدن «عيسي كلانتري» به عنوان رييس سازمان حفاظت محيط زيست مي‌بودند. حالا عيسي كلانتري در نامه‌اي محرمانه خطاب به معاون اول رييس‌جمهور برنكته‌اي تاكيد كرده است كه بار ديگر برآتش زيرخاكستري دميده است.
نمك بر زخم خوزستاني‌ها
احتمالا تا به حال به لطف شبكه‌هاي اجتماعي فيلم‌هاي منتشر شده از جلسه اداري 20آذردر خوزستان كه در آن عيسي كلانتري روي صندلي نشسته و نمايندگان مردم خوزستان دوره‌اش كرده‌اند باخبرشده‌ايد. همان فيلم‌هايي كه در آن نمايندگان خوزستان خطاب به رييس سازمان محيط زيست دولت دوازدهم مي‌گويند چرا آن نامه محرمانه را نوشته است و او خونسرد پاسخ مي‌دهد: «فكر كرده‌ايد من خانم ابتكارم.» گرچه با حرف‌هايي كه نمايندگان خطاب به عيسي كلانتري مي‌زدند و در آن فيلم‌ها شنيده مي‌شد، مي‌توان دريافت كه رييس سازمان حفاظت محيط زيست خطاب به اسحاق جهانگيري چه نوشته است. غلامرضا شرفي، نماينده مردم آبادان در مجلس شوراي اسلامي درمورد اتفاق 20آذر و چرايي عصبانيت نمايندگان خوزستان از عيسي كلانتري به «اعتماد» گفت: من آن نامه محرمانه كه آقاي كلانتري به معاون اول رييس‌جمهور نوشته‌اند را ديده‌ام. ايشان نوشته‌اند كه خوزستان بيش از حد مورد نيازش آب مصرف مي‌كند. شرفي در پاسخ به اين پرسش كه اساسا چرا رييس سازمان حفاظت از محيط‌زيست بايد چنين نامه‌اي به معاون اول رييس‌جمهور بنويسد و در آن چنين اظهارنظري كند توضيح داد: براي ما نيز عجيب است كه در استاني كه تا همين دو هفته قبل كولرگازي روشن بوده است و طول گرما طاقت‌فرساست، در استاني كه ريزگردها امان مردم را بريده‌اند و همه‌چيز آنها را مندرس و غيركاربردي كرده‌اند و بايد مرتب همه‌چيز را شست تا بشود زندگي كرد چگونه آقاي كلانتري معتقدند كه مردم خوزستان بيش از نيازشان آب مصرف مي‌كنند؟!
اين عضو كميسيون انرژي مجلس دهم همچنين تاكيد كرد: در شرايطي كه از يك دهه قبل قرار است در قالب طرح غدير آب شرب مردم آبادان و خرمشهر تامين شود اما هنوز مردم اين دو شهرستان آب شرب ندارند، چگونه است كه آقاي كلانتري تشخيص داده‌اند كه خوزستاني‌ها بيش از نيازشان آب مصرف مي‌كنند؟ شرفي همچنين به قيمت تمام شده بشكه‌هاي 20ليتري آب شرب در آبادان و خرمشهر اشاره كرد و افزود: جالب است كه در همين شرايط كه ما در آبادان و خرمشهر بايد يك 20ليتري آب را با 7 تا 8هزارتومان بخريم همين حجم آب در فلات مركزي به قيمت 20 تا تك توماني عرضه مي‌شود و اين اصلا عادلانه نيست. اين در حالي است كه مردم آبادان و خرمشهر هنوز منتظرند تا رييس دولت نهم و دهم به قولش عمل كند؛ «اگر آب شرب آبادان و خرمشهر تامين نشود همين آقاي فتاح وزير نيرو كه اتفاقا مرد خوبي است را در لوله تبديل به آب مي‌كنم».
آيا خوزستان واقعا بيش از مصرفش
آب مصرف مي‌كند؟
مشخص نيست آقاي عيسي كلانتري با چه متر و معياري به اين نتيجه رسيده است كه خوزستان بيش از نيازش آب مصرف مي‌كند. چيزي كه غلامرضا شرفي، نماينده آبادان هم بر آن تاكيد مي‌كند همين است كه ما از معاون اول رييس‌جمهور خواسته‌ايم بدون عجله و با كار كارشناسي موضوع را بررسي و بعد قضاوت كنند. اين در حالي است كه با وجود تاكيد مقام معظم رهبري مبني بر عملياتي شدن طرح 550هزارهكتاري كشاورزي در خوزستان اين طرح به دليل نبود آب كافي براي اجراي آن اجرايي نشده و معطل مانده است. دكترصديقه ترابي، متخصص آب و رييس سابق كميته تخصيص آب وزارت نيرو چندي قبل در گفت‌وگويي و در پاسخ به اين پرسش كه آيا شما با طرح‌هاي انتقال آب هم مخالفت كرده‌ايد؟ تاكيد كرد: ما با طرح كشاورزي ۵۵۰هزارهكتاري در خوزستان مخالفت كرديم زيرا معتقديم آب كافي براي اين طرح وجود ندارد. دست‌كم نبايد اين طرح با اين شيوه كشاورزي انجام شود و حداقل نبايد آن را توسعه دهند. با اين توضيح چند پرسش مطرح مي‌شود؛ آيا عيسي كلانتري بيش از اطلاعات و آمار دقيق كميته تخصيص آب وزارت نيرو از ميزان استحصال و مصرف آب در خوزستان دارد؟ اينكه اگر قرار به بهينه‌سازي مصرف آب به ويژه در كشاورزي باشد فقط خوزستان است كه بايد مصرفش را بهينه كند ؟
آيا انتقال آب از خوزستان صرف اقتصادي دارد؟
در چهار سال اخير كه موضوع آب به يكي از بحث‌هاي محوري تبديل شده است انديشكده آب به همت اتاق بازرگاني كرمان نشست‌هاي مختلف كارشناسي در زمينه مديريت مصرف آب برگزار كرد. يكي از مقاصد طرح‌هاي انتقال آب نيز همين استان كرمان است. كرمان به آب براي بخش كشاورزي و صنعت نياز دارد تا آنجا كه گفته مي‌شود شركت گل‌گهر براي توليد فولاد آب چاه‌هاي كشاورزي منطقه را خريداري كرده است. اما اين كار همه نياز صنعت و كشاورزي كرمان را برطرف نكرده است تا آنجا كه طرح انتقال آب از بندرعباس به كرمان مطرح شد. طرحي كه براساس آن آب دريا شيرين و پس از پمپاژ به كرمان مي‌رسد. در اين شيوه برآورد شده است كه هر مترمكعب آب بين 10 تا 12هزارتومان براي مصرف‌كننده در كرمان آب مي‌خورد. حال فرض كنيد قرار باشد از خوزستان و با وجود كوه‌هاي زاگرس با حفر تونل و كانال‌كشي يا لوله‌گذاري آب به دشت مركزي ايران منتقل شود. چه ميزان برق براي پمپاژ آب مصرف خواهد شد و هر مترمكعب آب براي مصرف در كرمان چه مقدار براي دولت تمام مي‌شود؟ اينجاست كه بايد به پرسش «غلامرضا شرفي» نماينده مردم خوزستان در مجلس شوراي اسلامي انديشيد؛ «طرح انتقال آب از كرخه به آبادان و خرمشهر در قالب طرح غدير كه قرار بود در يك شيب مثبت آب شرب مردم را تامين كند هنوز كامل نشده است حال آنكه مي‌خواهند آب را براي انتقال به فلات مركزي ايران با شيب منفي و فاصله بسيار پمپاژ كنند. به جز پرسش ديگري در مورد طرح‌هاي انتقال آب مطرح است؛ آيا به جز آب شرب انتقال آب براي كشاورزي و صنعت به صرفه و اقتصادي هست؟ اين پرسش وقتي تامل برانگيز‌تر مي‌شود كه به خاطر آوريم «محسن جلالپور» 30 شهريور1393 به عنوان نايب‌رييس وقت اتاق بازرگاني، معادن و كشاورزي گفت: جاي ناراحتي دارد از اينكه در 50 سال گذشته بر اساس قيمت‌هاي امروز حدود 80 ميليارد دلار آب مصرف كرده‌ايم و تنها 30 ميليارد دلار درآمد از محل صادرات پسته داشته‌ايم.
اگر خوزستاني‌ها نگران انتصاب كلانتري بودند
مرداد گذشته و به هنگام معرفي وزراي پيشنهادي چند جريان اعتراض اجتماعي شكل گرفت. مهم‌ترين آنها فشار سياسي - اجتماعي بر نمايندگان استان‌هاي خوزستان و چهارمحال و بختياري در مجلس ايجاد كرد. اين حركت‌ها كه با كانال‌هاي تلگرامي و كمپين‌هاي تلگرامي نظير «صداي پاي آب» ماجراي طرح انتقال آب بهشت‌آباد و سدسازي‌هاي مختلف بر كارون را نقد مي‌كردند «حبيب‌الله بيطرف» را هدف حملات انتقادي خود قرار دادند. گرچه نمي‌توان عدم راي اعتماد مجلس به بيطرف را ناشي از فعاليت صرف اين حركت دانست اما كمپين «نه به بيطرف» فرصت طرح مسائلي درمورد مديريت وزارت نيرو در بحث آب را فراهم كرد. در آن زمان موضوع ديگري نيز مطرح بودو آن اينكه وزير نيرو بايد وزيري محيط‌زيستي باشد. شايد طرح‌كنندگان اين شعار كه از فعالان محيط زيستي خوزستان و چهارمحالي بودند از اين نكته غفلت كردند كه رييس سازمان حفاظت محيط زيست هم بايد محيط زيستي باشد و چه بسا وزراي صنعت، نفت و جهادكشاورزي هم بايد روحيه‌اي محيط زيستي داشته باشند. اينك بيش از هر زمان ديگري اقدام عيسي كلانتري نشان‌دهنده آن است كه چه خطري در مورد طرح‌هاي فاقد مطالعه كارشناسي اقتصاد ومحيط زيست را تهديد مي‌كند زيرا طرح‌هاي انتقال آب ساده‌ترين نسخه‌ها براي حل يك مشكل است و عموما اقتصادي هم نيستند. دكتر صديقه ترابي، رييس سابق كميته تخصيص آب وزارت نيرو كه اينك مشاور معاون وزير در امور آب است با اشاره به اينكه جغرافياي ايران به دو اقليم خشك و بياباني با ۸۴/۵درصد و اقليم 5/14درصدي مرطوب و نيمه مرطوب اين سوال را مطرح كرد و توضيح داد: آيا نخستين راهكار حل مساله ۸۵درصد از مساحت كشور انتقال آب بوده است؟ نياييم تصميم را صرفا در آب بسنجيم. آيا ما براي آن ۸۵درصد از مساحت كشور كه آب نداريم راهكار ديگري براي معيشت و اشتغال نداشته‌ايم؟ رييس سابق كميته تخصيص آب وزارت نيرو در تشريح اين موضوع افزود: تجربه مصر بر همين موضوع عدم انتقال آب اصرار داشت و شكست خورد. در تجربه مصر ۹۵درصد اقليم اين كشور بياباني و فقط ۵درصد در جوار رود نيل غيرخشك بود. كشور مصر سال‌ها در برابر انتقال آب بين حوضه‌اي مقاومت كرد و نتيجه تراكم جمعيت در جوار نيل بود. سال‌ها مصر دنبال اين بود كه جمعيتش را متمركز كند و اجازه انتقال آب را ندهد. اما بعد از اصرار بر اين موضوع و تمركز جمعيت در كنار نيل باشرايطي مواجه شد كه مجبور شدند علاوه بر انتقال آب امتيازات ديگري بدهند تا جمعيت در نقاط خشك و بياباني هم ساكن شوند. دكتر ترابي همچنين تاكيد كرده است: اتفاقا من هم معتقدم كه به اين پرسش جواب دهيم؛ چرا بايد بيشترين توليدات و محصولات كشاورزي در استان كرماني انجام گيرد كه كمترين بارش را دارد. اين موضوع به آب برنمي‌گردد به اين مربوط است كه ما مي‌خواهيم چه كار كنيم. اشكال ما اين است كه فكر مي‌كنيم مسائل آب را بايد درون آب حل كنيم. ما مسائل آب را نمي‌توانيم درون آب حل كنيم.
راهكارهاي اقتصادي به‌جاي انتقال آب
احمدعلي كيخا ناظر مجلس در شوراي اسلامي و متخصص اقتصاد آب نيز در مورد انتقال آب به مناطقي چون استان كرمان يا فلات مركزي ايران گفت: حلقه مفقوده در مديريت كلان آب كشور، اين است كه طي سال‌هاي گذشته ما همواره به‌دنبال راه‌حل‌هاي فني بوديم و هستيم درحالي كه اين تنها راه‌حل نيست و بايد به‌دنبال راه‌حل‌هاي مبتني بر بازار و اقتصاد باشيم. كيخا تاكيد كرد: در فرآيند توليد محصول بايد ارزش توليد نهايي حداقل برابر با قيمت يا هزينه آب باشد؛ اما آيا در شرايط موجود، بازدهي يك مترمكعب آب مصرف شده برابر با هزينه توليد يك مترمكعب آب هست؟ مسلما اين محاسبات در فرآيند توليد محصول در كشور ما هنوز جايي ندارد. عضو ناظر مجلس در شوراي عالي آب به تجربه‌اش در سازمان حفاظت محيط زيست اشاره كرد و افزود: در زماني كه مسووليت معاونت طبيعي سازمان حفاظت محيط‌زيست را برعهده داشتم در سفري به كرمان درجلسه‌اي كه استاندار كرمان هم حضور داشت طرح‌هاي انتقال آب از خليج‌فارس و عمان و ساير حوضه‌هاي بالادستي به كرمان با هدف تامين آب صنعت مطرح شد؛ طرحي كه اجراي آن بنا به اعلام مسوولان استاني 12هزار ميليارد تومان هزينه نياز داشت و انجام آن چند سال طول مي‌كشيد قيمت تمام‌شده هر متر مكعب آب هم از طريق اين طرح براي صنعت به گفته ايشان حدود 6هزار تومان برآورد شده بود. همانجا مطرح شد كه يك مترمكعب آب در زراعتي مثل گندم حدود 100تومان عايدي دارد. حتي اگر در بهترين شرايط ارزش افزوده هر مترمكعب آب هزار تومان باشد يعني اينكه مقرون به صرفه است كه اين آب را به بهاي بيش از يكهزار و تا سقف 6هزار تومان نه چند سال بعد بلكه همين الان خريد و در اختيار بخش صنعت گذاشت. كاري كه به‌راحتي با ايجاد بازار آب و بانك آب شدني است و نيازي به اين همه سرمايه و زمان ندارد.
واكنش معاون به اعتراض نمايندگان خوزستان
غلامرضا شرفي نماينده مردم آبادان در مجلس شوراي اسلامي در پاسخ به اين سئوال اعتماد كه آيا به اسحاق جهانگيري مساله برخورد عيسي كلانتري را گوشزد كرده‌ايد يا نه گفت: بله موضوع را گفته‌ايم. آقاي جهانگيري گفته‌اند كه حتما براي تصميم‌گيري اقدام حساب شده‌اي انجام مي‌شود و همه را به صبر دعوت كرده‌اند. اين عضو كميسيون انرژي مجلس شوراي اسلامي همچنين در پاسخ به اين پرسش كه آيا نمايندگان خوزستان استراتژي خاصي براي مذاكره با دولت در مورد طرح‌هاي انتقال آب و حفاظت از رودخانه كارون دارند يا نه نيز توضيح داد: پيگيري مستمر اين مساله در دستور كار ما هست. اما مشخصا ما خواستار آن هستيم كه اين روند نامه‌نگاري‌هاي محرمانه متوقف شود. چرا بايد نامه‌نگاري محرمانه صورت گيرد؟ شرفي همچنين تاكيد كرد: ما خواستار كار بدون عجله و اقدامات كارشناسي هستيم زيرا نمي‌خواهيم يك سدگتوند ديگر روي دست جمهوري اسلامي بماند.