جدي، مفيد، سازنده با اندكي پيشرفت

    سارا معصومي/صبح كاري ديپلمات‌ها در هتل «پرزيدنت ويلسون» ژنو در چهارمين روز از اين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 زودتر از نخستين روزهاي اين دور آغاز شد. نخستين ديدار در حقيقت دومين ديدار در عالي‌ترين سطح ميان تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده بود. يك سوي اين شطرنج محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران شانه به شانه علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران نشست و جبهه ديگر اين شطرنج سياسي را هم جان كري، وزير امور خارجه امريكا دوشادوش ارنست مونيز، وزير انرژي اين كشور به خود اختصاص دادند. ساعت اندكي از 9 صبح گذشته بود كه دومين ديدار ميان تيم‌هاي مذاكره‌كننده دو كشور ‌در كمتر از 24 ساعت آغاز شد، ديداري كه سه ساعت بعد به پايان رسيد و مجددا ساعت دو‌و‌نيم به وقت محلي از سر گرفته شد. به نظر مي‌رسد كه با توجه به تاخير روز يكشنبه جان كري براي رسيدن به ژنو و برگزاري تنها يك دور ديدار ميان تيم‌هاي ايران و امريكا در روز يكشنبه، دو طرف مذاكرات روز گذشته خود را سريع‌تر آغاز كردند تا از مدت زمان حضور در ژنو بيشترين استفاده را بكنند. ميزان رفت‌و‌آمدهاي ديپلماتيك در روزهاي يكشنبه و دوشنبه در هتل مجلل ويلسون در حاشيه رودخانه ژنو نشان از جديت و فوريتي داشت كه مذاكره‌كنندگان براي به نتيجه رساندن پرونده هسته‌اي ايران به كار گرفته‌اند. اگر تا پيش از اين اين دور از مذاكرات جلسات دو و چندجانبه مشخص و از پيش قابل اعلام بود، روز گذشته اين قالب عملا از ميان رفته و در حالي كه تصور مي‌شد جلسات ايران و امريكا به شكل دوجانبه در حال برگزاري است در دقايقي از نخستين نشست، هلگا اشميد، معاون رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا هم حضور داشت. همزمان با برگزاري جلسه ميان وزراي امور خارجه كشورهاي ايران و امريكا، تيم‌هاي كارشناسي دوطرف هم زنجيره‌اي از ديدارها را پيش بردند. علاوه بر اين صبح روز گذشته تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و روسيه در سطح معاونان هم ديدارهايي با هم داشتند و اين در حالي بود كه تيم مذاكره‌كننده روسيه با امريكا هم ديدار دوجانبه‌اي را در هتل ويلسون برگزار كرد.

هدف رسيدن به تفاهم سياسي است
نمايش اراده‌هاي سياسي در ملأعام و نه پشت درهاي بسته. مذاكره‌كنندگان تغيير روش داده‌اند و نخستين جرقه اين تغيير هم در پيوستن دستيار ويژه رييس‌جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي ايران به تيم مذاكره‌كننده مشهود بود. در اين دور از مذاكرات هم مانند تمام يك سال و نيم گذشته، حاشيه‌هايي رخ مي‌نمايند كه تا ساعاتي مسير تحليل‌ها را منحرف مي‌كنند اما آنچه در پشت ميز مذاكره مي‌گذرد با بازي‌هاي رسانه‌اي و گمانه‌زني‌هاي نه چندان حرفه‌اي فاصله بسيار دارد. ايران و شش كشور مقابل آن به دنبال رسيدن به توافقي هستند كه مي‌تواند مهم‌ترين توافق بين‌المللي در نيم قرن گذشته باشد و همين اهميت است كه در مرحله نيمه نهايي مذاكرات عملا قدرت ايفاي نقش را از حاشيه‌ها گرفته است. اگر در دور پيشين مذاكرات ميان ايران و امريكا اين پياده‌روي 20 دقيقه‌اي وزراي امور خارجه دو كشور با چهره‌هايي كاملا خسته و درهم‌فرورفته بود كه به سوژه‌اي براي رسانه‌ها و مخالفان توافق بدل شد اين‌بار هم سخنان جان كري در لندن پيش از رسيدن به ژنو بود كه به‌گونه‌اي مسير تحليل‌ها را از سمت خوش‌بيني به سمت بدبيني نسبي پيش برد. وزير امور خارجه امريكا در پاسخ به اين سوال كه آيا احتمال بلند شدن امريكا از پشت ميز مذاكره وجود دارد يا خير ؟ تاكيد كرد كه اين جديت را در مافوق خود مي‌بيند كه اگر ايران گام‌هاي لازم براي اثبات صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي خود را برندارد، ميز مذاكره را ترك كند. اين اظهارات در حالي از زبان وزير امور خارجه امريكا شنيده شد كه وي از دو روز قبل تيم مذاكره‌كننده خود را با يك عضو جديد به ژنو فرستاده بود تا پرونده هسته‌اي ايران را روي همان ميز مذاكره دنبال كرده و به توافق نزديك كند. 24 ساعت پس از اين سخنان بود كه سيدعباس عراقچي در گفت‌وگويي با واحد مركزي خبر پاسخ وزير امور خارجه امريكا را داد: مذاكرات بايد در جهت منافع دو طرف و با راه‌حل برد- برد به پيش برود. اگر به اين شكل نباشد و يك طرف سعي كند از روش‌هاي غير مذاكراتي اراده خود را در مذاكرات تحميل كند ما هم حتما اِبايي از ترك ميز مذاكره نخواهيم داشت ولي اين موقعيتي نيست كه ما الان در آن قرار داريم. ما با عزم و اراده‌اي قوي مذاكرات را ادامه خواهيم داد و هرجا كه احساس كنيم مذاكرات در جهت منافع ملت و كشور و در جهت هدف تعريف‌شده پيش نمي‌رود حتما از مذاكره خارج خواهيم شد. معاون وزير امور خارجه ايران در اظهاراتي به صراحت تفاوت در كردار و گفتار امريكايي‌ها را به تصوير كشيده و ادامه داد: تا وقتي ادبيات احترام در پشت ميز مذاكره وجود دارد ما به مذاكرات ادامه خواهيم داد و ارزشي براي فضاسازي‌هاي رسانه‌اي قايل نيستيم ولي اگر اين نوع رويكرد بخواهد به ميز مذاكره كشيده شود حتما ميز مذاكره را ترك خواهيم كرد. مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و پنج كشور عضو شوراي امنيت به اضافه ايران همچنان با همان كلماتي وصف مي‌شود كه تا پيش از اين عراقچي همچنان فضاي مذاكرات را خوب توصيف كرده و از سازنده و مفيد بودن جلسات سخن مي‌گويد. با اين همه پيشرفت همچنان كلمه‌اي است كه از زبان هيچ كدام از مذاكره‌كنندگان شنيده نشده است و حتي به نظر مي‌رسد به كلمه‌اي ممنوعه بدل شده است؛ واژه‌اي كه اگر به زبان‌ آيد مي‌تواند بر كوبيدن منتقدان مذاكرات بر طبل مخالفت‌ها بدمد. شايد به همين دليل بود كه جان كري هم در سخنان خود تاكيد كرد كه ديدار وزير انرژي امريكا با رييس سازمان انرژي اتمي ايران را نمي‌توان به پيشرفت در مذاكرات و نزديك شدن به توافق تعبير كرد. شش روز ديگر، مارس سرنوشت‌ساز آغاز خواهد شد. مارس بايد ماه به تصوير كشيده شدن موفقيت ديپلماسي در برابر گزينه‌هاي ديگر باشد. واشنگتن به اعلام تفاهم سياسي با ايران در ماه مارس نياز دارد. از يك سو نخست‌وزير رژيم صهيونيستي عزم خود را براي سخنراني در كنگره امريكا درخصوص دلايل نياز به عدم توافق هسته‌اي جهان با ايران جزم كرده است و از سوي ديگر كاخ سفيد براي نخستين‌بار در چند دهه گذشته علنا با لابي صهيونيستي در كنگره وارد جدال تن به تن براي ممانعت از سخنراني بي‌بي شده است. اتفاق ديگري هم كه رسيدن به اين تفاهم سياسي در مارس را اجتناب‌ناپذير كرده است برگ تشديد تحريم‌هاي مشروط ايران است كه در دست مخالفان جمهوريخواه و حتي دموكرات مذاكره با ايران در كنگره قرار دارد. ايران و 1+5 به دنبال رسيدن به چارچوبي سياسي براي مشروعيت بخشيدن به پروسه مذاكرات تا ژوئن هستند اما هيچ كس نمي‌داند كه اين چارچوب سياسي چه شكلي خواهد داشت و از چه جنسي خواهد بود؟ نيويورك‌تايمز در اين خصوص مي‌نويسد: نمي‌دانيم كه آيا توافق مارس يك سند امضاشده خواهد بود كه علني هم مي‌شود يا يك تفاهم شفاهي كه پشت درهاي بسته به تضميني براي ادامه مذاكرات تبديل مي‌شود و شايد تنها وزراي امور خارجه ايران و امريكا از مفاد آن در جلسات محرمانه با نمايندگان مجلس شوراي اسلامي ايران و كنگره امريكا سخن گويند.
شكل اين دور از مذاكرات هسته‌اي در ژنو نشان مي‌دهد كه طرفين درگير جزييات شده‌اند و همواره شيطان هم در جزييات نهفته است. محمدجواد ظريف در آخرين سند رسانه‌اي كه از زبان وي پس از ورود به ژنو شنيده شد تاكيد كرد كه هنوز روي هيچ يك از موضوعات به شكل خاص توافقي صورت نگرفته است. مذاكرات هسته‌اي ايران به دليل گستره توانايي‌هاي فني ايران و پيشرفت‌هايي كه ايران از سال 2005 تا به امروز در حوزه فناوري هسته‌اي داشته ابعاد پيچيده بسياري را به خود اختصاص داده است. جمله تازماني كه بر سر همه‌چيز توافق نشود بر سر هيچ‌چيز توافق نخواهد شد عملا مسائل و اختلاف‌هاي موجود را وارد چرخه دومينوگونه‌اي كرده است كه با فروافتادن يك تكه ساير تكه‌هاي كنار هم چيده‌شده هم از هم فرو مي‌پاشد. با وجود آنكه مذاكره‌كنندگان ايران و امريكا عملا از بيان پيشرفت در مذاكرات خودداري مي‌كنند اما مجموع نشانه‌ها از وجود فضايي اميدوار‌كننده خبر مي‌دهد. در حالي كه تا لحظه تنظيم اين خبر هنوز زمان و مكان برگزاري دور آتي مذاكرات مشخص نشده است اما برخي منابع خبري از احتمال برگزاري دور آتي در هفته آينده خبر مي‌دهند. نزديك شدن بازه‌هاي زماني دورهاي مذاكرات به هم مي‌تواند گوياي عزم طرفين براي رسيدن به چارچوبي سياسي حتي پيش از تعطيلات نوروز در ايران باشد. اظهارنظرهاي رسمي كه مقام‌هاي حاضر در مذاكرات تا لحظه تنظيم اين خبر داشتند هم تقويت‌كننده اين فضا است. به عنوان نمونه «نيكولاي دو ريويره» دبير سياسي وزارت خارجه فرانسه مذاكرات هسته‌اي ايران و گروه 1+5 را سازنده خواند و گفت كه نتايج آن‌ به زودي مشخص خواهد شد. همزمان «وانگ كان» مديركل اداره كنترل تسليحاتي وزارت خارجه چين و سرپرست هيات مذاكره‌كننده اين كشور در گفت‌وگوهاي 1+5، با تاكيد بر اينكه مذاكرات هسته‌اي روزهاي گذشته بسيار فشرده و هدفمند انجام شد، گفت كه دور بعدي اين مذاكرات اواخر فوريه برگزار مي‌شود. وي گفت كه مذاكرات در فضاي خوبي برگزار شد و تمام طرف‌هاي شركت‌كننده در گفت‌وگوها بر سر مسائل اصلي اتفاق‌نظر داشتند. در همين راستا لورا روزن، خبرنگار المانيتور هم به نقل از مذاكره‌كننده ارشد روسيه اعلام كرد كه مسكو از توافق هسته‌اي با ايران استقبال مي‌كند و آن را يكي از اصلي‌ترين گام‌ها براي ثبات جهاني مي‌داند. ريابكوف در اين گفت‌وگو با لورا روزن تاكيد كرده است كه يك تنش ديگر ناشي از عدم توافق ميان ايران و 1+5، بدترين اختلافي است كه مي‌توان در اين بازه زماني انتظار آن را داشت.

تلاش براي حل گره فني

هرچند حضور علي‌اكبر صالحي در اين دور از مذاكرات و برگزاري جلسات چندساعته دوجانبه ميان وي و همتاي امريكايي به ابزاري براي تحليل‌هاي فراوان در خصوص به پايان نزديك شدن اختلاف‌هاي فني بدل شد اما جنس داده‌هاي خبري حاكي از اين است كه قريب به 90 درصد از مباحث ميان دو تيم ايران و امريكا در اين دور به بحث حجم و ميزان غني‌سازي ايران اختصاص داشته است و به نظر مي‌رسد كه طرفين در اين دور تلاش كردند يكي از دو گره اصلي را به باز شدن نزديك‌تر كنند. البته نيويورك‌تايمز در تازه‌ترين گزارش خود ادعاي جديدي را در خصوص حضور صالحي در ژنو مطرح كرده و مي‌نويسد: برخي ناظران غربي ابراز نگراني كرده‌اند كه صالحي احتمالا در اين دور از مذاكرات هسته‌اي حضور پيدا كرده است تا مانع از اعمال محدوديت‌‌هاي سخت بر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران شود و همچنين قدرت مانور «محمدجواد ظريف»، وزير خارجه ايران در مذاكرات را محدود كند.  بديهي است رسيدن به چارچوب سياسي مشترك به معناي به نتيجه رسيدن مذاكرات در سطح كلان و البته در خصوص تمام جزييات نيست؛ اما به نظر مي‌رسد در اين دور از مذاكرات طرفين با توجه به حضور صالحي و ارنست مونيز به توافق فني در خصوص ميزان و حجم غني‌سازي نزديك‌تر شدند. در حاشيه اين دور از مذاكرات هم باز خبرگزاري امريكايي آسوشيتدپرس با طرح يك ادعاي فني تاكيد كرد كه توافق مرحله‌اي ايران و امريكا در حال شكل‌گيري است. بر اساس اين گزارش كه هيچ كدام از تيم‌هاي مذاكره‌كننده آن را تاييد نكرده‌اند، امريكا و ايران در حال شكل‌دهي توافقي مرحله‌اي هستند كه به ايران اجازه مي‌دهد به صورت تدريجي برنامه هسته‌اي خود را افزايش دهد. در اين گزارش قيد شده است كه مقامات غربي در بسياري از عناصري كه براي حصول توافق جامع هسته‌اي ضروري است، شاهد پيشرفت‌هايي بوده‌اند. طبق اين گزارش، اگر طرفين مذاكره‌كننده به عنوان مثال در خصوص بازه 15 ساله به توافق برسند، براي مدت 10 سال بر برنامه هسته‌اي ايران كنترل شديد خواهد بود و بعد از آن محدوديت‌ها بر برنامه هسته‌اي ايران به صورت تدريجي برداشته مي‌شود. بعد از آن ايران مي‌تواند شمار سانتريفيوژهاي غني‌سازي اورانيوم خود را به سمت 10 هزار سانتريفيوژ يا بيشتر از تعدادي كه هم‌اكنون فعال است، افزايش دهد و سطح غني‌سازي را افزايش دهد اما در عين حال به حد اورانيوم مناسب براي ساخت تسليحات هسته‌اي نرساند. علاوه بر اين برخي منابع هم ادعا مي‌كنند كه امريكا با فعاليت 6500 سانتريفيوژ در ايران موافقت كرده است. يك سال و نيم پيش زماني كه توافقنامه موقت ژنو امضا شد امريكايي‌ها خواهان بازه زماني 20 ساله براي توافق جامع هسته‌اي بودند و ايران به دنبال يك عدد تك‌رقمي. به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر اين اختلاف تا حدودي كمرنگ‌تر شده است. در اين ميان با توجه به بحث‌هاي فني جزيي كه ميان دو طرف ايران و امريكا در اين دور از مذاكرات برگزار شد به نظر مي‌رسد كه سفر عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده كشورمان به وين براي ديدار با يوكيا امانو كه طبق برنامه از پيش تعيين شده بايد امروز انجام گيرد نيز در همين راستاي عزم ايران براي كاستن از اختلاف‌هاي فني در بازه زماني باقيمانده    است. هرچند مذاكرات ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ايران و 1+5 در دو مسير جدا در يك سال و نيم گذشته پيش رفته است اما به نظر مي‌رسد كه اين دو خط موازي در حال رسيدن به هم هستند و در نهايت اين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است كه مي‌تواند با صحه گذاشتن بر صلح آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران به رسيدن به توافق جامع و پس از آن اجرايي‌شدن گام‌هاي مورد تعهد ايران در قالب توافق كمك كند. بسياري از كارشناسان فني كه مذاكرات هسته‌اي ايران را در 12 سال گذشته به خوبي دنبال كرده‌اند اعتقاد دارند كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌تواند با توسل به بازرسي‌هاي فني، فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را مورد نظارت كامل قرار داده و مانع از هرگونه تخلف احتمالي شود. هدف امريكا از اين مذاكرات هسته‌اي با توجه به ميزان پيشرفت‌هايي كه در برنامه هسته‌اي ايران در 10 سال گذشته اتفاق افتاده طولاني‌تر كردن زمان گريز هسته‌اي به يك سال است. در ازاي اين محدوديت هم تحريم‌هاي اقتصادي كه بر ايران تحميل شده از ميان خواهد رفت. در حال حاضر ايران از جانب شوراي امنيت سازمان ملل، اتحاديه اروپا و امريكا متحمل تحريم‌هايي شده است. تحريم‌هاي امريكا از دو كانال رييس‌جمهور و كنگره قابل تعليق يا لغو كامل است و اين در حالي است كه ايران به دنبال از ميان برداشته شدن تمام تحريم‌ها و طرف مقابل خواهان تعليق و سپس لغو انها در بازه زماني متفاوت است. اين دوره از مذاكرات درحالي به پايان رسيد كه بسياري از تحليلگران از آن به عنوان موفقيت‌آميزترين ديدارهاي هسته اي در يك‌سال گذشته ياد  مي‌كنند.

 هنوز راه زيادي براي رسيدن به توافق نهايي در پيش داريم

محمدجواد ظريف در پايان چهارمين روز از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 با بيان اينكه ظرف سه روز گذشته گفت‌وگوهاي جدي، مفيد و سازنده‌اي با كشورهاي ١+٥، به ويژه با طرف امريكايي كه با وزراي خارجه و انرژي خود در اين مذاكرات حضور يافته بود، داشتيم، گفت: تاحدودي پيشرفت در برخي مباحث صورت گرفت اما هنوز راه زيادي براي رسيدن به توافق نهايي در پيش داريم. مسلما تا وقتي در مورد همه مسائل توافق صورت نگيرد در هيچ موضوعي توافق نشده است. رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان با اشاره به اينكه مذاكرات ادامه پيدا مي‌كند، افزود: ما تصميم گرفتيم هفته آينده مجددا در حاشيه اجلاس شوراي حقوق بشر اين گفت‌وگوها را ادامه دهيم. لازم مي‌دانم از حضور مفيد و موثر جناب آقاي دكتر صالحي در اين دور از مذاكرات تشكر كنم.